موضوع:آیا نماز میت را می‌شود بر قبر میت خواند؟

 امروز مسئله مشکل داریم امیدوارم که با توجه شما مشکل حل شود.

  مرحوم سید دیروز فرمودند که اگر میتی را دفن کرده باشند دیگر لازم نیست میت را بیرون بیاورند و بر قبر میت نماز می‌خوانند گفتم صاحب جواهر فرمودند که عمدا او جهلا او سهوا او نسیانا یک دفعه می‌داند باید به جنازه نماز بخواند نمی‌خواند و میت را دفن می‌کنند و می‌شود هم میت را بیرون بیاورند و به او نماز بخوانند دفن بکنند صاحب جواهر می‌فرماید که لازم نیست و به قبرش نماز بخوانند، جهلا هم همین طور، نسیانا هم همین طور، تمسک کرده‌اند به سه تا روایت که این سه تا روایت هم معارض دارد اما به آن معارض‌ها اهمیت نداده‌اند به واسطه شهرت این طرفی آن روایت‌ها را از کار انداخته‌اند و به این سه تا روایت که به قبرش نماز بخوانید تمسک کرده‌اند این سه تا روایت را بخوانیم ببینیم دلالت دارد یا نه؟ روایت 1 و 2 و3 از باب 18 از ابواب صلاه الجنازه صحیحه هشام بن سالم عن ابی عبدالله علیه السلام قال لابأس ان یصلی الرجل علی المیت بعد ما یدفن که عروه هم همین روایت را دیروز در عروه خواندیم همین عین روایت را مرحوم سید می‌فرماید لابأس ان یصلی الرجل علی المیت بعد ما یدفن دیگر نمی‌گوید هم عمدا او سهوا او جهلا، مرحوم صاحب جواهر دیگر تصریح کرده‌اند فرموده‌اند که لابأس ان یصلی الرجل علی المیت بعد ما یدفن عمدا او سهوا او جهلا.

  روایت 2 صحیحه این مسکان، ابن مسکان از اصحاب اجماع است از آن اصحاب اجماع شش نفره و بالاست لذا ما گفتیم صحیحه ابن مسکان اما ابن مسکان عن مالک مولی الحکم روایت را عن ابی عبدالله علیه السلام نقل کرده و چون که ابن مسکان از اصحاب اجماع است دیگر این مالک مولی الحکم ولو نجاشی‌ها توثیق نکرده اند البته تضعیف هم نکرده‌اند توثیق نکرده اند دیگر به قول شیخ طوسی در عده می‌فرماید که روایت کالصحیحه است بنابراین نوشته‌ام صحیحه ابن مسکان عن مالک مولی الحکم عن ابی عبدالله علیه السلام اذا فاتتک اصلاه علی المیت حتی یدفن فلا بأس بالصلاه علیه و قد دفن این مثل همان روایت اول است لابأس ان یصلی الرجل علی المیت بعد ما یدفن این هم می‌گوید اذا فاتتک الصلاه علی المیت حتی یدفن فلا بأس بالصلاه علیه و قد دفن،

  روایت 3 صحیحه عمر وبن جمیل عن ابی عبدالله علیه السلام کان رسول الله صلی الله علیه و آله اذا فاتته الصلاه علی جنازه صلی علی قبره سه تا روایت هر سه صحیح السند هر سه ظاهر الدلاله گفته‌اند که اگر نماز میت را به میت نخواندید و میت را دفن کردید بر قبر میت بخوانید، ظاهرش هم همین طور که مرحوم صاحب جواهر فرموده‌اند دیگر عمدا او جهلا او نسیانا.

  اشکالی که در مسئله هست این است که ظاهراً این سه تا روایت یک جای دیگر را می‌گوید و آن این است که آیا به قبر میت که بر آن نماز خوانده‌اند می‌شود دو دفعه نماز خواند یا نه؟ این روایت‌ها می‌گوید طوری نیست علی الظاهر این جاست همین جور که میت را دفن نکرده دو مرتبه سه مرتبه به آن نماز بخوانند طوری نیست اگر هم دفنش بکنند مثلا یک طائفه به جنازه نماز خواندند جنازه را دفن کردند یک طائفه دیگر آمدند آن طایفه می‌خواهند نماز بخوانند فرمودند به قبرش نماز بخوانید طایفه سوم آمدند باز هم به قبرش نماز بخوانید، تا موجود است و دفنش نکرده‌اند به خودش نماز بخوانید وقتی دفنش کردند به قبرش نماز بخوانید ببینید لابأس ان یصلی الرجل علی المیت بعد ما یدفن این معنایش این نیست که نماز به آن نخوانده‌اند دفنش کرده‌اند حالا نبش قبر نکنید به آن نماز بخوانید ظاهراً این معنایش نیست، معنایش این است که به قبر میت آیا می‌شود نماز خواند بعد از آن‌که به او نماز خواندند؟ اگر دفنش نکرده باشند می‌شود، نماز اول، دوم، سوم که سابقا اگر یادتان باشد بعد هم می‌آییم صحبت می‌کنیم این است که مرحوم سید یعنی مشهور در میان فقهاء گفته‌اند نمی‌شود مگر از بزرگان باشد، یک نماز کفایت می‌کند اما اگر از بزرگان است یک نماز دو نماز سه نماز بخوانند طوری نیست حالا این روایت‌ها می‌گوید که دفنش هم کرده باشند یک نماز دو نماز سه نماز بخوانند طوری نیست یعنی فرض مسئله آن جاست که به میت نماز خوانده‌اند تمام شده چنانچه حالا روایتش را می‌خوانیم این‌که پیامبر اکرم خوانده بودند به یک جنازه هنوز دفنش نکرده بودند یک طائفه دیگر آمدند گفتند یا رسول الله ما هم می‌خواهیم نماز بخوانیم نرسیدیم حضرت فرمودند خودتان نماز بخوانید، یک نماز خواندند، لذا این سه تا روایت مربوط به این مسئله است که آیا به جنازه میت که نماز خوانده‌اند نماز دوم نماز سوم می‌شود خواند یا نه؟ یک اختلافی است عامه می‌گویند نه، خاصه روایات دارد نه، بعضی آری، تعارض حسابی هست بین روایات رفع تعارض هم چه جوری بکنیم سابقا صحبت کردیم که ما سابقا اگر یادتان باشد می‌گفتیم روایاتی که می‌گوید به جنازه میت نمی‌شود نماز خواند این‌ها حمل بر تقیه می‌شود و مانعی ندارد نماز اول و دوم و سوم از خواص باشد یا نباشد، اگر از خواص باشد که بهتر، از خواص هم نباشد به جنازه میت می‌شود نماز خواند اگر دفنش نکرده باشند حالا این دو سه تا روایت می‌گوید دفنش هم کرده باشند باز هم می‌شود و اما روایت‌ها را ببریم آن جا که بگوید که نماز نخواندند دفنش کردند حالا می‌شود نبش قبر بکنیم؟ بگویند نه، به قبر نماز بخوان این دو سه تا روایت این جور دلالت ندارد آن که دلالت دارد این در مقابل آن روایاتی است که می‌گوید نمی‌شود معارض دارد حالا معارضش را می‌خوانم در مقابل آن روایاتی که عامه می‌گویند نمی‌شود خاصه می‌گویند که مانعی ندارد که مرحوم سید جمع بین روایات کرده‌اند سابقا گفتند که اگر از اولیای خدا باشد از علما باشد از بزرگان باشد می‌شود و اما از مردم عادی باشد نمی‌شود که ما آن جا جمع بین روایات کردیم گفتیم نه، می‌شود و آن روایاتی که می‌گوید نمی‌شود حمل بر تقیه می‌شود بنابراین اگر عرض من درست باشد این دو سه تا روایت جای دیگر را می‌خواهد بگوید یعنی نماز خوانده‌اند حالا می‌خواهند به قبر نماز دو مرتبه بخوانند بخوانند یا نه؟ فرمودند لابأس ان یصلی الرجل علی المیت بعد ما یدفن نه این‌که معنایش این باشد که نماز نخواندند حالا دفنش کردند الان هم دفن شده و هنوز توهین و چیزی هم نیست مثلا دو روز دیگر بخواهند از قبر بیرون بیاورند نماز بخوانند خب شاید وهنش باشد و بگوییم یا اصلاً نماز نمی‌خواهد یا به قبرش نماز بخوانید اما مثلا دفنش کردند یک مسئله‌گو رسید دید این میت را بدون نماز دفن کرده‌اند خب نبش قبر می‌کنند دیگر نبش قبر که این جاها طوری نیست نبش قبر می‌کنند به میت نماز می‌خوانند سپس میت را دفن می‌کنند.

  معارضهایش را ببینید روایت 5 و 7 از همین باب 18، این باب 18 خیلی روایت دارد بعضی از آن قسم اول است که سه تا را من خواندم بعضی از قسم دوم است که آن هم 5، 6 تا روایت است صحیحه محمد بن مسلم عن ابی عبدالله علیه السلام قال الصلاه علی المیت بعد ما یدفن انما هم الدعا، نماز نه، دعا بخوانید بگویید خدایا این را بیامرز یا این‌که خدایا صاحب این قبر را بیامرز، بنشین دعا بخوان، قرآن بخوان فقلت له فالنجاشی لم یصل علیه النبی فقال لا انما دعا له این ایراد کرد به حضرت گفت که شما می‌گویید به قبر نمی‌شود نماز خواند پیامبر اکرم نجاشی را دفنش کرده بودند اما به آن نماز خواندند حضرت فرمودند نه، پیامبر نماز نخواندند اولا که پیامبر مدینه بودند آن حبشه بود و سابقا هم گفتیم باید فاصله نباشد و ثانیا اصلا پیامبر اکرم به قبر نماز نخواندند بلکه به جای نماز دعا خواندند فقلت له فالنجاشی لم یصل علیه النبی فقال لا انما دعا له پس بر قبر کسی نماز نمی‌شود خواند.

  موثقه عمار عن ابی عبدالله علیه السلام و لا یصلی علیه و هو مدفون نماز خوانده نمی‌شود بر میت در حالی که دفنش کرده‌اند آن می‌گفت لابأس ان یصلی الرجل علی المیت بعد ما یدفن این می‌گوید که لایصلی علیه و هو مدفون که اصلا این باب 18 هفت هشت ده تا روایت بلکه بیشتر این هفت هشت ده تا روایت یک دسته می‌گوید که به قبر میت می‌شود نماز خواند یعنی نماز به آن خوانده‌اند حالا دو دفعه بخواهند نماز بخوانند می‌شود نماز خواند یک دسته از روایات می‌گوید به آن میت که نماز به آن خوانده‌اند حالا دو دفعه بخواهند نماز بخوانند نمی‌شود نماز خواند و عجب این جاست که مرحوم سید در عروه قبلا این روایت‌ها را حمل بر کراهت کرده‌اند و اختصاص داده‌اند آن روایات که می‌شود به مثلا آن افرادی که هنوز دفنشان نکرده‌اند از اولیاء الله هستند گفتند نماز روی نماز طوری نیست حمل بر کراهت کرده‌اند که ما گفتیم که حمل بر کراهت نکنیم مؤونه می‌خواهد، حمل بر تقیه بکنید و حمل بر تقیه بهتر از این است که حمل بر کراهت بکنید، که این مسئله سابقا گفتیم مرحوم سید در عروه نقل هم کرده‌اند مرحوم شیخ طوسی گفته‌اند که اگر همان روز باشد خب طوری نیست نماز روی نماز، نماز روی نماز، تمسک هم کردند به آن روایت از پیامبر اکرم که نشسته بودند میت را دفن کردند حضرت فرمودند به قبرش نماز بخوانید که مرحوم شیخ طوسی می‌فرمایند اگر تازه باشد طوری نیست و اما روز دوم و سوم معنا ندارد که بیایند برای این‌که فاتحه سر قبر بخوانند نماز میت سر قبر بخوانند این چنین چیزی نه رسم بوده نه رسم خواهد بود که اصلا خوب است بگوییم نماز بعد از آن که میت را دفن کردند یعنی نماز خواندند و دفنش کردند دیگر اصلا نماز یعنی چه؟ قرآن بخوانیم خوب است و اما بخواهیم نماز میت بخوانیم خب معلوم است خوب نیست، روایت‌ها که می‌گوید نه مرحوم شیخ طوسی گفته‌اند که حالا روز اول یعنی همان موقعی که نماز خواندند و دفنش کردند یک دسته دیگر آمدند به قبر نماز بخوانند و اما بخواهد همیشه این جور باشد کسانی که می‌روند سر مزار به جای این‌که حمد و سوره بخوانندقرآن بخوانند نماز میت بخوانند، شیخ طوسی فرموده‌اند نه، مرادم این جاست که این مسئله این‌که به میت نماز خوانده‌اند ثم بخواهند نماز بخوانند قبل از دفن بعد از دفن آیا جایز است؟ جایز نیست؟ در میان فقهاء اختلافشان هم گرفته شده از روایات اهل بیت علیهم السلام است یک تعارض در روایات است هر کسی جوری رفع تعارض کرده که ما گفتیم حمل بر تقیه بکنیم خیلی بهتر است و ما بخواهیم این حرف مرحوم سید را این جا بزنیم اگر حرف من درست باشد باید بگوییم که نه، دلیلی برای این مطلب نداریم برای این‌که روایت‌ها مربوط به جاهای دیگر است و اگر نماز نخوانده باشند حالا بخواهند به قبر نماز بخوانند خب می‌گوییم جایز نیست اگر می‌شود نبش قبر بکنند یعنی توهین نیست خب نبش قبر می‌کنند نماز می‌خوانند و اما اگر نشود نبش قبر بکنیم نماز ساقط است چنانچه صورت جهل و صورت نسیان و صورت اضطرارش هم دیگر خواه نا خواه حدیث رفع جاری است می‌گوییم که اگر میتی را بدون نماز دفنش کردند جهلا دیگر رفع ما لا یعلمون می‌گوید نماز نمی‌خواهد سهوا رفع النسیان می‌گوید نماز نمی‌خواهد اضطرارا رفع ما اضطروا الله می‌گوید نماز نمی‌خواهد اگر عمدا باشد می‌گوییم اصلا نماز ساقط است چرا؟ برای این‌که دلیل این‌که بر قبر نماز بخوانیم دلیل ندارد و آن حرفهای سابقا هم که مرحوم سید می‌فرمودند که اگر مثلا پشت دیوار باشد نمی‌شود نماز خواند می‌فرمودند که بین مصلی و بین میت باید ساتر نباشد حتی سابقا گفتیم مرحوم سید، خیلی از محشین می‌گویند پرده هم نمی‌شود حتی اگر زن می‌خواهد نماز بخواند پشت پرده بخواهد نماز بخواند نمی‌شود بله اگر نماز جماعت بخواهند بخوانند زنها بخواهند اقتدا بکنند و پرده بکشند آن خوب است و اما اگر زن‌ها بخواهند به جنازه نماز بخوانند مرد نیست زن می‌خواهد به یک جنازه نماز بخواند پرده بکشند بین تابوت و این زن، نمی‌شود ...

  آن جا که صدق عرفی داشته باشد بگوییم، آن جا که صدق عرفی نباشد نگوییم بالاخره برگشت به این‌که اجماع توی مسئله هست ولو پرده نمی‌شود پشت پرده به جنازه نماز خواند حتی اگر زن هم باشد نمی‌تواند پشت پرده به جنازه نماز بخواند چرا؟ برای این‌که آن ستر می‌گوید که صدق عرفی ندارد که صلی علیه، خب این حرف‌ها سابقا گفتیم و مرحوم سید هم فرمودند و ادعای تسالم و ادعای اجماع هم شد و حالا بعد از همه این حرف‌ها یک مسئله درست کنیم بگوییم که لابأس ان یصلی الرجل علی المیت بعد ما یدفن خب پشت پرده‌اش را فرمودی صدق عرفی ندارد حالا در این جا بفرمایید که دفنش کردند صدق عرفی دارد به جنازه نماز بخوانند و این‌که خاک است اشکال ندارد.

  بعضی از بزرگان می‌گویند استصحاب می‌کنیم ، می‌گوییم کدام استصحاب؟ استصحاب قضیه متیقنه با قضیه مشکوکه باید عین هم باشد شما می‌گویید صدق عرفی ندارد اگر پرده باشد، صدق عرفی ندارد دیگر توی سترش شما گفتید صدق عرفی ندارد توی دفنش صدق عرفی دارد؟ لذا استصحاب چه؟ قضیه متیقنه غیر مشکوکه است قضیه مشکوکه غیر متیقنه است و بعد هم دیگر استصحاب که نیست نوبت می‌رسد به اصل نمی‌دانیم که واجب است یا واجب نیست؟ رفع ما لا یعلمون می‌گوید واجب نیست لذا مسئله انصافا مسئله مشکلی شده من نوشته‌ام که فلا دلیل له الا ان یتمسک بالاجماع او یقال ان الجواز یستفاد من هذه الروایه بالاولویه القطعیه دیگر آن صورت نماز نخواندنش را هم بگوییم و این‌ها نمی‌دانم می‌شود؟نمی‌شود؟ آیا اجماع هست تا این اندازه‌ها؟ بگوییم که اجماع داریم که باید به قبرش نماز خواند به قول صاحب جواهر عمدا نماز نخوانده باشند عمدا او سهوا او اضطرارا چرا؟ تسالم همین طور که مرحوم آقای حکیم و مرحوم اقای خویی و امثال این‌ها این جا جمله تسالم الاصحاب هی تکرار می‌شود در کلماتشان، یک دفعه این جوری بیاییم جلو خیلی خوب، اجماع است و دیگر فضولی موقوف و اما اگر کسی بگوید که این اجماع‌ها خب محتمل المدرکیه است حالا یقین هم باشد آن جاها را می‌گوییم که به جنازه نماز خوانده باشند و آن وقت بگویید که جایز است دو دفعه به قبر نماز بخوانند با این روایاتی که خواندم آن وقت اگر نماز نخوانده باشند دیگر این روایت‌ها آن جا را که نماز خوانده باشد می‌گوید دیگر آن جا که نماز نخوانده باشد به طریق اولی، یک چنین بافتنی‌ها، ولی حق مطلب این است این روایت‌ها نفیا یا اثباتا آن جاها را می‌گوید که به جنازه نماز خوانده‌اند حالا دفعه دوم می‌خواهند به قبرش نماز بخوانند یک دسته روایت می‌گوید می‌شود لابأس ان یصلی الرجل علی المیت بعد ما یدفن، یک دسته می‌گوید نمی‌شود و لا یصلی علیه و هو مدفون، تعارض بین روایات یا تساقط یا حمل بر تقیه که ما می‌گوییم یا حمل بر کراهت که مرحوم سید در عروه فرموده‌اند اما اگر به جنازه‌ای نماز نخوانده‌اند حالا می‌خواهند به قبرش نماز بخوانند بگوییم که جایز است به چه دلیل؟ به این روایت‌ها خب این روایت‌ها دلالت ندارد این روایت‌ها مربوط به جای دیگر است لذا دیگر دلیل نداریم بخواهیم استصحاب مرحوم حاج اقا رضا همدانی را جاری کنیم که مرحوم اقای حکیم و آقای خویی هم این جا آورده‌اند تعدد موضوع است بخواهیم تمسک به اجماع بکنیم با این حرفهایی که من زدم اجماع خدشه‌دار می‌شود بخواهید اولویت قطعیه بگویید که اگر نماز خوانده باشند می‌شود پس نماز نخوانده باشند به طریق اولی می‌شود خب توی اصل مطلب اگر نماز خوانده باشند می‌شود به چه دلیل؟ ما می‌گوییم دلیل نداریم این روایت‌ها مربوط به جای دیگر است برمی‌گردد مسئله دلیل ندارد اگر به یک میتی نماز نخواندند و دفنش کردند چه بکنیم؟ خب حدیث رفع می‌گوید هیچ، و اگر کسی اجماعی امثال این‌ها بگوید و آن روایات که می‌گوید می‌شود به اولویت قطعیه گفتیم روایات دلالت ندارد.

  این روایات باب 18 حسابی این جوری است یک دسته می‌گوید لابأس ان یصلی الرجل علی المیت بعد ما یدفن یک دسته هم حسابی می‌گوید که ولا یصلی علیه و هو مدفون آن می‌گوید جایز است آن می‌گوید جایز نیست اما ما عقیده داریم این روایت‌ها همه همه آن جاست که به میت نماز خوانده‌اند دفنش کرده‌اند حالا می‌خواهند نماز دوم بخوانند چه؟ یک دسته روایت می‌گوید نمی‌شود یک دسته روایت می‌گوید می‌شود ما آن روایاتی که می‌گوید می‌شود حمل بر تقیه می‌کنیم می‌گوییم نمی‌شود نماز بر قبر میت نمی‌شود بله اگر دفنش نکرده باشند نماز بعد نماز روایات دیگری داشتیم می‌گفت ما نعی ندارد ولی اگر دفنش کردند دیگر همین روایت که چهار پنج تاست که یکی را هم ایشان خواندند لا یصلی علیه و هو مدفون، مشکل است مسئله انصافا، بر فرض هم که فرمایش شما درست باشد یک روایت که نیست هفت هشت تا روایت است این جوری است نمی‌شود لذا آن می‌گوید لابأس، به چه دلیل؟ یعنی جمع تبرعی، جمع تبرعی بکنیم بگوییم اقا آن روایاتی که می‌گوید لابأس آن جاست که صورت نسیان باشد این روایت که می‌گوید فلا یصلی علیه و هو مدفون آن جاست که عمدی باشد، حالا کسی نگفته فرمایش ایشان را، جمع بین روایات این جور بکنیم خب می‌شود جمع تبرعی.

 حالا باز هم یک فکری بکنید اگر چیزی به نظرتان آمد دیگر فردا صحبت کنیم و الا مسئله بعدی انشاءالله.

 وصلی الله علی محمد و آل محمد