موضوع: اغسال مستحبه، تیمم به جای غسل

  درمسئله 14 فرموده‌اند اذا لم یقدر علی الغسل لفقد الماء او لضرر له و نحو ذلک یصح التیمم له و یجزی، نعم لو تمکن من الغسل قبل خروج الوقت فالاحوط الغسل لادراک المستحب.

  مسئله این‌که تیمم به جای وضو یا به جای غسل این هم از نظر روایات استفاده می‌شود هم اجماع در مسئله هست این‌که التراب احد الطهورین، بنابراین می‌خواهد نماز مغرب و عشا بخواند آب ندارد تیمم می‌کند یا آب برایش ضرر دارد تیمم می‌کند، می‌خواهد نماز شب بخواند آب ندارد یا آب برای او ضرر دارد تیمم می‌کند، می‌خواهد دست روی قرآن بکشد آب ندارد یا آب برای او ضرر دارد تیمم می‌کند، می‌خواهد قرآن بخواند آب ندارد یا آب برای او ضرر دارد تیمم می‌کند لذا التراب احد الطهورین چه در باب واجبات چه در باب مستحبات.

  حالا این اغسال مسنونه را که منقسم کرده‌اند مرحوم سید به سه قسم مکانیه زمانیه فعلیه، می‌خواهد وارد مسجد الحرام بشود خب غسل مستحب است آب ندارد یا آب برای او ضرر دارد تیمم می‌کند، می‌خواهد محرم شود آب ندارد یا آب برای او ضرر دارد تیمم می‌کند، شب اول ماه است روز اول ماه است غسلش مستحب است آب ندارد یا آب برای او ضرر دارد تیمم می‌کند، لذا همین‌طور که مرحوم سید فرموده‌اند ولو این‌که حالا دلیل خاص هم برای مسئله نباشد اما مثل این‌که می‌شود گفت یک ضرورت در فقه است از اطلاقات استفاده بکنیم از کلمات فقهاء استفاده بکنیم این‌که در وقتی که اختیار نیست بدل اضطراری جای این بدل اختیاری، که قرآن می‌فرماید وضو بگیر و ان لم تجدوا ماءً فتیمموا صعیدا طیبا، دیگر ندارد که برای واجبات یا ندارد برای چیز خاصی، هرچه که وضو و غسل برایش واجب است یا مستحب است تیمم به جای آن وضو، یا به جای آن غسل است.

  حالا مسئله‌ای که دیروز صحبت کردیم این بود که حالا مثلا آب ندارد و برای روز اول ماه تیمم می‌کند بعد آب پیدا می‌کند آیا دو دفعه مستحب است که غسل بکند یا نه؟ گفتم مرحوم سید اختلاف فتوی دارند که بدل اضطراری جای بدل اختیاری و در مسئله سوم فرموده‌اند که بدل اضطراری جای بدل اختیاری، بعضی اوقات هم می‌گویند نه که دیروز یک مقداری درباره‌اش صحبت شد حالا این‌جا احتیاط می‌کنند مثل این‌که مسئله مسلم پیش مرحوم سید نبوده گاهی می‌گویند بدل اضطراری به جای بدل اختیاری که دیروز می‌گفتم مأمور به ساقط شد دیگر مأتی به بیاید مأمور به ندارد که بخواهد ساقطش بکند و در مسئله سوم هم می‌گفتند که وقتی غسل جمعه کرد دیگر حالا خوابیده، تطهیر کرده، می‌خواهد برود نمازجمعه دو دفعه غسل آری یا نه؟ توی مسئله سوم می‌فرمودند که نه، بعضی اوقات هم می‌فرماید بله، روایاتش را هم دیروز خواندیم بعضی اوقات می گوید نه، بعضی اوقات می‌گوید آری، حالا این‌جا مرحوم سید احتیاط می‌کنند.

  عبارت را ببینید می‌فرماید که اذا لم یقدر علی الغسل لفقد الماء یعنی غسلهای مسنونه غسلهای مستحبی لفقد الماء او لضرر له و نحو ذلک مثل تنگی وقت یصح التیمم له و یجزی،نعم لو تمکن من الغسل قبل خروج الوقت فالاحوط الغسل لادراک المستحب، یک دفعه مثلا خروج الوقت نه، یعنی وقت غسل، مثل این‌که مثلا آب نداشته تیمم کرده رفته توی مسجدالحرام بعد برگشته آب پیدا کرده خب دیگر این وقتش تمام شده، اما یک دفعه وقت باقی است مثل همین مثال که تیمم کرده برای غسل جمعه، چون اب نداشته یا آب برایش ضرر داشته، حالا می‌خواهد برود نماز جمعه وضو می‌گیرد می‌خواهد برود نماز جمعه آیا تیمم کند؟ توی مسئله سوم می‌گفتند نه، این جا احتیاط می‌کنند می‌فرماید که نعم لو تمکن من الغسل قبل خروج الوقت یعنی مثلا قبل از ظهر برای رفتن نماز جمعه فلاحوط الاغتسال چرا؟ لادراک المستحب، توی مسئله سوم می‌گفتند که دیگر مستحبی نیست ادراک مستحب بکند، می‌گفتند غسل جمعه به‌جا آورده شد دیگرحتی می‌گفتند اگر حدث اصغر حدث اکبر آمد آن غسل واقع شد دیگر آن غسل باطل نمی‌شود، این جا مثل این‌که در مسئله سوم در حالی که احتیاط هم نکردند و فتوی دادند اما یک احتیاط می‌کنند گرچه احتیاطش هم مستحب است اما بالاخره مثل این‌که جازم نیستند لادراک المستحب یعنی غسل می‌کند برای این‌که غسل برای نماز جمعه مستحب است مثلا توی مسجد آب پیدا می‌کند حتی تیمم می‌کند برای رفتن توی مسجد، توی مسجدالحرام حالا آب پیدا می‌کند می‌تواند غسل بکند و برود یا وضو بگیرد برود آیا این غسل مستحب است یا نه؟ توی مسئله سوم می‌گفتند نه، دیگر تیمم کرده به‌جای آن غسل، اما در این جا می‌فرمایند لادراک المستحب وضو بگیرد یا تیمم بکند، لذا دیروز می‌گفتم مسئله مسئله مشکلی است و ما قائلیم به این‌که بدل اضطراری جای بدل اختیاری در واجب یا در مستحب، مثلا آب نداشت برای نماز ظهر و عصر برای نماز ظهر تیمم کرد نماز ظهرش را خواند حالا آب پیدا کرد خب برای نماز ظهرش دیگر بدل اضطراری جای بدل اختیاری، تمام شد، اما حالا می‌خواهد نماز عصر بخواند آن دیگر بدل اضطراری و اختیاری نیست حتما باید وضو بگیرد یا غسل بکند نماز عصرش را بخواند هر کجا که مأمور به هست آن بدل اضطراری نمی‌تواند کار بکند هر کجا که مأموربه ساقط است آن بدل اضطراری حسابی می‌تواند کار بکند اگر بپسندید حرف من را در فقه خیلی جاها می توانیم نتیجه بگیریم من‌جمله در این اغسال مسنونه.

  لذا مرحوم سید این جور می‌گویند که این تیمم کرد برای غسل روز اول ماه یا برای غسل جمعه، آب نداشت تیمم کرد برای غسل جمعه، نماز جمعه هم نمی‌خواهد برود عصر یا قبل از ظهر آب پیدا کرد آیا غسل بکند یا نه؟ توی مسئله سوم می‌گفتند نه، بدل اضطراری به‌جای بدل اختیاری، تیممش را کرد غسل تمام شد، لذا توی مسئله سوم گفتند بدل اضطراری جای بدل اختیاری ، در این جا احتیاط می‌کنند می‌گوید تیمم کرد برای غسل روز جمعه اما بعد آب پیدا کرد می‌فرمایند ولو کافی است دیگر مأموربه ساقط شد اما مستحب است دو دفعه غسل بکند برای غسل جمعه یا برای رفتن نماز، که منافات پیدا می‌کند با مسئله سوم، مسئله سوم جزما می‌گفتند که وقتی غسل جمعه واقع شد دیگر تمام شد اما این جا می‌فرمایند مستحب باقی است بنابراین تیمم کرده بدل اضطراری جای بدل اختیاری، اما حالا مستحب باقی است دو دفعه غسل بکند که ما می‌گوییم نه، دیگر وجهی برای غسل کردن نیست برای این‌که بدل اضطراری جای بدل اختیاری.

  مسئله 19 می فرماید لاقضاء لااغتسال الزمانیه علی زمانها مع خوف عدم التمکن فیها فی وقتها این مسئله اشاره به آن غسل جمعه است که در غسل جمعه گفتیم که اگر آب ندارد روز جمعه روز پنجشنبه می‌تواند غسل بکند یا شب جمعه و اگر روز جمعه غسل نکرد آب ندارد آب برایش ضرر دارد شب شنبه یا روز شنبه می تواند غسل بکند غسل جمعه آیا قضا یانه؟ حرفهایش زده شد.

  می‌فرماید که تیمم مثل غسل نیست، یعنی مثلا می‌داند روز جمعه آب ندارد الان هم آب ندارد آیا می‌تواند روز پنجشنبه تیمم بکند برای روز جمعه؟ همچنین روز جمعه غسل نکرد حالا شب شنبه روز شنبه آب ندارد آیا می‌تواند تیمم بدل از غسل بکند یا نه؟ می‌فرماید نه، نه یعنی چه؟ یعنی آن حرفهایی که زده شد که به عنوان تهیوء یا به عنوان قضا می‌شود غسل جمعه کرد این مختص به آن جاست که غسل بکند نه تیمم بکند و اما اگر بخواهد روز پنجشنبه تیمم بکند نمی‌شود بخواهد روز شنبه شب شنبه هم تیمم بکند نمی‌شود.

  مرحوم شهید در مسالک و بعضی از محشین بر عروه حالا عمده مرحوم شهید است مرحوم شهید می‌فرماید می‌شود هر چه در باب غسل گفتیم در باب تیمم هم می‌گوییم لذا روز شنبه می‌شد غسل جمعه بکند حالا غسل جمعه را روز جمعه نکرده الان روز شنبه می‌خواهد غسل جمعه بکند اگر آب داشته باشد غسل بکند، اگر آب نداشته باشد تیمم بکند، یا روز پنج شنبه می‌شد غسل بکند برای روز جمعه حالا روز پنج شنبه اب ندارد می‌تواند تیمم بکند یا نه؟ مرحوم شهید فرمودند بله روز پنج شنبه به عنوان تهیوء تیمم می‌کند و این‌که غسلش خصوصیت داشته باشد ندارد ، حرف خوبی است، خوب نیست؟ برای این‌که بدل اضطراری کار بدل اختیاری را می‌کند خب روز پنجشنبه به ما گفته‌اند اگر روز جمعه نمی‌توانی غسل جمعه بکنی روز پنجشنبه می‌توانی، پنجشنبه غسل جمعه بکن، فان لم تحدوا ماء فتیمموا صعیدا همان دلیل به ما می‌گوید که روز پنج شنبه اگر نمی‌توانی غسل روز جمعه بکنی برای خاطر این‌که جمعه نمی‌توانی حالا روز پنجشنبه هم نمی‌توانی به جای آن تیمم بکن، همچنین روایت به ما می‌گفت که اگر غسل روز جمعه نکردی این غسل روز جمعه را روز شنبه می‌توانی بکنی حالا یا قضاءً یا اداءً و این غسل روز جمعه را نکردی حالا یا عمدا، سهوا هرچه، حالا امروز شنبه است اگر آب باشد مستحب است غسل بکند غسل روز جمعه، آب ندارد یا آب برایش ضرر دارد روز شنبه می‌تواند تیمم بکند یا نه؟ مرحوم سید می‌گویند نه، مرحوم شهید در مسالک می‌گویند آری می‌شود.

  بنابراین مرحوم شهید گفته‌اند که روز پنج شنبه که می‌توانم غسل بکنم حالا که می‌توانم غسل بکنم ان لم تجدوا ماءً فتیمموا تیمم هم می‌توانم بکنم یا روز شنبه که آب دارد می‌تواند غسل بکندکه، غسل جمعه روز شنبه، روایت داشتیم، ان لم تجدوا ماء می‌گوید حالا که نمی‌توانی غسل کنی تیمم بکن، مثلا مثل این‌که روز جمعه یادش رفته غسل بکند حالا آب هم داشته یا نمی‌خواسته بالاخره غسل نکرده حالا روز شنبه پشیمان است یا می‌گوید که ای کاش غسل جمعه را کرده بودیم روایت می‌گوید که خب حالا غسل بکن، غسل می‌کند روز شنبه به جای غسل روز جمعه حالا روز جمعه غسل نکرده روز شنبه به او می‌گویند که می‌توانی آب داری غسل کن ان لم تجدوا ماء فتیمموا می‌گوید آب نداری تیمم بکن، خوب است حرف مرحوم شهید دیگر، این خلاصه حرف است اگر کسی الغاء خصوصیت که هم این جا نیست اگر کسی بگوید که آقا این آیه می‌فرماید ان لم تجدوا ماءً فتیمموا صعیدا طیبا این این‌طور می‌گوید هر وقت که برای غسل برای وضو آب نداری تیمم بکن برای چه؟ برای غسل، برای وضو، حالا روز شنبه این آقا می تواند غسل بکند اگر آب داشت می‌توانست غسل جمعه بکند حالا الان آب ندارد ان لم تجدوا ماء می گوید تیمم کن، این‌که برای جمعه برای چه؟ یا مثلا روز پنج شنبه روایت داریم این‌که اگر روز جمعه آب نداری حالا آب داری غسل بکن پس این می‌تواند روز پنج شنبه غسل بکند حالا آب ندارد ان لم تجدوا ماء فتیمموا می‌گوید روز پنج شنبه تیمم غسل روز جمعه بکن این هم مسئله بعدی ما.

  مسئله مشکلی که سابقا صحبت کردیم و این جا دودفعه مرحوم سید مسئله را متعرض شده اند این است که آیا غسل استحباب نفسی دارد یا نه؟ دیگر خوه ناخواه این مسئله وضو هم می‌آید آیا وضو استحباب نفسی دارد یا نه؟ اگر همین جوری غسل بکند بدون این‌که غایتی در نظر باشد نمی‌شود.

  همچنین وضو اگر می‌خواهد وضو بگیرد باید وضو بگیرد برای نماز یا وضو بگیرد برای خواندن قرآن، وضو بگیرد برای رفتن توی مسجد اما همین جور وضو بگیرد قربتا الی الله مشهور می‌گویند نمی‌شود، می‌گویند این‌ها واجبات غیری هستند و معنای واجب غیری این است باید وضو بگیرد برای یک کار مستحبی یا یک کار واجبی، غسل هم همین است غسل برای این است که این نماز بخواند غسل برای این است که این بتواند توی مسجد برود اما همین جوری غسل بکند بگوید غسل می‌کنم قربه الی الله گفته‌اند نه، مشهور در میان فقهاست.

  مرحوم سید در باب اغسال گفتند غسل جنابت واجب نفسی است اما مابقی غسل‌ها همه واجب غیری است در این جا می‌فرماید که غسل مطلقا واجب غیری است الا این‌که نقل می‌کنند از بزرگانی که آن بزرگان را نوشته‌ام مثل مفید، محقق صاحب شرایع، علامه، شهید اول، شهید دوم و امثال این‌ها این‌ها گفته‌اند که استحباب نفسی دارد در باب وضو هم همین گفته‌اند وضو یکی از عبادات است و غسل یکی از عبادات است همین جور که انسان می‌رود توی مسجد نه نماز تحیت، همین جور می‌خواهد دو رکعت نماز بخواند خب می‌شود دیگر، الصلاه قربان کل تقی، حالا رفته توی حمام یا مختصی می‌رود توی حمام غسل بکند برای این‌که یک عبادت است لذا غسل می‌کند بدون این‌که بگوید برای نماز یا برای جنابت، برای شب اول ماه، نه، همین جور یک عبادت است آن عبادت را به‌جا می‌آورد می‌شود واجب نفسی، مرحوم مفید و محقق و علامه و شهید روی این فتوی داده‌اند .

  مرحوم سید در عروه سه چهار تا دلیل برای این‌ها می‌اورد اما بعد می‌فرماید ادله ناتمام است، ادله‌ای که مرحوم صاحب عروه برای مرحوم مفید و محقق و علامه و شهید می‌اورد گفته‌اند که ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین، گفته خدا غسل را دوست دارد خدا غسل را دوست دارد مثل این است که خدا نماز را دوست دارد همین‌طور که آن استحباب نفسی دارد این هم استحباب نفسی دارد، این یک دلیل.

  دلیل دوم مرحوم سید در عروه همین جاها می‌آورند برای آنها که فرموده اند ان استطعت ان تکون باللیل والنهار علی طهاره فافعل اگر بتوانی دائم الوضو دائم الغسل یعنی دائم الطهاره باشی این کا را بکن، که حالا مسئله اخلاقی‌اش را هم بگوییم از همه شما تقاضا دارم که دائم الطهاره باشید یک مثالی استاد بزرگوار ما حضرت امام می‌زدند یک مثال شیرینی است می‌فرمودند که طهارت مثل زره انسان را حفظ می‌کند طهارت هم انسان را حفظ می‌کند هم از بلاهای دنیوی هم از بلاهای اخروی یعنی هم محفوظ می‌ماند از شرور شیطان انسی هم شرور شیطان جنی، روایت هم داریم لذا مرحوم مفید و امثال این ها گفته‌اند که خب می‌گوید که اگر می‌توانی دائم الوضو باشی باش دائم الغسل باشی باش این هم دلیل دوم.

  دلیل سوم گفته‌اند که این غسل و وضو مستحب است از آب فرات باشد گفته این مستحب است از آب فرات باشد اگر کسی کربلا باشد غسل بکند یا وضو از آب فرات بگیرد این خیلی ثواب دارد خب معنایش این است که این غسل این وضو استحباب نفسی دارد.

  مرحوم سید بعد از این که این‌ها را می‌فرمایند می‌فرمایند که این‌ها مشکل است به آن استدلال کردن برای این‌که وضو یا غسل استحباب نفسی داشته باشد اما نمی گویند هم چرا؟ خب چرایش هم معلوم است برای این‌که این‌ها اگر بخواهیم تمسک بکنیم تمسک به عام در شبهه مصداقی خود عام است یعنی مثلا ان الله یحب التوابین و یجب المتطهرین، خدا دوست دارد تو با غسل باشی، غسل چیست؟ ما بخواهیم بگوییم این می‌گوید غسل غایت نمی‌خواهد خب این تمسک به عام در شبهه مصداقی خود عام است این آیه شریفه به همین اندازه دلالت دارد که تو متطهر باش اما حالا چه جوری متطهر باش نحوه وضو چه جوری است؟ نحوه غسل چه جوری است دیگر این آیه این روایت ها دلالت ندارد.

  من هم خیال نمی‌کنم مرحوم مفید و محقق و امثال این‌ها تمسک به این‌گونه چیزها کرده باشند اما متأسفانه می‌بینیم که صاحب جواهر و دیگران برای استحباب نفسی تمسک به این گونه آیات و روایات می‌کنند این‌ها نمی‌شود.

  اما یک حرف توی مسئله هست و آن این است که وضو و غسل قصد قربت می‌خواهد معنای قصد قربت یعنی عبادت یعنی استحباب نفسی وقتی که بدون قصد قربت غسل باطل باشد وضو باطل باشد می‌گوییم که این برای این است که عبادت است عبادت قصد قربت می‌خواهد قصد قربت معنایش این است که این وجوب وجوب نفسی یا استحباب استحباب نفسی است.

  ما سابقا به این دلیل تمسک می‌کردیم و می‌گفتیم وضو و غسل هر دو استحباب نفسی دارد لذا انسان مثلا می‌خواهد از خانه بیرون بیاید وضو بگیرد نه برای این‌که محفوظ بماند نه کون علی الطهاره بلکه این یک عبادت است به واسطه این تقرب الهی پیدا می‌کند آن وقت این وضو می‌شود طهارت با این طهارت هر کار بخواهد بکند می‌تواند و اما وضو بگیرم برای این‌که با طهارت باشم این دیگر لازم نیست، حالا چون که مسئله مسئله شیرینی است مسئله مفیدی است تقاضا دارم که عروه را این جا مطالعه کنید بعد هم کتابها را مطالعه کنید ببینیم فردا چه باید بگوییم؟

 و صلی الله علی محمد و آل محمد