درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: مستحبات لباس نمازگزار/مکروهات و مستحبّات لباس نمازگزار/ کتاب الصلاة

قبل از آنکه وارد بحث شوم، میلاد پربرکت صدیقه طاهره فاطمه زهرا «سلام‌الله‌علیها» را به همۀ شما تبریک می‌گویم و از طرف همۀ شما این میلاد پربرکت را به ساحت مقدس حضرت ولی عصر «روحنافداه» تبریک می‌گویم و از طرف همۀ شما از ساحت مقدس حضرت ولی عصر «روحنافداه» می‌خواهم نظر لطفی به این نظام جمهوری اسلامی بفرماید و به برکت حضرت زهرا این سختیها مبدل به آسانی شود و انشاء الله با دعای حضرت زهرا و نظر لطف امام زمان، زندگی خوبی برای این ملت عزیز پیدا شود.

در ضمن گفته شده میلاد پربرکت حضرت امام «رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» نیز هست. لذا میلاد پربرکت حضرت امام را نیز به همۀ شما تبریک می‌گویم. و همه می‌دانید که حضرت امام این نظام را خیلی دوست میداشت و الان در عالم برزخ نگران این نظام مقدس است. از طرف شما از حضرت ولی عصر می خواهم نظر لطفی به این جمهوری اسلامی بفرمایند و سختیها مبدل به آسانی شود و روح مقدس حضرت امام نیز در عالم برزخ شاد شود، ان شاء الله.

بحث ما در این باره بود که مرحوم سیّد مستحباتی برای لباس نمازگزار فرمودند. مکروهاتی هم برای لباس نمازگزار فرمودند. بعد از آن هم مستحبات و مکروهاتی برای پوشیدن لباس در غیر نماز فرمودند. مستحباتی هم راجع به پوشیدن لباس در غیر نماز فرمودند که تقریباً همه اینها را که در عروه آمده، چون شرح هم نداشته، محشین بر عروه شرحی برای آن ننوشتند و یا بالاتر در جواهر هم آمده و مرحوم صاحب جواهر برای آن شرحی ننوشته است و صرفاً مستحب یا مکروه را ذکر فرمودند، یا نسبت به اجماع دادند و یا نسبت به مشهور دادند. اما غالب آنها هم روایت دارد و نسبت دادند به روایت، یعنی به اهل بیت «سلام‌الله‌علیهم».

دوم چیزی که مستحب است، اینکه عمامه او تحت الحنک داشته باشد. تحت الحنک در غیر نماز نه مستحب بوده است و نه حکمی داشته است، و آنچه مستحب است، تحت الحنک در نماز است. هم روایت داریم و هم همیشه بوده است و الان نیز هست. و اینکه بعضی در غیر نماز تحت الحنک می‌اندازند، این کار فعلا لباس شهرت است و حرام است. برای اینکه انگشت نما می‌شود و مردم به چشم دیگری به او نگاه می‌کنند و مثل لباس شهرت که گفتیم حرام است، این هم حرام است. روایت هم نداریم برای تحت الحنک در غیر نماز و آنچه هست، تحت الحنک با عمامه در نماز است و اینکه ما طلبه‌ها معمولا در خانه بدون عمامه و تحت الحنک نماز می‌خوانیم، یک مستحب و زینت در نماز را ترک کردیم و چه رسد که بخواهد امام جماعت شود. امام جماعت شدن بدون عمامه و بدون تحت الحنک، رسم نبوده است. البته حرام نیست اما باید بگوییم که از مستحبات است.

اگر کسی بدون عمامه و بدون انداختن تحت الحنک نماز بخواند ترک مستحبی کرده است. فرقی هم نمی‌کند بین کسی که در کوچه عمامه داشته باشد یا نه. لذا افرادی که مقیدند در وقت نماز عمامه‌ با تحت الحنکی می‌اندازند. مثلا مرحوم حاج آقا رحیم ارباب «رحمة‌الله‌علیه» انصافاً آدم مقید و مؤدب و با وفایی بود و چون استاد ایشان عمامه نداشت، ایشان هم عمامه نگذاشتند. اما موقعی که می‌خواستند نماز بخوانند، شالی داشتند که به سر می‌بستند و با عمامه و تحت الحنک نماز می‌خواندند.

همه ما و مخصوصا ما طلبه‌ها باید در نماز حضور قلبی هم از نظر دل و هم از نظر رفتار و هم از نظر کردار داشته باشیم. در خانه باشد یا در غیر خانه باشد.

صحیحه عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلرَّجُلِ هَلْ يَصْلُحُ لَهُ أَنْ يَؤُمَّ فِي سَرَاوِيلَ وَ قَلَنْسُوَةٍ؟ قَالَ: لاَ يَصْلُحُ.[1]

صحیحه عن سلیمان بن خالد قال : سألت أبا عبدالله (علیه السلام) عن رجل أمّ قوماً فی قمیص لیس علیه رداء؟ قال: لا ینبغی ذلک.[2]

هر دو روایت دالّ بر وجوب نیست بلکه دالّ بر استحباب است، اما با جمله لا یصلح و لاینبغی، که بعضی این جملات را در جاهای دیگر حمل بر وجوب کردند و علی کل حالٍ اگر در خانه نماز می‌خوانیم باید ادب را مراعات کنیم. در جای خلوت و با سجاده و با عبا و عمامه و با حضور قلب بخوانیم و اگر با مردم باشد، به طریق اولی، هم ظاهر را مراعات کردیم و هم باطن را.

صاحب عروه احتیاط مستحبی می‌کردند و ما نه تنها در نماز بلکه در غیر نماز هم واجب می‌دانستیم و اینکه پوشاندن مرد برای مردها و زن برای زنها به غیر از زن و شوهر برای یکدیگر و آن هم در غیر نماز. پوشاندن عورتین واجب است اما «من السرّه الی الرکبة» را مرحوم سید مستحب دانستند و ما سه چهار جا صحبت کردیم و گفتیم مستحب نیست بلکه واجب است که مرد در میان مردها لنگ داشته باشد، مانند حمامهای عمومی سابق. زن هم لنگ داشته باشد. و اگر فقط پوشاندن عورتین بود، او را آدم بی شخصیتی حساب می‌کردند.

مرحوم سید در اینجا تکرار کردند که پوشاندن عورتین واجب است و اما در سه چهار جا فرمودند «من السرّه الی الرکبة» مستحب است. حتی کراهتش را هم نفرمودند و ما گفتیم پوشاندن عورتین، من السرّه الی الرکبة است و روایت هم آوردیم و روایت دلالت داشت که مرد در مقابل مرد ولو پسر در مقابل پدر، واجب است از ناف تا زانو را بپوشاند و زن هم برای زن باید بپوشاند. و به عبارت دیگر همینطور که سابقا مشهور بود که هر دو لنگ داشتند، ما می‌گوییم واجب است که این لنگ در مقابل نامحرم باشد. البته زن برای شوهر و شوهر برای زن استثناست و اما اگر بخواهد با آن نماز بخواند این استثنا هم نیست و پوشاندن من السرّه الی الرکبة واجب است و اما مرحوم سید و مشهور در محشین بر عروه گفتند عورتین پوشیدن باشد، کفایت می‌کند، چه در نماز و چه در غیر نماز.

مرحوم سیّد شصت مورد را تبعا از صاحب جواهر مورد عنایت داشتند اما چون ان قلت قلت و بحت نداشته، یا گفتند و رد شدند و یا گفتند و روایت نقل کردند و یا گفتند و دلیل شهرت آوردند و بالاخره از مسئله گذشتند و سی و چهار چیز در مکروهات لباس و تقریبا چهارده تا درباره مستحبات نماز و بیست مورد هم درباره مکروهات و مستحبات لباس غیرمصلی گفتند. یعنی لباس‌هایی که ما می‌پوشیم و در میان مردم و حتی در میان بچه‌ها و خانواده‌ها هست، باید مراعات شود.

یکی از چیزهایی که درباره آن خیلی سفارش شده و الحمدلله هنوز هم از مُد نیفتاده، انگشتر خاتم در دست راست و در انگشت کوچک است. در روایات داریم که نماز را هفتاد برابر می‌کند و در غیر نماز روایت داریم که حافظ است. حتی روایت داریم که امام صادق دیدند کسی را به زور می‌برند و کسی را فرستادند که ببیند چه خبر است. برگشت و گفت مظلوم است و او را گرفتند و می‌برند. فرمودند اگر انگشتر خاتم در دستش بود، خدا به واسطه این انگشتر خاتم او را حفظ می‌کرد. لذا مرحوم سید هم در اینجا می‌فرمایند در نماز مستحب است و موجب حفظ و سلامتی انسان در غیر نماز است.

چیزی که بزرگان روی آن خیلی مواظبت داشتند و من از همۀ شما تقاضا دارم مواظبت بزرگان را مراعات کنید، اینست که در میان مردم نظیف باشید. همۀ شما می‌دانید که پیغمبر اکرم وقتی می‌خواستند از خانه بیرون بیایند، خودشان را نظیف می‌کردند و در آینه یا آب نگاه می‌کردند. عایشه اعتراض می‌کرد و می‌گفت مگر مرد هم باید زینت کند. پیغمبر فرمودند انسان باید در میان مردم نظیف باشد و این احترامی به مردم است. اما بعضی اوقات برای ما طلبه‌ها واجب است.

تاریخ می‌گوید وقتی امیرالمؤمنین «سلام‌الله‌علیه» به کوفه آمدند و گردشی کردند و وارد مسجد شدند و دیدند عده‌ای ژولیده دور هم نشستند. امیرالمؤمنین فرمودند اینها چه کسانی هستند؟ خودشان گفتند ما رجال الحق هستیم. ما آدمهای قانعی هستیم. اگر کسی چیزی به ما داد، می‌خوریم و اگر چیزی ندادند، گرسنه می‌مانیم و صبر می‌کنیم. امیرالمؤمنین «سلام‌الله‌علیه» فرمودند سگها نیز چنین هستند و بعد اینها را با تازیانه بیرون کردند و فرمودند از ژولیدگی بیرون بیایید و به دنبال کار بروید. مرد آنست که کار کند. اگر خود وزن و بچه احتیاج دارد صرف کند و اگر خود و زن و بچه احتیاج ندارد، به ضعفا و فقرا و درماندگان کمک کند.

به خصوص ما طلبه‌ها باید نظیف باشیم و مخصوصاً مواظب باشیم که همینطور که رسم پیغمبر اکرم این بود که عطر می‌زدند و از خانه بیرون می‌آمدند. علی کل حال یکی از صفات پیغمبر اکرم همین بود. حال بعضیها عرق پایشان بو می‌دهد و با همان جوراب کثیف و عرق پا به مسجد می‌آیند و مردم را اذیت می‌کند و اگر امام جماعت باشد از چشم مردم می‌افتد و ما باید«النظافة من الإیمان» را در همه چیز مراعات کنیم. البته لازم نیست لباس نو بپوشیم. مثلاً حضرت امام «رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» خیلی مقید بودند که با نظافت باشند و لباسشان اینطور نباشد که گرانقیمت باشد. من ده دوازده سال به درس امام رفتند، همیشه دو تا قبا داشتند که می‌پوشیدند و در زمستان هم یک لباده داشتند و من عوض کردن اینها را ندیدم. اما آنچه دیدم و مرحوم آقا مصطفی «رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» می‌گفتند پدرم خیلی مقید است، این بود که نظافت را رعایت می‌کردند.

همه باید نظافت داشته باشند اما برای ما طلبه‌ها واجب است.