درس خارج فقه آیت الله مظاهری
کتاب الطهارة
89/12/25
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع : کیفیت نماز میت
مسئله دیروز یک مسئله مشکلی است در نماز میت، مرحوم سید در عروه میفرماید که اگر نماز بخواهد بخواند برای مستضعف بعد از تکبیر چهارم بگوید اللهم اغفر للذین تابوا و اتبعوا سبیلک وقهم عذاب الجحیم یعنی به جای این که بگوید اللهم اغفر لهذا المیت که مشهور است ما میگوییم اللهم ان هذا عبدک و ابن عبدک و ابن امتک نزل بک و انت خیر منزول به ، اللهم ان کان محسنا فزد فی احسانه و ان کان مسیئا فتجاوز عنه و اغفر له مرحوم سید میفرماید که به جای اینها بگوید اللهم اغفر للذین تابوا و اتبعوا سبیلک وقهم عذاب الجحیم و اگر مجهول الحال باشد ندانیم که چکاره است حالا یا از نظر عقیده نمیدانیم یا از نظر عمل بگوید اللهم ان کان یحب الخیر و اهله فاغفر له وارحمه و تجاوز عنه و اگر طفل باشد بگوید اللهم اجعله لابویه و لنا سلفا و فرطا و اجرا خب این فرمایشهای مرحوم سید یک روایاتی هم روی آن هست که مرحوم سید طبق آن روایات هم این جا فتوی دادهاند.
حالا حرف در این است که آن که سیره بوده از زمان پیامبر اکرم تا به الان همین جوری که نماز میت را برای خواص میخواند نه برای عوام هم همین جور نماز میخواندند و این که به جای آن چه الان مشهور است بگوییم که اللهم اغفر للذین تابوا و اتبعوا سبیلک وقهم عذاب الجحیم، لذا آن سیره و آن شهرت در میان شیعه این است که ما در تکبیر چهارم باید دعا کنیم به این میت، مستضعف هم که مرحوم سید این جا دارند بعدش هم مجهول که نمیدانیم کیست ؟ چیست؟ خب 90 درصد مردم مستضعف هستند یا مجهول الحال یعنی این جور که ما بدانیم این مجهول الحال نیست یا بدانیم این مستضعف نیست این خیلی کم است الان 90 درصد مردم راجع به دین مستضعف هستند دیگر، مستضعف که مراد سفیه و دیوانه نیست برای این که راجع به دیوانه هم دارد که اگر دیوانه باشد چه دعایی بخوانند لذا 90 درصد مردم مستضعف هستند 90 درصد مردم مجهول الحال هستند یعنی اینها از نظر احکام از نظر اخلاق از نظر اعتقادات لنگ هستند دیگر، اگر ادعا کنیم که راستی چنین هستند لااقل مجهول الحال هستند همچنین زمان پیامبر اکرم، زمان پیامبر اکرم مگر همه از خواص بودند؟ هم منافق در بین آنها بود که پیامبر اکرم نماز برایشان میخواندند به همان جور که برای خواص میخواندند هم مجهول الحال در میان آنها بود که اینها آیا برای چه ایمان آوردهاند ؟ حالا که ایمان آوردند در خانه چکاره هستند؟ شاید الان بدتر از زمان پیامبر اکرم باشد خب میبینیم که مسجدها خلوت است غیر مسجدها شلوغ است و از همینها هم اگر از نظر اعتقادات و از نظر اخلاق و از نظر احکام راستی انسان یک مقدار کنجکاوی کند 12 امام را خوب نمیتواند بشمارد اما بالاخره توی میان مسلمانها و مسلمان و شیعه و ایران چقدر جمعیت دارد؟ 70 میلیون و 70 میلیون چقدر گافرند ؟شاید دو سه میلیون نیست مابقی 60 میلیون شیعه اما مستضعف، 60 میلیون شیعه اما مجهول الحال و ما بخواهیم این نماز میتشان را غیر از آن نمازی که مثلا برای مسجدیها و برای مرید روحانیت و برای خواص فرق بگذاریم ، نه بوده، نه هست، نه خواهد بود. اگر کافر است به ما چه؟ نماز ندارد، اگر مخالف است خب نمازش را باید بخوانیم یعنی مخالف به معنا سنی، اگر مستضعف و مجهول الحال است اصلا نمازی که به ما گفتهاند بخوان برای همینها گفتهاند طرزش را هم به ما گفتهاند لذا نمیدانم این عبارات را چه جور معنا کنیم؟ مثلا ببینید میشود معنا کنیم بگوییم که نماز میت همان الله اکبر بعدش شهادتین، تکبیر دوم بعدش سه صلوات تکبیر سوم بعدش دعا به مؤمنین و مؤمنات ، تکبیر چهارم دعا به همین میت، دیگر اصلاً فکر اینها را هم نکنیم و الله اکبر و نماز تمام شد اگر هم میخواهیم یک دعاهایی که ربطی به تکبیر اول و دوم و سوم و چهارم دارد اینها را هم بگوییم و اما حالا آن که نماز میخواند مقید باشد برای عموم مردم اینها را که الان میآورند باغ رضوان 90 درصدشان مستضعف در دین هستند بگوییم در تکبیر چهارم باید اللهم اغفر للذین تابوا و اتبعوا سبیلک وقهم عذاب الجحیم نمیخواهد بگوییم که اللهم اغفر لهذا المیت، اللهم ان هذا عبدک و ابن عبدک و ابن امتک نزل بک و انت خیر منزول به نمیشود گفت، الا این که بگوییم مراد مرحوم سید این است آن نماز میت معمولی را بخوانیم آن وقت توی این نماز برای عموم مردم این جمله را هم بگوییم یعنی علاوه بر این که میگوییم اللهم اغفر لهذا المیت بگوییم اللهم اغفر للذین تابوا و اتبعوا سبیلک وقهم عذاب الجحیم یک امر مستحب، گفتی گفتی، نگفتی نگفتی، اگر بتوانیم این جور معنا بکنیم خب یک امر مستحبی میشود و ربطی به حرف ما هم ندارد و دعای مستحب در نماز میت خیلی هست و معمولا هم خوانده نمیشود این جمله هم خوانده نشود یا مثلا برای مجهول الحال اللهم ان کان یحب الخیر و اهله فاغفر لها وارحمه که در روایات آمده ان کان مجهول الحال این را بگویید، بگوییم این را بگو نه این که این واجب باشد نماز میت همان است که پیامبر اکرم میخواندند دیروز هم روایتش را خواندیم بعدش هم همه همه یک سیره از تشیع میخوانند این جورها، اصلاً یک حرف دیگر در مسئله هست این که نماز میت که به میت میخوانند مثل نمازهای خود میت که نماز میخواند اصلا 90 درصد مردم حمد و سورههایشان غلط هم نباشد اما توجه به معنا ندارند از او بپرسند که غیر المغضوب علیهم و لاالضالین حالا صحیح هم بخواند به او میگویید آفرین اما هیچ وقت به او نمیگویید معنایش چیست اگر توجه به معنایش نداشته باشی نمازت باطل است در حالی که 90 درصد مردم توجه به معنا ندارند ، حالا توجه به معنا هم داشته باشد مثلا توی رساله نماز را از اول الله اکبر تا السلام علیکم و رحمه الله و برکاته مراجع تقلید معنا کردهاند این توجه هم دارد و مطالعه هم کرده اما در وقتی که میگوید الله اکبر تا وقتی که میگوید السلام علیکم و رحمه الله و برکاته میداند اما توجه به این دانستن ندارد، خدا درجاتشان عالی است عالیتر آقای بروجردی بعضی اوقات شوخی میکردند میگفتند که دارد نماز میخواند دارد مباحثه هم با خودش میکند مسئله فقهی هم دارد حل میکند، خب این حضور قلب چند تا معنا دارد معنای اول حضور قلب توجه به این که چه میگوید دیگر حالا برسد به آن جا که یک مکالمه یک معاشقه با خدا و یک درصد مردم هم ندارند شما نمیتوانید که حتی توی خواص توی شماها غیر از اول نماز که میگوید الله اکبر تا آخرنماز توی نماز است ، توی نماز است یعنی همین جور که زبان میگوید قلب میگوید، همین جور که زبان میگوید توجه به معانی دارد خب نیست این جور و هیچ کس نگفته این نماز باطل است ، بله در روایات دارد که هر چه حضور قلب هست به همان اندازه نماز صحیح است لذا بعضی اوقات یک رکعت بعضی اوقات نصف، در روایات دارد دیگر، حالا این جا مرادم است نماز میت را بگذار کنار که آن کسانی که ولو خیلی هم جمعیت باشد آن کسانی که نماز میت میخوانند توجه به معنا، اصلاً معنایش را بلد نیستند معنایش را هم بلد باشند توجه به معنا ندارد، به او گفتهاند این نماز را بخوان آن هم میخواند و مثلا این السلام علینا و علی عبادالله الصالحین مراد چیست؟ خب خیلیها نمیدانند خدا رحمت کند آیت الله اراکی را یکی از او پرسید آقا این السلام علیکم و رحمه الله و برکاته این مرجع ضمیر چیست؟ گفت تو بخوان ضمیر مرجع خودش را پیدا میکند و راستی هم همین جور است دیگر، ضمیر مرجع خودش را پیدا میکند اما حالا به کی؟ خواص هم نمیدانند السلام علیکم و رحمه الله و برکاته مراد چیست؟ مثلا در روایات ما آمده مأمومین هستند، خب اگر نماز جماعت بخواند مأمومین هستند اگر نماز جماعت نخواند کیست؟ نمیدانیم دیگر، لذا دو تا ملک روی شانه، نمیشود که اینها را گفت السلام علیکم و رحمه الله و برکاته دو تا ملک روی شانه، به ما گفتهاند آقا یک نماز بخوان باید هم عربی باشد تو ترک باشی، فارس باشی هر چه باشی باید عربی باشد نماز را بخوان اگر هم توجه به معنا نداری معنایش را بلد نیستی نمازت درست است 90 درصد مردم هم همین جور نماز میخوانند نماز درست است فکرش را هم نکن، خب نماز میت هم همین است به ما گفتهاند که روایت ام سلمه دیروز به ما گفت این جور نماز بخوان، دأب رسول اکرم هم این بوده به رسول اکرم هم اقتدا میکردند آنها هم خودشان میخواندند اما حالا مراد چه و چیست؟ مثل نمازهای ما هیچ چیز دیگر لازم نیست جزگفتن، آدم این حرف را بزند هم عوامانه است هم خواصانه است هم سیره از زمان پیامبر اکرم تا الان روی آن است اگر این حرف من را بزنید اشکال حل می شود و اما اگر حرف من را نزنید این حرفهایی که مرحوم سید میفرمایند مال خواص است مال شماهاست مال کسی که بتواند این نمازها را با هم فرق بگذارد شناخت مستضعف و مخالف و امثال اینها، نمیدانم مثلا میشود این فرمایش مرحوم سید را بگوییم که مراد از مستضعف که میگویند یعنی سنیها، یعنی مرادشان از مستضعف یعنی مخالف، مراد از مجهول الحال این که نمیدانیم سنی است یا شیعه ؟ و الا گیر میکند انسان، ظهور این حرفها هم در عروه وجوب است این حرف را هم درستش بکنیم بگوییم اول فرمود که نماز میت آن است یک مختصر فرمودند بعد فرمودند فالاولی این که دعا اضافه کند این فالاولی به این جا هم میخورد، یک کسی این طور، نمیدانم مطالعه کردهاید یا نه؟ بنا شد مطالعه کنید به من بگویید اصلاً بگوییم که این یک صفحه عروه از اول تا آخرش یک امر مستحبی است آن وقت باز هم برمیگردد به این که امر مستحبی است میخواهی معنایش را بدان میخواهی معنایش را ندان، نمیتواند بگوید که یک امر مستحبی که معنایش را بدانید، این میشود مال شما طلبهها .
لذا نه اخبار است نه انشاء، واقعا دعا انشاست اما حالا شما قصد انشاء میتوانی بکنی در نماز ایاک نعبد و ایاک نستعین قصد انشاء کن غالب فقهاء میگویند نماز باطل است در حالی که نماز است ایاک نعبد و ایاک نستعین امام صادق علیه السلام در بعضی اوقات که حالی پیدا میکردند 70 مرتبه میگفتند ایاک نعبد و ایاک نستعین حالا ایشان این قصد انشاء میکردهاند ولی توی نماز قصد انشاء لازم است 90 درصد مردم اصلا نمیدانند ایاک نعبد وایاک نستعین چیست تا قصد انشاء بکند ولی بعضی از فقهاء میگوید نه اصلای قصد قرآن باید بکنی نه قصد انشاء، نه اخبار است نه دعا قرآن است که روی فرمایش این آقا که بعضی از محشین بر عروه هم هستند که انسان باید حمد وسوره بخواند اما بخواهد حمد و سوره را انشاء یعنی بخواهد دعا بخواند گفتهاند نمازش باطل است گفتهاند به ما نگفتهاند که دعا بخوان حالا ولو دعا را بر داشت از قرآن شریف بکند گفتهاند نه باید قرآن بخوانی قرآن اصلاً قصد تو قرآن خواندن باید باشد یعنی پروردگار عالم با زبان ما دارد با ما حرف میزند و اما ما بخواهیم قصد انشاء بکنیم نمیشود، قصد اخبار بکنیم آن جاها که انشاء نیست، نمیشود، چه میشود؟ همان که فقهاء نوشتهاند که آقا در حمد و سوره قصد قرآن بکن بعدش هم به ما گفتهاند بگو توی مثلا رکوع سبحان ربی العظیم و بحمده اصلاً گفتهاند که قصد انشاء نکن دعا نه، ذکررکوع ، ذکر، ذکر یک معنای در مقابل دعا و قرآن است، ذکر بگو و نداریم هم مثلا یک فقهایی پیدا کنید که این فقیه بفرماید که از اول نماز تا آخر نماز توجه به معنا هر جایی که رسیدی معنای خود آن را یاد آور شو برو تا السلام علیکم و رحمه الله آن هم بالاخره مرجع ضمیر برایش درست بکن تا بشود نماز، هیچ فقیهی نفرموده، لذا مثلا هیچ فقیهی نفرموده السلام علینا و علی عبادالله الصالحین کیست عباد صالحین همه ؟ ائمه طاهرین علیهم السلام که ظاهراً در مقابل السلام علیک ایها النبی باید همین ائمه طاهرین علیهم السلام باشد و حالا اگر کسی السلام علینا و علی عبادالله الصالحین یعنی السلام علیناو علی الائمه الطاهرین علیهم السلام مثلا السلام علیکم و رحمه الله توی نماز جماعت مأمومین باید باشند توی نماز فردای ملائکه محافظ باید باشند و اگر اهل عرفان هم شدید السلام علیکم یعنی عالم وجود، همه آنها که توجه دارند و تونداری یسبح لله ما فی السموات و ما فی الارض، السلام علیکم مراد آنها هستند که در روز قیامت شهادت میدهند زمین و زمان و فرش و در و دیوار و اینها در روز قیامت شهادت میدهند این نماز خواند بگوییم السلام علیکم یعنی شما.
آن چه میشود گفت همین است آن چه پیامبر اکرم کردند ما بکنیم پیامبر اکرم فرمودند صلوا کما را یتمونی اصلی از نظر گفتار و کردار، اما از نظر معنا نه، از نظر توجه به معنا نه، از نظر این که نماز مثل خود پیامبر مکالمه معاشقه با خداست نه، صرفیین چنین کردند ما هم میکنیم ، نماز میت هم همین است این جور نماز میت به ما گفتهاند بخوان میخوانیم اصلاً توجه به معنا هم لازم نیست داشته باشیم ، ظاهراً این حرف من خوب باشد و الا اگر حرف من را نزنید گیر میکنید دیگر و باید برای این گیر کردنتان یک دلیل حسابی در مقابل این سیره بیاورید و دلیل آوردنش هم انصافا مشکل است، روایات هم داریم صحیح السند هم هست و واجب هم نیست مستحب هم هست اما برای همه؟ یعنی راستی همه مردم باید برای عموم مردم این دعائی که در روایت آمده و این چیزی که مرحوم سید فرموده همه مردم به جای اللهم ان هذا عبدک و ابن عبدک این را نخوانند مستحب است نخوانند چه بگویند ؟ چون همه مردم مستضعف هستند بگویند خدایا مردم را بیامرز خب هیچ کس میتواند بگوید، بله خواص مثل شماها که دعای میت میخوانید علاوه بر این نمازی که از اول یاد ما دادهاند و روایت ام سلمه بود علاوه بر این این جور دعاها را هم بخوان احراز بکنی این مستضعف است احراز بکنی این مجهول است آن وقت این دعاها را هم بخوان، خوب است روایتها را این جور معنا کنیم برای خواص میشود نه برای عموم مردم و خب میدانید مثلا در دهات یک آقا که عمو رعیت است اما این بلد است غسل بدهد و بلد است کفن بکند و بلد است دفن بکند بلد است نماز بخواند اقتداء هم به او نمیکنند میآید میایستند نمازی که در رساله است برای مردم میخواند، نه خودش معنایش را میفهمد نه مردم، نه فکرش را میکند این مستضعف است یا نه، این مجهول است یا نه، در حالی که مثلا بعضی از دهات سر تا پا مستضعف هستند، مستضعف به این معنا بزرگان مستضعف این جا را معنا کردهاند یعنی عوام مردم یا خیلی از آنها مجهول است این کیست؟ چیست؟ حالا مثلا یک کسی میدانیم نماز نمیخواند و میتوانیم این دعا را نخوانیم برایش؟ اللهم ان کان محسنا فزد فی احسانه و ان کان مسیئا فتجاوز عنه واغفر له ، بگویی من میدانم نماز نمیخواند پس این را باید برایش نخوانم خب احدی نگفته حتما باید برایش بخوانی حالا لااقل بعداز مختصر این مفصل است این مفصل را حتما باید بخوانی دیگر، میدانیم اصلا در مدت عمرش خمس نمیدهد اصلاً تقید به ظواهر شرع ندارد اصلاً شبانه روز با گناه سر و کار دارد رباخوار است بگوییم آقا نمی شود این نماز را برایش بخوانیم این جوری احدی نگفته، بگوییم که این نماز مختص به خواص است، اگر بدانیم گناه کار است نمیتوانیم برایش بخوانیم اللهم ان کان محسنا فزد فی احسانه و ان کان مسیئا فتجاوز عنه، این ان کان هم دیگر غلط میشود، میدانیم رباخوار است میدانیم از اراذل و اوباش است میدانیم نماز نمیخواند حالا میخواهیم نماز میت برایش بخوانیم نماز میت آن با نماز میت یکی از علماء که میخواهیم بخوانیم مثل دو تا نماز است ؟ نمیشود گفت اینها را لذا یک نفر یک فقیه را پیدا کنید که بگوید اگر برای کسی که راستی 100 در صد گناهکار است اما شیعه است اگر نماز خواندی اللهم ان کان محسنا فزد فی احسانه و ان کان مسیئا فتجاوز عنه این نماز باطل است احدی نگفته دیگر بلکه نه نگفته توی رسالهها احدی نه، همه گفتهاند همین جوری برایش نماز بخوان بگو اللهم ان کان محسنا فزد فی احسانه لذا بعضی از بزرگان توی رساله نویسها توی آن گیر کردهاند گفتهاند که مراد شیعه است اللهم ان کان محسناً فزد فی احسانه و ان کان مسیئا فتجاوز عنه یعنی خدایا اگر شیعه است شیعه گریش را بالا ببر اگر سنی است از او بگذر ، از او بگذر یعنی چه؟ مگر میشود از سنی گذشت؟ اگر عرض من را قبول کنید مطالب صاف میشود مثل نماز خواندن خودمان دیگر، مثل مثلا توی ماه رمضان دعای ابوحمزه ثمالی میخواند گریه زاری توجه اما حالا دارد چه میگوید؟ حضرت امام رضوان الله تعالی علیه یک وقت در این گونه چیزها میگفتند که یک وقت یک کسی خودش یک قصیده خوانده است و این قصیده را درست کرده است و آمده در مقابل بزرگی میایستد و این قصیده را خودش میخواند این یک جور است ، اما یک دفعه میدهد به یک بچه که خوب میتواند بخواند خوب عالی میخواند میگوید تو در مقابل این بزرگ بخوان خب قصیده را از اول تا آخر میخواند همه لذت میبرند بچه اصلاً نمیداند چه میگوید؟ میگفتند نمازهای ما و دعاها و همه اینها این است بچه دارد میخواند توجه به معنا ندارد اما خدا به او میگوید بارک الله، لذا مثلا دعای کمیل این دعای فوق العاده مهم از اسرار شیعه خب شبهای جمعه همه میخوانند دیگر اما حالا چه؟ توجه به معنا ندارد نه، یک مقدار برو بالاتر اصلا این جوری که گفته شده این نسبت دادن به ائمه طاهرین اینها خب چند وقت قبل دو سه روز دربارهاش صحبت کردیم.
و صلی الله علی محمد و آل محمد