درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع : مسئله 2

این یک صورت است که جدا می‌کند از مالش و به طور امانت نگاهداری می‌کند تا این امانت را رد کند. «یجوز عزلها فی مال مخصوص أو من الأجناس أو غیرها» سابقاً گفتیم به عنوان قیمت می‌تواند غیر گندم و جو و خرما و غیره رد کند. مثلاً پنجاه تومان پول رد جیبش می‌گذارد به عنوان زکات فطره و یا اینکه مثلا ده کیلو گندم جدا می‌کند و به عنوان امانت در پیش اوست. بعد می‌فرمایند: «و ینوى حین العزل و إن كان الأحوط تجدیدها حین الدفع أیضا»، نیت زکات فطره را در وقتی می‌کند که پول را از پولهایش جدا می‌کند. پنجاه تومان از پولهایش به نیت زکات فطره جدا می‌کند و نیت می‌کند به عنوان زکات، این پنجاه تومان نزد این باشد. گرچه خوب است در وقتی که پنجاه تومان را می‌دهد، قصد زکات فطره و قصد قربت داشته باشد. معلوم است که احتیاط مستحبی است، اما بعضی از محشین بر عروه نمی‌دانم چه چیز در ذهن مبارکشان است که می‌گویند نیت را حین الدفع باید بکند و نه حین العزل. اما ظاهراً وجهی ندارد و این پنجاه تومانی که از پولش جدا کرده، خود به خود زکات فطره می‌شود. همین که این کار را انجام می‌دهد، نیت است. برای خدا پنجاه تومان از پولش جدا می‌کند و این پول امانت در نزد او شده و امانت را رد می‌کند. حال احتیاط به این معنا که حین الدفع خود به خود می‌شود. در وقتی که پنجاه تومان امانت را می‌دهد، به عنوان زکات فطره‌ای که از مالش جدا کرده، می‌دهد. درحقیقت خود به خود دو نیت شده است. یکی نیت حین العزل و یکی هم نیت حین الدفع. اصلاً ممکن نیست عزل بدون نیت و یا دفع بدون نیت. برای اینکه افعال ما از منویات ما سرچشمه می‌گیرند. باید تصور کند و تصدیق کند و شوق مؤکّد کند و اراده کند و کاری را انجام بدهد. کسی بدون تصور و تصدیق و بدون اراده فعلی را انجام دهد، ممکن نیست. البته ممکن است اضطراراً کارهایی بکند اما فعل اختیاری بدون نیت ممکن نیست. از همین جهت بگوییم نماز بدون نیت می‌خواند، ممکن نیست. لذا این فرمایش مرحوم سید که «ینوی حین العزل و إن کان الأحوط تجدیده حین الدفع» است. به مرحوم سید عرض می‌کنیم همان وقت که عزل می‌کند نیت با اوست و همان وقت که به فقیر می‌دهد، نیت دارد. اولی بدون نیت نمی‌شود و دومی هم بدون نیت نمی‌شود. بعضی از محشین بر عروه هم گفتند حین العزل لازم نیست و حین الدفع لازم است. ما می‌گوییم این هم معنا ندارد و عزل بدون نیت معنا ندارد. اگر بخواهد جدا کند یعنی نیت جدا شدن این پول از پولهایش به عنوان زکات فطره. در وقتی که این امانت را رد می‌کند، معقول نیست که نیت نشود. وقتی امانت را رد می‌کند، یعنی آنچه برای فقرا عزل کرده به این فقیر می‌دهد. ظاهراً این احتیاط مرحوم سید را نمی‌توان درست کرد و این فرمایش بعضیها هم که گفتند حین العزل لازم نیست و باید حین الدفع باشد، می‌گوییم نمی‌شود. حین‌العزل نیت می‌خواهد و حین الدفع هم نیت می‌خواهد. حین العزل نیت می‌خواهد، برای اینکه مال جدا شود و حین الدفع نیت می‌خواهد تا به فقیر داده شود و اصلاً فعل، متوقف بر نیت است. انسان فعلی را بدون نیت به جا بیاورد، یک چیز توهی و تخیلی و غیراختیاری است. علی کل حالٍ این صورت اول بلااشکال است.

اگر یادتان باشد مرحوم سید از کسانی است که گفتند قصد قربت لازم نیست و ما هم تابع سید شدیم و گفتیم ولو سید گفتند «لأنه من العباداة» اما گفتند قصد قربت فیه اشکالٌ. اما الان نیت عزل است. می‌فرمایند: «و ینوى حین العزل و إن كان الأحوط تجدیدها حین الدفع أیضا». به مرحوم سید می‌گوییم آیا می‌شود عزل کند بدون نیت و یا دفع کند به فقیر بدون نیت. آن وقتی که پول را جدا می‌کند نیت می‌خواهد و وقتی که پول را رد می‌کند، نیت می‌خواهد. این حرفی ندارد تا بعضی محشین بگویند «و إن کان الأحوط» بگویند «و ان کان الأقوی تجدید النیة حین الدفع». می‌گوییم حین العزل نیت می‌خواهد و حین الدفع نیز نیت می‌خواهد و اگر نیت نکند، فعل بدون نیت تحقق خارجی پیدا نمی‌کند.