درس خارج فقه آیت الله مظاهری

مرحوم صاحب مدارک فرمودند برای اينکه اجماع داريم و مرحوم سيّد می‌فرمايند برای اينکه عبادت است. صاحب جواهر «رضوان‌الله‌تعالی‌عليه» هر دو را می‌آورند، به اضافه اينکه در قرآن در پيش صلاة قرار داده شده است. ﴿أقيمُوا الصَلاة و آتُواالزَکاة البقرة،﴾ 43. أقيموا الصلاة قصد قربت می‌خواهد چون عبادت است، پس زکات هم قصد قربت می‌خواهد چون عبادت است.

ديروز می‌گفتيم کجای «بُنی الإسلام علی خمس» دلالت دارد که زکات از عبادات است. «بُنی الإسلام علی خمس، الصلاة، والزکاة، والحج، والجهاد، والولاية و ما نُودی‌الشيء بمثل ما نُودی بالولاية»، کجای اين روايت دلالت دارد که اين پنج مورد قصد قربت می‌خواهد. ديروز می‌گفتم بلکه ولايت که قصد قربت نمی‌خواهد بلکه ولايت يک امر اعتقادی است و بايد باشد، و از ارکان تشيع هم هست. برای اينکه ولايت اميرالمؤمنين علی «سلام‌الله‌عليه» برايش اثبات شده و دوازده امام برايش اثبات شده، که البته بايد همينطور باشد و قضيه تعبد و عبادت نيست. همۀ شيعيان بايد بتوانند اثبات کنند دوازده امام داريم و اولين آنها اميرالمؤمنين است و آخرين آنها مهدی «روحنافداه» است و غايب است ويک روز ظاهر می‌شود و پرچم اسلام روی کرۀ زمين افراشته می‌شود. اينها عبادت نيست بلکه همۀ اينها رُکن تشيّع است. حال نه توصّلی است و نه تعبّدی است. توصلی و تعبدی اينست که به ما بگويند حکمی را قبول کن و قصد قربت هم روی آن بکن مثل نماز و بگويند عبادتی را بکن و خواه قصد قربت بکنی يا نکنی مثل طهارت در نماز.

معنای عبادت يعنی تعبّد، مثلاً ‌نمی‌دانم چرا نماز واجب شده و به اين طرز است، به اين تعبدی می‌گويند در مقابل توصلي. و اما هيچکدام از اصول دين تعبّدی نيست، لذا توصلی هم نيست، بلکه اعتقادی است و انسان بايد در فراخور عقلش اصول دين را با اجتهاد بداند. لذا مراجع تقليد اول رساله‌شان می‌نويسند در اصول دين تقليد نيست، يعنی تعبد نيست؛ و بايد اثبات وجود خدا و اثبات نبوت و اثبات ولايت و اثبات معاد را هرکسی در فراخور حالش استدلال کند. حال عوام مردم يقين ارتکازی و اجمالی دارند. ما می‌گوييم آن يقين کفايت می‌کند ولو اينکه نمی‌تواند استدلال کند. و علی کل حالٍ «بُنی الإسلام علی خمس» ربطی به بحث ما ندارد. لذا ديروز می‌گفتم اجماعی که همۀ آنها دارند، بلکه بعضی مثل صاحب جواهر ادّعای ضرورت هم کردند. اگر کسی آن اجماع را قبول کند، زکات، تعبّدی می‌شود و اما اگرنه، دليلی از برای اينکه تعبدی است، نداريم و اگر کسی بدون تعبّد يعنی بدون قصد قربت زکاتش را داد، مثل کسی است که بدهکار است و دِينش را بدون قصد قربت بدهد. همينطور که دِين مردم را می‌شود بدون قصد قربت داد، دين خدا را هم می‌شود بدون قصد قربت داد. به عنوان مثال مقدمات نماز شش مورد است و گفتند همۀ اين شش مورد توصلی است. توصّليات واجب است چون امر خداست. خدا گفته رو به قبله بايست، خدا گفته وضو بگير، خدا گفته بدنت و لباست تميز باشد. اينها از واجبات مؤکّد است. قرآن هم دارد ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَيْدِيَکُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُءُوسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَيْنِ وَ إِنْ کُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ کُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً ...﴾ ﴿المائدة، 6﴾؛ همۀ اينها واجبات اسلام است. واجبات اسلام دو قسمند. يک قسمت تعبدی است يعنی قصد قربت می‌خواهد و يک قسمت توصّلی است و قصد قربت نمی‌خواهد. بايد اثبات کنيم، مثل نماز که دليل دارد که قصد قربت می‌خواهد. روی زکات هم بايد اثبات کنيم که دليل نداريم به جز اجماع و به قول صاحب مدارک «کفی به دليلا». اما شما در اصول فرموديد اين اجماعها حجت نيست برای اينکه دليل دارد و اجماعی که دليل داشته باشد، اجماع مدرکی است. تاييد است، اما دليل نيست.