موضوع : جواز یا عدم جواز عمل به عام قبل از تفحص از مخصص

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم . بسم الله الرحمن الرحیم. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.

بحث امروزمان سر تا پایش بحث مفیدی است و از بحثهای سیال در فقه است .

بحثی که عنوان شده اینست که آیا عمل به عام قبل تفحص از مخصص جایز است یا نه ؟ راجع به اصولش هم همین است انسان میتواند آیا تمسک به اصول عملیه بکند یا اصول تعبدیه مثل قاعده ید اصاله الصحه ، این قواعد ثانوی که داریم قبل تفحص از مخصص ، قبل از تفحص از دلیل .

مشهور در میان اصحاب اینست که باید فحص کرد بعد از آنکه تفحص کردی اگر دلیل پیدا نکردی نوبت میرسد به اصاله العموم به قاعده ید ، به رفع ما لا یعلمون ولی هنوز تفحص نکرده ما بخواهیم تمسک بکنیم به عام ، به قواعد فقهیه ، به اصول عملیه این جایز نیست به قول حضرت امام میگفتند خیلی خوب میشود اگر بگوئیم تفحص نه هر مسألهای را که میخواهد فتوا رویش بدهد بدون اینکه وسائل را ببیند همینکه احتمال اینکه ما لا نص فیه شد با رفع ما لا یعلمون جلو برود خب مسلم درست نیست باید تفحص کامل از دلیل بکند وقتی که مأیوس شد عرفاً از دلیل آنوقت تمسک بکند به اصاله العموم ، اصاله الاطلاق به قواعد ثانویه و منجمله به اصول عملیه . مرحوم آخوند هم اینجا علاوه بر اینکه استدلال میکنند ادعای اجماع هم میکنند و هست هم اجماع ما اجماع داریم در مسأله اینکه قبل از تفحص ما بخواهیم تمسک به دلیل بکنیم جایز نیست .

اما این قبل از آنکه دلیل بیاوریم یکجا گیر میکنیم حسابی گیر میکنیم و آن راجع به قواعد ثانویه که مربوط به موضوعات است شما میروید بازار میخواهید پارچه بخرید خب بطور ناخودآگاه اصاله الصحه فی فعل الغیر قاعده ید قاعده سوق اگر هم شکتان متوجه الیه شد باز هم با قاعده ید با اصاله الصحه و امثال اینها پارچه میخرید میروید در قصابی نمیدانید آیا این قصاب این گوشت را سرش را درست برید یا نه؟ آیا این مرغها که میآید اینها درست سرشان را میبرند یا نه ؟ بطور ناخود آگاه اصاله الصحه فی فعل الغیر میگوید مرغ را بخر برو خانهتان شک هم در اینباره نکن که اگر کردی شک آدمهای وسواسی یا آدمهائی که میخواهند میان مردم شر درست بکنند خب ما تمسک میکنیم به اینها بدون اینکه فحص از دلیل بکنیم .

حتی مثلاً اگر فحص بکنید میگویند این آقا وسواسی است بروید مثلاً از همسایه بپرسید این آقا مسلمان است یا نه ؟ حالا که مسلمان است کارهایش درست است یا نه ؟ آیا این پارچهها مال خودش است یا نه ؟ میگویند این عجب آدم وسواسی است آنکه مسأله بلد باشد میگوید بابا قاعده ید داری دیگر وقتی که قاعده ید داری این حرفها چیست ؟ امام باقر سلام الله علیه فرموده سوق داری و الا لما کان للمسلمین سوق اختلال نظام لازم میآید ما اگر این قواعد را نداشته باشیم .

برمیگردد به یک مسأله دیگری و آن اینست که تفحص در شبهات حکمیه لازم است اجماع داریم دلیلش هم عرض میکنم اما در اینجا اجماع عکس است دلیلی برای مطلب که تفحص کن ، نداریم در حالیکه بعضی از بزرگان گفتند اگر راجع به شک تفحص نکنی شک نیست شک وقتی شک است که رویش تفحص بکنی .

لذا گفتند که اگر کسی شک 3 2 کرد اگر قبل اکمال سجدتین است نماز باطل است اگر بعد از اکمال سجدتین است بنا را بر 4 میگذارد اما در هر دو صورت اسمش را گذاشتند شک مستقر لذا گفتند اگر تفحص نکنیم شک ، شک مستقر نیست باید تفحص بکنیم .

یکی هم گفتند قاعده قبح عقاب بلا بیان آنجا درست است که تو تفحص بکنی و اما اگر تفحص نکنی قاعده قبح عقاب بلا بیان نداریم پس باید تفحص بکنی اینها را گفتند اما جوابش چه ؟ اینکه آقا سیره قطعیه عملیه داریم شارع مقدس هم امضائش کرده که در شبهات موضوعیه تفحص لازم نیست .

حالا یا پنیری آوردند من نمیدانم از کجاست آیا میته نجس در او گذاشتند یا نه ؟ در حالیکه میدانم صاحبش لاابالی حالا بخواهم تفحص بکنم گفتند نه ، روایت هم میگوید نه همان روایت مشهور آمد خدمت امام صادق سلام الله علیه گفت یابن رسول الله پنیر خوردن چه جور است فرمودند که طوری نیست بعد امام صادق مثل اینکه دیدند این وسواسی است معلوم میشود از رفقا بوده ، از خواص بوده آقا امام صادق فرستادند پنیر از بازار گرفتند آوردند و با این خوردند ، خودش میگوید که معلوم است افتخارم خیلی بالاست من با امام صادق تغذی کردم یعنی صبحانه با هم خوردیم بعد از آنکه صبحانه خوردند گفت یابن رسول الله پنیر خوردن چه جور است ؟ آقا خندید فرمودند مگر ندیدی پنیر خوردم؟ مگر ندیدی پنیر را رفت از بازار گرفت و آمد ؟ گفت یابن رسول الله توی این بادیه نشینها آدمهای لاابالی خیلی هست فرمودند حالا ما بازار مسلمانها را بهم بزنیم برای اینکه آدم لاابالی هست ؟ بعد هم فرمودند کل شیء لک حلال حتی تعلم انه حرام بعینه لذا در شبهات موضوعیه برائت هست بدون تفحص حالا برائت هم اسمش را نگذارید قاعده ید هست ، قاعده فراغ هست در قاعده فراقش هم همین است یک کسی گفت السلام علیکم و رحمت الله و برکاته شک کرد که آیا رکعت سوم است یا چهارم خب باید بگوید چهارم بدون فکر حالا برود تفحص بکند و از زنش بپرسد من 3 رکعت خواندم یا 4 رکعت و تفحص به اندازهای که وقت داشته آیا 3 بوده ؟ 4 بوده ؟ اینها هیچکدام لازم نیست در اصول عملیهاش هم تفحص لازم نیست حتی مثلاً استصحاب خب در استصحاب روایت داریم که مرحوم آخوند توی کفایه هم نقل میکنند که آمد پیش امام صادق سلام الله علیه فرمودند دماغم خون افتاد چکه کرد نمیدانم به لباسم یا زمین حضرت فرمودند که بدنت پاک است چون پاک بوده لباست پاک بوده الان هم پاک است لا تنقض الیقین بالشک گفت یابن رسول الله اگر نگاه بکنم میفهمم حضرت فرمودند خب میخواهی نگاه بکنی مربوط به مسأله نیست نگاه کن اما مسأله از من میپرسی لا تنقض الیقین بالشک حسابی تفحص ما را هم میزند همین مقدارد که شک کردیم دیگر باید بگوئیم که اصول عملیه قواعد فقهیه و هر چه مربوط به موضوعات است تفحص لازم نیست بنابراین دلیلمان هم همان سیره است ولو اینکه این چیزهائی که گفتم اینها هم دلالتش خوب است اما اینها هم ارشاد است عمده سیره عقلا ، امضای شارع روی این سیره عقلا و آن سیره به ما میگوید که تفحص در موضوعات لازم نیست شما اصل را میتوانی در موضوعات جاری بکنی در شبهات موضوعیه جاری بکنی بدون اینکه راجع به آن تفحص بکنی ولو بتوانی هم تفحص بکنی باز هم لازم نیست شاید همین هم که امام صادق فرمودند میخواهی نگاه بکنی ، بکن اما مربوط به مسأله نیست همین باشد ، ارشاد الی عرف باشد که عرف راجع به قواعد ثانویه میل اصاله الصحه فی فعل الغیر مثل قاعده ید و این قواعدی که زیاد هم هست ، زیاد است اصاله عدم خطا اصاله عدم زیاده اصاله عدم نقیصه پس باید بگوئیم بحث ما که داریم حالا بحث میکنیم تفحص میخواهیم یا نه ؟ توی احکام است توی موضوعات نه و این مطلب را خیلی برای ما صاف میکند برای آدمهای وسواسی دلیل خیلی خوبی است ، برهان است اینکه باید بیاعتنائی بکند .

باران آمده 3 2 روز حسابی گِل شده مردم با این کفشها میروند مستراح میآیند توی کوچهها که سگ توی کوچههاست خون ریخته توی کوچهها گوسفند سر بریدند توی کوچهها با همین پا میرود توی مسجد نمازش را میخواند مسجد هم نجس میکند بدون اینکه اصلاً به فکرش بیاید که اینها ممکن است نجس باشد اصلاً به فکرش نمیآید این عموم مردم است ، این عموم مردم را امام صادق میفرمایند درست است میگویند حتماً باید چنین باشیم تفحصش خیلی جاها حرام است و لازم نیست تفحص بکنیم حالا بگوئیم که آیا مثلاً توی کوچه گوسفند سر بریده شده یا نه ؟ بروم ببینم این پا را که گذاشت توی مسجد با این پای تر آیا توی مستراح هم رفته یا نه ؟بروم بپرسم خب اینها حرام است مسلم لااقل بدعت است ، وسواسی بدعت خیلی میکند وسواسی سر تا پایش بدعت است همهاش هم برمیگردد به همین یک مطلب که تفحص در شبهات موضوعیه لازم نیست همه جا چه مربوط به طهارت و نجاست باشد چه مربوط به حلیّت و حرمت باشد چه مربوط به بازار مسلمانها باشد چه رسد به خانه مسلمانها آدم اگر فکرش را بکند مردم خیلی لاابالی در طهارت و نجاستها و حرمت و حلیتاند خیلی همیشه هم چنین بوده کار به حالا ندارد همیشه چنین بوده .

من نمیدانم درست است یا نه شاید درست باشد که پیغمبر اکرم

رد میشدند یک بادیه نشینی ، حضرت تشنه شده بودند خیلی توی بیابان بوده شاید میرفتند جنگ ، از جنگ برمیگشتند شیر خواستند این بادیه نشین یک شیر مفصلی برای اینها آورد توی ظرفی اما ظرف نشسته بود ، دیگر آن موقعی که آدم تشنه باشد شسته و نشسته سرش نمیشود این برای آدمهای سیر است اینها شیر را خوردند آمدند بروند این عذر خواهی کرد از پیغمبر اکرم گفت که یا رسول الله این کاسه لیس ما رفته بود دنبال گله نبود که ظرف را تمیز بکند میگویند پیغمبر اکرم به اصحاب گفتند بیائید برویم دارد شوخی میکند اگر این درست هم نباشد اما روش پیغمبر اکرم و ائمه طاهرین همین بوده حالا اینرا بگوئید مثلاً درست نیست اما سیره ، روش آدم میبیند که سیره ائمه طاهرین علیهم السلام دیگر مثل عربهای حالا سیرهشان نجاست خوری است دیگر و ما بخواهیم نه ، ایران با این همه آبش ، ایران با این همه نظافتش مشهور است ایرانیها نظیفاند اما برو توی دهات برو توی خانه مردم میبینی که خیلی خراب است چیزی که توی زندگیشان نیست طهارت و نجاست است و حلیت و حرمت است 90 درصد مردم بلکه اگر دقت بکنیم بیشتر خمس نمیدهند خب پولهایشان غیر خمس است الان 90 درصد مردم به بالا ربا میخورند ربا میدهند و امثال اینها حالا آیا میشود با این حرفها مردم را ما نجس بدانیم ؟ مردم را ما مال حرام بدانیم یا نه ؟ نه گفتند اصلاً حق نداری تفحص بکنی من عَیَّرَ مومنا ابتلاه الله به ولو فی معصیته گفتند حق نداری ببینی این خمس میدهد یا نه به تو چه ؟ حق نداری ببینی آیا این ظرفش را آب کشید یا نه حق نداری ببینی این آیا جنب است یا نه حق نداری ببینی آیا این دستش اگر خونی شد درست میشوید یا نه خب همهاش را گفتند نه ، یعنی آقای وسواسی دیوانهای دست از این دیوانگیات بردار حتماً وگرنه جهنم میروی مسلم.

یک ضرورت هم هست حالا اگر اسمش را سیره هم نگذاری ضرورت هم بگذاری طوری نیست که ضرورت است در شبهات موضوعیه چه قواعد فقهیه باشد چه ادله اولیه باشد چه اصول عملیه باشد چه اصول عقلانیه باشد مثل اصاله عدم خطا یا اصول شرعیه باشد اگر آنهم برنگردد به اصول عقلائیه مثل رفع ما لایعلمون گفتند همه اینها را چون مربوط به موضوعات است تفحص لازم نیست انسان میتواند بگوید که این حکم تسهیلاً للامر است و خیلی جاها ما داریم که شارع مقدس برای اینکه برای مردم آسان باشد تکلیف را برداشته بجای آن یک تکلیف خوبی وضع کرده جای آن گذاشته .

خب این مقدمه اولی که در این مسأله هست بنابر این مسائل ما مسأله فردای ما مربوط به احکام است نه مربوط به موضوعات در آن روایت یا آن اصل یا آن قاعده که میخواهد برای ما حکم درست بکند آیا تفحص لازم است یا نه ؟

مقدمه دوم بحث ما هم اینست که ما راجع به مخصص منفصل داریم حرف میزنیم نه مخصص متصل برای اینکه اگر شک کردیم آیا کلامش یک چیز دیگر هم داشت یا نه ؟ به اصاله العموم نمیخواهد تمسک بکنیم اصول عقلائیه دارد ، اصاله عدم خطا ، اصاله عدم زیاده اصاله عدم نقیصه ؛ گفته اکرم العلماء ما شک میکنیم آیا این الا زید را هم داشت یا نه ؟ زید فاسق و فاجر بود حالا گفته اکرم العلماء نمیدانم زید را بیرون کرد یا نه؟ اینجا هم اصاله العموم نه .

یک چیز بهتر از اصاله العموم است و آن این است که برمیگردد به اینکه نمیدانیم کلامش تمام شد یا نه اصاله عدم خطا و نسیان اصاله عدم زیاده و نقیصه اینها را جاری میکنیم آنوقت بعد هم نوبت میرسد به اصاله عموم که جاری میکنیم .

پس بحث ما هم راجع به مخصص متصل نیست بحث ما راجع به مخصص منفصل است اگر گفت اکرم العلماء بعد گفت لاتکرم الفساق منهم یا شک داریم آنوقت بحث میکنیم آیا عمل به عام قبل تفحص میشود یا نه ؟ برای فردایمان انشاء الله

وصلی الله علی محمد و آل محمد