موضوع : 1- آیا مقدمه واجب، واجب است شرعا؟ 2- آیا ترک مقدمه واجب عقوبت دارد؟

 اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.

 فصل چهارمی که مرحوم آخوند رضوان الله تعالی علیه در کفایه آورده اند مربوط به وجوب مقدمه و کیفیت مقدمه است مباحثی را در این فصل عنوان فرموده اند

 بحث اول این است که مقدمه واجب آیا واجب است یا نه؟ در این که مقدمه واجب عقلا واجب است یک ضرورت است یعنی وقتی که شارع مقدس بگوید که مکه برو و این مستطیع باشد باید مقدماتش را فراهم بکند وقتی عرف بگوید این کار را بکن اگر مقدمه ای داشته باشد عقل ما می گوید که مقدماتش را فراهم کن آن عقل در درون ما فرمان به ما مقدمات ذی المقدمه را فراهم کن تا بتوانی ذی المقدمه را بیاوری لذا مقدمه واجب واجب است عقلا بالضروره همین مثال عوامانه که اگر کسی بخواهد روی پشت بام برود باید نردبان بگذارد.

 اما حرف در این است که آیا وجوب شرعی دارد یا نه؟ از وجوب ذی المقدمه ترشح کند یک وجوبی به نام وجوب مقدمی و مقدمه را واجبش بکند.

 مرحوم شیخ در مطالع الانظار 10 تا دلیل آورده بر این که مقدمه واجب واجب است شرعا و من جمله از ادله ای که آورده و مرحوم آخوند در کفایه می آورند این است می فرمایند که شارع مقدس اگر یک ذی المقدمه ای را بخواهد مقدمه را هم می خواهد دلیلش هم این است که گاهی امر به آن می کند اذا قمتم الی الصلاه فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق گاهی امر به آن می کند این که کبر اقرء فاتحه الکتاب ارکع اسجد تشهد سلم این مقدمات داخلیه برای این که نماز بیاید به قول مرحوم آخوند عرفا هم این است گاهی امر می کند می گوید که اذهب الی السوق و اشتر اللحم به جای این که بگوید برو گوشت بگیر می گوید برو بازار گوشت بگیر امر به مقدمه می کند بنابراین این امر به مقدمه یعنی وجوب یعنی یترشح از ذی المقدمه یک امری حالا نگفته اند بگویید امر تبعی اما این ترشح هست یعنی از ذی المقدمه از امر به ذی المقدمه یک امر به مقدمه پیدا می شود گاهی هم آن امر را به زبان می آورد مثل همان اجزای خارجی، شروط در نماز همه اش امر دارد عرفا هم به جای این که بگوید برو گوشت بگیر می گوید برو بازار گوشت بگیر پس این دلیل بر این است که مقدمه واجب است شرعا یترشح از وجوب ذی المقدمه به مقدمه یک امری امر ترشحی.

 ظاهراض در این 10 تا دلیل مرحوم آخوند این دلیل را مهمتر از همه ادله دانسته اند و یک دلیل دیگر هست حالا بعد عرض می کنم.

 خب این فرمایش مرحوم شیخ معلوم است به مقام قدس مرحوم شیخ نمی خورد از همین جهت هم مرحوم آخوند خیلی جاها راجع به مطالع الانظار شک دارد عبارت را نقل می کند می گوید هذا بناء علی مقرر بحثه نمی دانیم این مال شیخ است یا نه؟ حالا علی کل حال مال هر که باشد اولا این وجوب این ها اگر عقل ما بگوید که واجب است دیگر وجوب شرعی معنا ندارد می شود ارشاد تابع ما یرشد الیه خب عقل ما می گوید واجب است شارع مقدس هم آن عقل ما را امضا می کند می گوید واجب است ارشادی است دیگر، همه اوامر عقلی اگر شارع مقدس چیزی داشته باشد شماها می گویید ارشادی است تابع ما یرشد الیه است پشمی به کلاهش نیست باید ببینیم مرشد الیه دلالتش چیست، نه اطلاق دارد نه تقیید دارد نه عام دارد نه خاص دارد و ما نحن فیه بعد از آن که تسلم است که مقدمه واجب است عقلا بالضروره واجب است عرفا بالضروره پس شارع مقدس اگر فرموده واجب است واجب ارشادی است گفته خب گاهی می گوید برو گوشت بگیر گاهی هم ارشادش می کند می گوید برو بازار گوشت بگیر دیگر این اذهبش عقل می گوید اذهب شارع مقدس هم گاهی لفظش را می بیند می گوید اذهب الی السوق یا اذهب السوق و اشتر اللحم.

 اما حرف مهمتر به مرحوم شیخ رضوان الله تعالی علیه این است که اصلا این اوامر هیچ کدامش امر نیست این اذهب السوق و اشتر اللحم مثل ان رزقت ولدا فاختنه است اصلا امر نیست شرط نیست برای تعیین موضوع است اذا قمتم الی الصلاه فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق این امر نیست این معنایش این است که الوضو شرط للصلاه همین طور که اخبار گاهی مثل یعید دلالت بر امر می کند امر هم گاهی دلالت بر اخبار می کند زیاد داریم که از انشاء اخبار اراده می کند از اخبار انشاء اراده می کند و ما نحن فیه همین است گفته نماز بخوان نماز را نمی دانم چیست؟ گاهی می فرماید این نماز شرایطی دارد یکی از شرایطش وضوست یکی رکوع است یکی سجده است گاهی هم می فرماید اذا قمتم الی الصلاه فاغسلوا راجع به اجزاء هم می گوید کبر اقرء فاتحه الکتاب ارکع اسجد تشهد سلم این ها هیچ کدام امر نیست، صورتا امر است و این بیان اجزاء و شرایط است.

 لذا این فرمایش مرحوم شیخ اگر از مرحوم شیخ باشد خیلی پایه اش سست است اگر مرحوم آخوند اصلا نیاورده بودند خیلی عالی بود اما این را هم بدانید این وجوب مقدمه شرعا یک چیز مشهوری شده در فقه و اصول ما و نمی دانیم مرادشان چیست؟ لذا مثلا مثل مرحوم آخوند در کفایه نمی تواند بپذیرد وجوب عقلی نه، می گوید وجوب عقلی وجوب شرعی و یک چیز مشهور این که مقدمه واجب است به وجوب شرعی

 اگر بتوانیم تأویل بکنیم و بگوییم آقا مرادشان از وجوب یعنی ارشاد خوب است یعنی همین جور که عقل ما امر به مقدمه می کند شرع هم امر به مقدمه می کند عقل ما چون مستقل است شرع دیگر استقلال ندارد امر می کند اما ارشادا بگوییم مرادشان این است و اما اگر بخواهیم بگوییم که نه وجوب شرعی دارد این با آن ارشادیت با آن وجوب عقلی منافات دارد.

 مطلب دوم که این وجوب شرعی را یک مقداری تأیید می کند این است که آیا مقدمه واجب این ترکش عقوبت دارد یا نه؟ آیا مقدمه حرام فعلش عقوبت دارد یا نه؟

 مشهور در میان اصحاب شده نه گفته اند که مقدمات دیگر عقوبت داشته باشد عقوبت ندارد اگر ترک بکند.

 در نواهی هم گفته اند مقدمات را اگر بیاورد ذی المقدمه را نیاورد روی مقدمه کتک نمی خورد یک چیز مشهور در میان اصحاب شده.

 در حالی که وقتی برویم توی روایت ها می بینیم که ثواب فراوان روی مقدمه، گناه فراوان روی مقدمه حرام بار شده، کسی که مسجد می رود قدمها را کوتاه بردارد برای این که هر قدمی حسنه ای دارد کسی که زیارت ابی عبدالله الحسین علیه السلام می رود هر قدمی یک حج و یک عمره آن روایت صحیح السند هم هست عایشه می گوید که پیامبر اکرم فرمودند من تعجب کردم گفتند دو حج و دو عمره رفتند تا نود حج و نود عمره مثل این که می خواستند با هم بازی کنند بازیشان این جوری بوده 90 حج و 90 عمره کسی که مکه می رود خب معلوم است هر قدمی چه ثوابها دارد روی همه مقدمات می بینیم ثواب دارد کم پیدا می شود شما مقدمه پیدا کنید که ثواب بار بر آن نباشد.

 همچنین مقدمه حرام یک کسی می رود برای این که غیبت بکند خب هر قدمی بر می دارد گناه دارد اگر به ذی المقدمه رسید گناه روی گناه است اگر به ذی المقدمه نرسید تجری است باز گناه است تجری است استحقاق عقوبت دارد به قول مرحوم آخوند و علی کل حال اگر مقدمات حرام را فراهم بکند روی این مقدمات گناه هست فراوان گناه هست و این که مشهور شده مقدمه حرام حرام نیست مقدمه واجب واجب نیست آن وقت نتیجه گرفته اند مقدمه حرام حرام نیست برای این که عقوبت ندارد مقدمه واجب هم واجب نیست برای این که مثوبت ندارد.

 در حالی که مقدمه واجب مثوبت دارد خیلی مقدمه حرام هم ولو به حرام هم نرسد گناه دارد خیلی، لذا اگر یک کسی برود برای این که غیبت کند برود در خانه در خانه بسته باشد خب این را به جا نیاورده اما این مسلم کتک می خورد ولو حتی به ذی المقدمه نرسد کتک تجری می خورد استحقاق عقوبت دارد این استحقاق عقوبتش و همچنین قدمها که بر می دارد روایت زیاد داریم بر این که قدمها که بر می دارد رو به گناه هر قدمی جهنم است رو به جهنم می رود.

 بعضی از مقدمات قصد قربت می خواهد مثل وضو مثل غسل اما مابقی مقدمات که قصد قربت نمی خواهد در حالی که قصد قربت نمی خواهد این هم قصد قربت نکرده اما ثواب دارد، دارد می رود کربلا دارد می رود مکه دارد می رود کمک کردن به خلق خدا همه این ها روایت دارد، دارد می رود یک بچه مسلمانی را به فریادش برسد کمک به یک بی نوا بکند هر قدمی که بر می دارد ثواب دارد آن جنسی که می خرد ثواب دارد آن حرفهایی که می زند ثواب دارد تا بالاخره برسد به ذی المقدمه یک بینوایی را به نوا برساند.

 به عکسش آن کسی که سعایت می کند خب خود سعایت کردن گناهش در سرحد کفر است اما پا می شود از این جا می رود تهران برای این که سعایت بکند خب همه فقهاء گفته اند نمازش را باید تمام بخواند چرا؟ گفته اند سفر سفر معصیت است و این سفر معصیت خب معنایش همین است که هر قدمی که بر می دارد گناه است دیگر روایت هم داریم روایت فراوان دارد روی مقدمه حرام گناه بار شده حتی اگر هم ذی المقدمه بار بر آن نشود گناه برایش بار شده روی مقدمه واجب ثواب این نیه المؤمن خیر من عمله را هر کسی جوری معنا کرده مرحوم علامه مجلسی 17 تا معنا برایش کرده علامه مجلسی قدرش را نمی دانیم خیلی کار کرده در این بحار حالا یکی از معناهایش که مولوی یک قصیده روی آن درست می کند همین است که یک کسی وارد مسجد شد دید نماز جماعت تمام شده یک آهی کشید حیران ایستاده بود و یک کسی نماز جماعت را خوانده بود و تعقیب خوانده بود و همه کارهایش را کرده بود آمد برود خانه دید این نگران است گفت چه شده؟ گفت راستش این است به نماز جماعت نرسیدم، آن گفت که این حالتت را ثواب این حالتت را بده به من من ثواب نماز جماعت و تعقیب ها و نماز اول وقت و همه اش را می دهم به تو، علامه مجلسی هم می فرمایند حالا مولوی توی اشعارش می گوید که معنای نیه المؤمن خیرمن عمله یعنی این لذا عرف هم همین است به او گفته که برو تهران فلان جنس را بخر این هم با یک صدمه ای رفته تا تهران جنس پیدا نشده حالا می گوید جنس را پیدا نکردم هر چه گشتم اما همین می گوید مزدم را زحمت را کشیده ام این همه پول خرج کرده ام هیچ؟ مزدم را بده مزدش را ندهند عقلا می گویند چرا مزدش را نمی دهی؟ مزد می گیرد برای مقدمه.

 یک کسی با یک حالی می رود مسجد در مسجد بسته ما بگوییم این قدمها دیگر ثواب ندارد چون که ذی المقدمه بار بر آن نشده. به عکسش یک کسی می رود برای این که برود سینما در سینما بسته شده خب هر قدمی که برداشته گناه دارد عرف می گوید گناه دارد و عرفا برود تا تهران سعایت برای یک کسی اما دسترسی پیدا نکند سعایت نکند خب هر که بفهمد مذمتش می کند حساب مذمت هم نیست تعزیر می شود اگر دست حکومت باشد تعزیر می شود لذا این که مشهور شده که مقدمات ثواب ندارد مقدمات چرا ثواب ندارد مقدمات حرام گناه ندارد ما این ها را قبول نداریم و اگر مرحوم شیخ گفته بود مقدمه واجب واجب است به این معنا در آن 10 تا دلیل یکی همین است مرحوم آخوند اگر آودره بود مرحوم شیخ همین را آورده اند اگر مرحوم آخوند آورده بود که مقدمه واجب واجب است مقدمه حرام حرام است دلیلش این که آن مقدمه در واجب ثواب دارد در حرام گناه دارد پس ترشح کرده از ذی المقدمه به مقدمه وجوب، وجوب به این معنا ظاهراً حرف خوبی در می آید حالا چون که کسی نگفته یک مقداری روی آن فکر کنید اگر چیزی به نظرتان رسید بگویید و الا فردا امر سومی که مرحوم آخوند عنوان فرموده اند.

 وصلی الله علی محمد وآل محمد