درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: 1- اگر شخص در وسط نماز عصر، شک کند که آیا نماز ظهر را خوانده است یا نه 2- قبله/ 1- شک در خواندن یا نخواندن نماز ظهر به هنگام نماز عصر 2- مسئله قبله/ احکام وقت نماز/ کتاب الصلاة

إذا شک فی أثناء العصر فی أنه أتى بالظهر أم لا بنى على عدم الإتیان و عدل إلیها إن کان فی الوقت المشترک ولا تجری قاعدة التجاوز، نعم لو کان فی الوقت المختص بالعصر یمکن البناء على الإتیان باعتبار کونه من الشک بعد الوقت.[1]

در روایت می‌گوید: «اذا تجی وضعاً شیء فشککتَ ‌فیه فشککّ لیس بالشک». در رکوع است و نمی‌داند حمد و سوره خواند یا نه، پس بگوید خواندم. در سجده است و نمی‌داند آیا رکوعش را کرد یا نه، پس بگوید رکوع را به جا آوردم. در تشهد است و نمی‌داند آیا دو تا سجده را به جا آورد یا نه، پس بگوید به جا آوردم. بعد از سلام نمی‌داند آیا برای این نماز وضو گرفته بوده یا نه، بنابراین بگوید گرفته بودم و برای نماز بعدی وضو بگیرد.

اگر یادتان باشد، در رساله‌ها شکهایی که اعتبار ندارد، یکی تجاوز و یکی فراغ و یکی هم گذشتن از محل آن است؛ لذا به شک بعد از وقت و شک بعد از تجاوز از شیء و شک بعد فراغ، نباید اعتنا کرد و باید بگوییم درست به جا آوردیم. مانحن فیه، هر دو از همین باب است. مثلاً در وقت مشترک یعنی همان اول ظهر، نماز می‌خواند و در وسط نماز نمی‌داند نماز ظهر را خواند یا نه. باید بگوید نماز ظهر را خواندم برای اینکه نماز ظهر هم قاعدۀ تجاوز هم قاعدۀ شک بعد محل دارد. مثل اینست که یک ساعت بعد از ظهر نماز عصر را خوانده و نمی‌داند نماز ظهر را خوانده یا نه، پس می‌گوید خواندم، به قاعدۀ شک بعد فراغ. لذا در وسط نماز عصر وقت نماز ظهر گذشته است. یعنی «الاّ أن هذه قبل هذه»، نماز ظهر قبل نماز عصر است. این نماز عصر می‌خواند و نمی‌داند تا اینجا درست آمده یا نه، هم قاعدۀ تجاوز می‌گوید درست آمده و هم قاعدۀ بعد محل می‌گوید درست آمده و بالاخره قاعدۀ تجاوز به خوبی دلالت دارد.

به مرحوم سید عرض می‌کنیم اگر نماز ظهر را خوانده بود بعد نماز عصر را می‌خواند و الان که نماز عصر می‌خواند، بنابراین نماز عصر مقدم بر نماز ظهر است و اگر شک کند رکوع نماز ظهر را کرده یا نه، بگوید رکوع را به جا آوردم. اگر شک کند که نماز گذشته را سه رکعت خواندم یا چهار رکعت، پس چهار رکعت خوانده است. اگر شک کند که نماز ظهر را خوانده یا نه، بگوید نماز ظهر را خواندم. مثل اینکه بعد از سلام شک کند که نماز ظهر را خواندم یا نه، قاعدۀ فراغ می‌گوید نماز ظهر را خواندی. اما همان که می‌گوید که نماز ظهرت را خواندی، می‌گوید اگر شک کنی درست خواندی یا نه، بگو درست خواندم و اگر شک کردی وضو داشتی یا نه، بگو وضو داشتم. اما برای نماز بعدی، قاعدۀ فراغ نداری و باید برای نماز عصر وضو بگیری. لذا حق مطلب اینست که: «إذا شک فی أثناء العصر فی أنه أتى بالظهر أم لا بنى على عدم الإتیان و عدل إلیها إن کان فی الوقت». در وقت مشترک که قاعدۀ بعد از محل و قاعدۀ تجاوز دارد، می‌فرماید: «و لا تجری قاعدة التجاوز». و ما می‌گوییم: «بنی علی الصحة لقاعدة التجاوز».

بعد می‌فرمایند: «نعم لو کان فی الوقت المختص بالعصر یمکن البناء على الإتیان باعتبار کونه من الشک بعد الوقت»؛ دم غروب که نزدیک است که نمازش قضا شود، در چهار رکعت نماز عصر که مقدم بر نماز ظهر می‌شود. می‌تواند بگوید نماز ظهرم را خواندم، به قاعدۀ تجاوز. به مرحوم سید می‌گوییم شک فراغ و شک تجاوز و شک بعد محل، یک معنا دارد. از شکهایی که اعتبار ندارد، شک بعد از وقت است، از شکهایی که اعتبار ندارد، شک بعد فراغ است و از شکهایی که اعتبار ندارد، شک بعد تجاوز است،‌و اینکه قبول کنی شک بعد وقت در وقت مختص داریم و اما قاعدۀ تجاوز نداریم، علی الظاهر وجهی ندارد.

وهی المكان الذی وقع فیه البیت - شرفه الله تعالى - من تخوم الأرض إلى عنان السماء للناس كافة: القریب والبعید لا خصوص البنیة، ولا یدخل فیه شئ من حجر إسماعیل، و إن وجب إدخاله فی الطواف، ویجب استقبال عینها لا المسجد أو الحرم ولو للبعید. ولا یعتبر اتصال الخط من موقف كل مصل بها، بل المحاذاة العرفیة كافیة، غایة الأمر أن المحاذاة تتسع مع البعد، وكلما ازداد بعدا ازدادت سعة المحاذاة،[2]