موضوع: وقوف در مشعر

مرحوم محقق در اینجا 5 مسئله عنوان می‌فرمایند اما سه تا از این مسائل تکرار است. قبلاً در باب عرفات فرمودند و به طور اشاره بلکه به طور مفروغٌ عنه در مسائل مشعر هم فرمودند.
مسئله ی اول اینست که این چند روز گفتند، اینکه مشعرالحرام سه وقت دارد. یکی وقت اختیاری، یعنی بین الطلوعین؛ یکی وقت اضطراری، از اول شب تا بین الطلوعین و یکی هم از اول طلوع آفتاب تا زوال شمس یعنی تا ظهر. و فرمودند آن وقت اختیاری برای همه است و آن دو وقت اضطراری برای معذور است.
این مسئله را در باب عرفات فرمودند و اینجا هم در ضمن مسائل متعرض شدند و اینکه اگر کسی حج خود را در وقت اضطراری مشعرالحرام بیاید چطور است! بالاخره حرف به اینجا رسید که اگر عمداً باشد حج او باطل است و ما قبول نکردیم و اما اگر عذراً باشد حج او صحیح است. بحث دیروزمان همین بود که مستضعفین مثل زنها یا پیرمردها و مریضها لازم نیست بین الطلوعین باشند و وقتی وارد مشعرالحرام شدند در اول شب، می‌توانند مقداری در مشعرالحرام باشند و بعد از نماز مغرب و عشا به عرفات روند برای رمی جمرات و بعد استراحت کنند تا رفقای آنها بیایند.
این مسئله ی اول تکرار است از مسائلی که در باب عرفات گفته شده و یا مسائلی که همین جا در باب مشعر فرمودند.

مسئله ی دوم باز تکرار است و می‌فرمایند: من لم یقف بالمشعر لیلاً و لا بعد طلوع [الفجر] عامداً بطل حجّه[1]؛ اگر کسی وقت اضطراری اول حج را نیاورد و وقت اختیاری هم عمداً وقوف در مشعر را نیاورد، ولو می‌تواند در وقت اضطراری بیاید، اما حج او باطل است. اما اگر معذور باشد، حج او صحیح است. در اینجا می‌فرمایند مشعرالحرام را قبل از ظهر روز عید من طلوع الشمس الی زوال الشمس به جا بیاورد و یک ساعتی به مشعرالحرام رود و وقوف مشعرالحرام را درست کند.
دو سه روز قبل مرحوم محقق همین مسئله را می‌فرمودندو اما قید می‌کردند که باید وقت اختیاری عرفات یعنی من الزوال الی الغروب را درک کند، که ما دو سه روز قبل اشکال داشتیم و می‌گفتیم از روایات عرفات استفاده می‌شود که اگر کسی اصلاً عرفات را به جا نیاورد و اما مشعرالحرام را به جا آورد، مشعرالحرام دوگانه می‌شود یعنی هم جای خودش و هم جای عرفه می‌شود، چنانچه اگر عرفات را آورد در وقت اختیاری من الزوال الی الغروب و اما مشعرالحرامش نیامد، در اینجا هم می‌گفتیم حج او درست است. مرحوم محقق اشکال داشتند و مرحوم صاحب جواهر تبعاً از دیگران فرمودند.
اما صورت عمدش را سابقاً صحبت کردیم و دیروز هم صحبت کردیم و معمولاً فقها نفرمودند ولی ما گفتیم گناه کرده اما قبلاً روایت خواندیم که حج او باطل نیست. حال علی کل حالٍ مسئله‌ای که در اینجا عنوان دارند، اینست: من لم یقف بالمشعر لیلاً و لا بعد طلوع [الفجر] عامداً بطل حجّه و اما لاکان لعذر و لا کان للجهل و حجّه صحیح، ان کان ادرک اللیل فیه و لاساعة.
که مقداری از شب را باید باشد و الاّ اگر شب نباشد، وقت اضطراری اول و وقت اضطراری دوم و وقت اختیاری نباشد، می‌فرمایند حج او صحیح نیست و اما سابقاً مرحوم محقق می‌فرمودند که اگر وقت اضطراری عرفه و مشعرالحرام بیاید، حج صحیح است و باز می‌فرمودند اگر عرفه اصلاً نیاید و مشعرالحرام بیاید ولو اضطراری آن و یا مشعرالحرام نیاید و وقت اضطراری عرفه بیاید، حج صحیح است و سابقاً روی این بحث کردیم.
علی کل حالٍ مسئله ی اول و دوم، هر دو تکرار است و مسئله اختلافی است و آنچه ما گفتیم و از روایات استفاده کردیم، اینست که گاهی مشعرالحرام به جای عرفه می‌نشیند و گاهی عرفه به جای مشعرالحرام و گاهی وقت اختیاری است و گاهی وقت اضطراری است و گاهی مثلاً عرفه اختیاری و مشعرالحرام اضطراری است یعنی من الزوال الی الغروب در عرفات بوده و اما خوابش برده و تمام مشعرالحرام از دستش رفته است، در اینجا می‌گویند حج باطل است ولی ظاهراً باید بگوییم حج صحیح است و عرفه ی اختیاری به جای مشعرالحرام می‌نشیند، چنانچه اگر شب یا بین الطلوعین به مشعرالحرام نیامد و مثلاً در عرفات خوابش برده و ناگهان بیدار شد و یا او را گرفتند و بعد از طلوع فجر درروز عید او را رها کردند، مسلّم پیش فقهاست که این می‌تواند به مشعرالحرام بیاید و یک ساعتی در مشعرالحرام باشد و وقت اضطراری دوم مشعرالحرام است و آنگاه مشعرالحرام اضطراری را به جا می‌آورد و حج او صحیح است.

مسئله ی سوم: من لمیقف بعرفات و ادرک المشعر قبل طلوع الشمس صحّ حجّه.[2]
گفتیم اگر اصلاً مشعرالحرام را نیاورد و اما عرفات بیاید حتی وقت اضطراری آن بیاید، درست است.
و لو وقف بعرفات جاز له تدارك المشعر إلى قبل الزوال.
علی کل حالٍ این سه مسئله مفصل در باب عرفات صحبت شد بلکه مفصل در باب مشعر صحبت شد و خلاصه حرف اینست که عرفات یک وقت اختیاری و یک وقت اضطراری دارد. وقت اختیاری آن من الزوال الی الغروب است که این وقت را اگر مختار باشد و بتواند باید ادا کند، حال اگر کسی من الزوال الی الغروب در عرفات نبود، اما مسمی عرفه را درک کرد. سابقاً مرحوم محقق گفتند و ما هم گفتیم که مسمی درک عرفات کفایت می‌کند. قدری بالاتر، اگر کسی مثلاً در منی خوابش برد و وقتی بیدار شد، دید که شب عید است و اصلاً من الزوال الی الغروب عرفات را درک نکرد و به مشعر آمد و مقداری در مشعر ماند، اسم این را وقت اضطراری عرفه می‌گویند که البته وقت اضطراری مشعر هم هست. شب عید، من الغروب الی طلوع الفجر، هم وقت اضطراری مشعر است و هم وقت اضطراری عرفه است. حال این آقا مقداری در عرفات ماند و به مشعرالحرام آمد، مسلّم حج او درست است. حتی اگر عرفات را اصلاً درک نکرد، نه وقت اختیاری و نه وقت اضطراری آن را و اما مشعرالحرام را درک کرد، باز مسلّم حج او درست است و سابقاً گفتیم و روایاتی هم داشتیم که مشعرالحرام به جای عرفه می‌نشیند. چنانچه اگر هر دو وقت اضطراری باشند، یعنی روز عرفه نتوانست بیاید و شب عرفه آمد و یک ساعتی در خارج از مشعرالحرام ماند، این هم وقوف اضطراری عرفه آمده و هم وقوف اضطراری مشعر آمده و گم شد و به منی رفت. حال چون دو اضطراری را درک کرده است، فرمودند حج او صحیح است. لذا این تکرار مرحوم محقق است و منافاتی بین مسائل هست. یعنی در باب عرفه یک چیز فرمودند و در باب مشعر چیز دیگری فرمودند و اما در باب عرفات گفتیم اگر یک ساعت در شب در مشعرالحرام باشد، وقت اضطراری عرفه آمده و وقت اضطراری مشعر هم آمده و گفتیم حج او صحیح است و اما مرحوم محقق در باب مشعر فرمودند شرطش اینست درک عرفات اختیاری را بکند و ما گفتیم دلیل ندارد و روایت مسمع را خواندیم که دلالت بر این داشت که حج صحیح است و اما باید کفاره دهد و ما کفاره را حمل بر استحباب کردیم و مرحوم محقق حمل بر استحباب نکرده و فرمودند کفاره دهد، پس اگر کفاره دهد، باید حج او درست باشد.
به عنوان مثال نتوانست به عرفات بیاید، حال یا مریض بود و یا خوابش برد و یا او را گرفتند و بالاخره نتوانست من الزوال الی الغروب در عرفات باشد و اما در شب توانست، این حتماً باید در شب به مشعرالحرام بیاید و همان یک ساعتی که آنجاست، اضطراری وقوف به عرفات است. حال خوابش برد و یا او را گرفتند و بالاخره معذور شد و نتوانست بین الطلوعین مشعر باشد، حج صحیح است. زیرا هم وقت اضطراری عرفه آمده و هم وقت اضطراری مشعر آمده است. وقت اضطراری عرفه آمده که سابقاً روایتش را خواندیم و وقت اضطراری مشعر هم آمده که دیروز روایتش را خواندیم. روایت همین بود که پیغمبر اکرم وقتی در مشعرالحرام وارد می‌شدند، نماز مغرب و عشا را می‌خواندند و بعد می‌فرمودند زنها را به منی ببرید. یعنی یک ساعت قبل از طلوع فجر که اسمش را وقت اضطراری اول می‌گذارند. چنانچه اگر در شب اصلاً نتوانست در مشعرالحرام باشد، وقت اضطراری دوم می‌رسد و وقت اضطراری دوم «من طلوع الشمس الی زوال الشمس» است. یعنی روز عید به مشعرالحرام می‌آید و یک ساعتی در مشعرالحرام است و وقت اختیاری یا اضطرای عرفه را درک کرده و وقت اضطراری مشعرالحرام را نیز درک می‌کند و سابقاً گفتیم که حج صحیح است. لذا گفتیم مراد از وقوف به عرفات اعم از اختیاری و اضطراری است. وقوف به عرفات دو قسم است: اختیاری و اضطراری. و اگر کسی اضطراریاً وقوف به عرفات را درک کرد، وقوف به عرفات را آورده و چنانچه در باب عرفات اگر من الزوال الی الغروب در عرفات نبود و یک ساعت بیشتر در عرفات نبود، اگر اضطراری باشد هیچ اشکالی ندارد و اگر عمداً باشد، ما گفتیم گناه کرده اما حج او صحیح است و بعضی از فقها گفتند دلیل بر کفاره‌ای که فقها گفتند نداریم مگر روایت مسمع که آن را نیز باید الغاء خصوصیت کنیم و دیروز گفتم ظهور ده بیست روایت اینست که کفاره ندارد حال اگر یک روایت بخواهد بگوید کفاره دارد، عرف آن را جمع می‌کند و روایت مسمع را حمل بر استحباب می‌کند.
اما مسئله ی مهم امروز اینست:
من فاته الحج تحلل بعمرة مفردة و علیه الحج من قابل ان وجب علیه الحج.
حال کسی نتوانست عرفه را به جا بیاورد و یا عمداً مشعرالحرام را نیاورد و فتوای شما این شد که حج او باطل است. معنای اینکه حج باطل است، یعنی چه؟!
این محرم است و باید محلّ شود، پس نمی‌توان گفت حج او باطل است و الان محلّ است. لذا فرمودند حج او مبدل می‌شود به عمره ی مفرده.
روایات فراوانی هم داریم. روایات در باب 22 و 27 از ابواب مشعر است.

صحیحه حلبی: فقد فاته الحج فلیجعلها عمرة مفردة و علیه الحج من قابل.[3]
صحیحه معاویه و حریز هم همین است.
این آقا یا خانم خواه ناخواه باید یک عمره ی مفرده به جا بیاورد تا محلّ شود و طواف و سعی بین صفا و مروه و تقصیر را می‌کند و مُحلّ می‌شود. بعضی گفتند نماز طواف هم بخواند و وجهی ندارد اما عمره ی مفرده یعنی آنکه نماز طواف نساء ندارد.
بنابراین اینطور می‌شود که یک طواف به جا می‌آورد و نمازش را به جا می‌آورد و سعی بین صفا و مروه می‌کند و بعد تقصیر می‌کند و آنگاه این حج باطل با این عمره این آقا را مُحلّ می‌کند.
بنابراین الان که حج باطل شد معنایش این نیست که مُحل می‌شود. بله، این می‌تواند یک سال صبر کند و بماند و بعد از یک سال حج را به جا آورد. اما تقریباً باید بگوییم این ممکن نیست.
و اما اگر بخواهد راحت شود. حج او که باطل شد، مثلاً چون عمداً به مشعرالحرام نیامد و یا وقوف به عرفات و اضطراری عرفه و مشعر را نتوانست به جا بیاورد، آنگاه روز عید حج او باطل است. حال چه کند؟!
ائمه طاهرین «سلام‌الله‌علیهم» برای او راه درست کردند و فرمودند حج باطل است و اما یک عمره ی مفرده به جا آور. وقتی عمره ی مفرده را به جا آوردی، مُحل می‌شود و اگر حج برایت واجب است، سال دیگر حج کن و اگر حج برایت واجب نیست، حج مستحبی بوده و بدل هم ندارد.
حرفی که هست و نتیجه هم ندارد اما صاحب جواهر خیلی مفصل درباره ی ان صحبت می‌کند که آیا نیت می‌خواهد و یا خود به خود حج باطل می‌شود. به این معنا که الان که حج باطل شد، باید نیت عمره ی مفرده کند و اما بدون نیت عمره ی مفرده نمی‌تواند عمره ی مفرده به جا بیاورد. بگوییم این حج قهراً برگشت به عمره ی مفرده و صاحب جواهر وقتی مسئله را متعرض می‌شوند، می‌بینند که فایده فقهی ندارد. حال اگر بگویید قهراً باطل می‌شود، باید عمره به جا بیاورد و اگر گفتید باید نیت کند و حج باطل است و نیت عمره ی مفرده می‌کند، باز برمی‌گردد به اینکه باید عمره ی مفرده به جا بیاورد تا محلّ شود. اما ظاهراً «فلیجعلها عمرة مفردة» باید همین باشد که حج او باطل شد، حال می‌خواهد محلّ شود، باید نیت کند و یک عمره ی مفرده به جا بیاورد و اما بگوییم قهراً حج باطل برگشت و عمره شد و این احرام الان احرام عمره است و باید طواف و سعی بین صفا و مروه و تقصیر کند تا مُحلّ شود، ظاهراً مشکل است و یک دلیل فوق العاده محکمی می‌خواهد که تبدیل درست کند.
علی الظاهر باید بگوییم وقتی که مشعرالحرام را به جا نیاورد و وقتش تمام شد، نمی‌تواند جلو رود و حج او باطل است. حال این شخص مُحرم است، حال چه کند که مُحلّ شود! اگر امام «سلام‌الله‌علیه» هم نفرموده بودند، ما می‌گفتیم که این آقا مُحرم است و باید مُحلّ شود و حج نمی‌تواند به جا بیاورد، بنابراین یک عمره ی مفرده به جا می‌آورد و تقصیر می‌کند و بعد از تقصیر مُحل می‌شود. گفتم صاحب جواهر نتیجه عملی هم برای مسئله نتوانسته درست کند، اما اگر صاحب جواهر یاد ما داده بودند و از نظر ظواهر جلو آمده بودند، خیلی بهتر بود تا در نتیجه روند. از نظر ظاهر همین است که می‌گوید حج من باطل شد، حال من مُحرم هستم، آیا خودبه خود مُحلّ می‌شوم؟! ما می‌گوییم نه، الان باید از احرام بیرون بیایی و حج نمی‌توانی به جا بیاوری و راهش اینست که یک عمره ی مفرده به جا بیاور و آنگاه مُحلّ می‌شوی و احرام تو به تحلیل برمی‌گردد.
این نیز مسئله ی چهارم بود.

---