درس خارج فقه آیت الله مظاهری

زکات را به کسی داده و قصد قربت نکرده است. آن شخص هم پول را خرج کرده است. حال بگوييم کسی که پول را خرج کرده،‌بيخود پول را خرج کرده برای اينکه شرط زکات قصد قربت بوده و اين قصد قربت نکرده است. حال پول تمام شده و می‌گويند الان نمی‌شود قصد قربت کند و بايد عين باقی باشد. مثلاً هزارتومان خمس يا زکات داده و قصد قربت هم نکرده و او هم هزار تومان را خرج کرده است. حال هزار تومان را بيخود خرج کرده برای اينکه زکات نبوده، برای اينکه قصد قربت نداشته است. دِينی بر ذمّه فقير است. اين الان قصد قربت می‌کند و فقير را بری‌الذمّه می‌کند. می‌گويند اين کار نمی‌شود بلکه بايد آن عين باقی باشد تا بتواند قصد قربت کند. اما ظاهراً خواه عين باقی باشد يا نباشد، اين پول را به عنوان زکات داده و زکات واقع نشده است. حال به ذمّۀ اين آقاست و دِين است و فهميد زکات بدون قصد قربت يا زکات بدون تعيّن باطل است. گندم يا پول را رد کرده و او هم خرج کرده اما ذمّۀ فقير مشغول است برای اينکه پول را بيجا مصرف کرده و زکات باطل بوده است. حال که دِين به ذمّۀ اوست، اين دين را ادا می‌کند با قصد قربت. می‌گويد هزار تومانی که من از آن طلبه يا فقير می‌خواهم، از باب زکات يا خمس باشد قربة الی الله. يک دفعه عين را می‌دهد و قصد قربت می‌کند و يک دفعه دِين را می‌دهد و قصد قربت می‌کند، اين چه فرق می‌کند!

سابقاً اين مسائل را گفتيم و اين مسائل مفروغٌ‌عنها شد و اينجا منافات پيدا می‌کند با قبل. در قبل می‌فرمودند که می‌تواند تبديل و تبدّل کند و اينجا می‌فرمايند که نمی‌شود تبديل و تبدل کرد بلکه بايد عين باشد و الان عين از بين رفته، بنابراين دوباره بايد زکات بدهد. لذا مرحوم سيد در اينجا می‌فرمايد اگر آن فقير تلف کرده باشد و جاهل باشد و نداند که او قصد قربت نکرده، ضامن نيست و اين دوباره بايد زکات دهد. و اما اگر می‌داند که قصد قربت نکرده، نبايد مصرف می‌کرده و دِين است و در اينجا فقير بايد زکات را بدهد. به مرحوم سيّد عرض می‌کنيم از اين جهت هم تفاوت نمی‌کند، بالاخره زکات باطل داده و زکات باطل را می‌توان تصريح کرد به اينکه بين زکات و قصد قربت فاصله بيفتد. می‌گوييم زکات را داده و قصد قربت نکرده و يک ماه ديگر قصد قربتش را می‌کند. اينکه مرحوم سيد می‌فرمايند عين بايد باقی باشد، به چه دليل! عين تلف شده و فقير خورده يا دِينش را ادا کرده است. در اينجا به فقير می‌گويد زکاتی که من به تو دادم باطل بوده و دِينی به ذمّۀ توست و من الان دِين به ذمّه تو را از باب زکات به تو می‌دهم و تو را بری الذمّه می‌کنم. اين مانند آنجا می‌شود که زکات نداده باشد و از آن فقير بستانکار باشد و به فقير می‌گويد من زکات بدهکارم و می‌خواهم دِين تو را از باب زکات ادا کنم. سابقاً فرمودند اين کار می‌شود. الان هم در اينجا بايد بگوييم که می‌شود. دِينی به ذمّۀ فقير است، و اين او را از باب زکات بری الذمّه می‌کند. لذا «إذا دفع المالک أو وکیله بلا نیة القربة له أن ینوی بعد وصول المال إلی الفقیر و إن تأخرت عن الدفع بزمان»؛ بنا بر فرمايش مرحوم سيد که ادعای اجماع هم کردند، اين زکات باطل است. می‌فرمايند زکاتش را يک ماه قبل داده و يک ماه بعد قصد قربت می‌کند،‌اين طوری نيست اما می‌فرمايند «بشرط بقای دين»،‌به چه دليل؟!