< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله مظاهری

92/04/02

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع : در مستحبات تصرف در هیئت مقدم است بر تصرف در ماده
 اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.
 مسئله امروز مسئله مفیدی است و آن این است که مشهور در میان اصحاب در مستحبات فرموده اند حمل مطلق بر مقید نه، حمل عام بر خاص نه بلکه همین طور که خاص مأمور به است عام هم مأمور به است اما من باب تعدد مطلوب یعنی هم عام ما مطلوب است هم خاص ما مطلوب است اما مطلوبیت خاص بیشتر است هم مطلق ما مطلوب است هم مقید ما مطلوب است اما مقید ما مطلوبتر است و اما حمل عام بر خاص بکنیم بگوییم که عام اصلا مطلوب نیست یا در مطلق و مقید حمل مطلق بر مقید بکنیم بگوییم مطلق مطلوب نیست، نه، هر دو مطلوب است تعدد مطلوب تعدد الافضل فالافضل یا الافضل و الفاضل.
 مثلا گفته است نوافل 34 رکعت است خب ظهور این نوافل 34 رکعت است هر چه آن نماز واجب از شرایط و اجزاء دارد این هم دارد دیگر تفاوتی بین مستحب و بین واجب نیست آن طهارت می خواهد آن هم طهارت می خواهد آن 17 رکعت نماز طهارت می خواهد آن 34 رکعت نافله هم طهارت می خواهد آن باید ایستاده باشد آن هم باید ایستاده باشد الا در ضرورت آن باید رو به قبله باشد آن هم باید رو به قبله باشد تا آخر، کلیه شرایط کلیه اجزاء برای این نماز واجب که هست برای نماز مستحب هم هست.
 اما اگر بگویند که در نماز مستحب قیام شرط نیست این که می گویند قیام شرط نیست حمل مطلق بر مقید نمی کنیم تا بگوییم اصلا قیام نمی خواهد معنایش این است که نشسته خوب است اما ایستادن بهتر است اگر بگویند نماز مستحبی را در راه هم می شود خواند حمل مطلق بر مقید نمی کنیم بلکه می گوییم که این نماز مستحبی را ایستاده رو به قبله بخوانیم این خیلی خوب است و اما اگر رو به قبله نخوانیم در راه بخوانیم این درست است نماز اما این خوبی را ندارد به آن می گوییم تعدد مطلوب، گفته اند همه مستحبات چنین است مشهور در میان فقهاء مشهور در فقه ما این است که راجع به مستحبات هر چه پول بدهیم آش می خوریم به هر اندازه که به جا بیاوریم هم مطلوب است هم پاداش دارد مثلا زیارت ابی عبدالله الحسین خب زیارت ابی عبدالله الحسین مطلقا مستحب است حالا ولو این که یک کسی مثلا بعد از نمازش بگوید السلام علیک یا ابا عبدالله السلام علیک و رحمه الله و برکاته خب این زیارت ابی عبدالله الحسین است ثواب دارد خیلی حالا یک کسی بیشتر می خواهد همین السلام علیک یا ابا عبدالله را یک مقدار به آن اضافه می کند مثلا السلام علیک و علی جدک و ابیک السلام علیک و علی امک و اخیک السلام علیک و علی التسعه المعصومین من ذریتک السلام علیک و علی اصحابک الطیبین الطاهرین خب این همان زیارت ابی عبدالله الحسین است مصداق است دیگر آن مصداق است آن هم مصداق است آن مصداق اول فاضل است این مصداق دوم افضل است به آن می گویند تعدد مطلوب.
 لذا مثلا روایت داریم در روز عاشورا از امام صادق علیه السلام سؤال کرد چه کنم؟ فرمود زیارت جدم حسین را بخوان گفت چه جوری بخوانم؟ گفت یک توجه به حسین السلام علیک یا ابا عبدالله السلام علیک و رحمه الله و برکاته گفت یابن رسول الله اگر بیشتر بخواهم اظهار ارادت کنم؟ زیارت عاشورا را یادش دادند فرمودند این زیارت عاشورا را بخوان خب آن طرز اول زیارت روز عاشوراست اما زیارت عاشورای مختصر این دومی زیارت عاشوراست اما زیارت عاشورای مفصل، یکی دیگر آمد گفت یابن رسول الله من بعد از زیارت عاشورا چکار بکنم؟ دعای علقمه را یادش دادند آن هم میشود مصداق اما مصداق الافضل فالافضل.
 خب اگر چنین باشد راجع به لعن و سلامش هم همین طور می توانیم بگوییم یک دفعه متن این زیارت عاشورا که از قدسیات است یعنی امام باقر علیه السلام از پدرشان تا پیامبر اکرم پیامبر اکرم از جبرئیل جبرئیل از خدا لذا می گویند که زیارت عاشورا از قدسیات است سندش هم خوب است دو تا سند دارد زیارت عاشورا هر دو تا سند عالی است حالا علاوه بر این که در کامل الزیارات است و کامل الزیارات سند نمی خواهد برای این که ضمانت سند کرده است ولی به خصوص سند کامل الزیاره هم سند صحیح است لذا دو تا سند هر دو صحیح است و یکی از اسرار شیعه است از قدسیات هم است و همین که در مفاتیح نوشته شده است.
 اما اگر ما با قاعده تعدد مطلوب بیاییم جلو متن زیارت عاشورا زیارت عاشوراست حالا اگر کسی متن زیارت را بخواند می شود یک لعن و یک سلام زیارت عاشورا خوانده اگر هم زیارت عاشورا را بخواند و یک زیارت بخواند بعد از آن زیارت هم بگوید که تسع و تسعون زیارت عاشورا خوانده اگر هم کسی حال داشته باشد آن هم روز عاشورا زیارت عاشورا را بخواند با صد لعن و صد سلام زیارت عاشورا را خوانده اگر نماز اصلا نخواند زیارت عاشورا خوانده اگر هم نماز را دو رکعت بخواند اول یا آخر که آخرش بهتر است زیارت عاشورا خوانده.
 و در همه متسحبات مگر یک دلیل خاصی در مسئله باشد مثل باب طهارت و نماز خب آن دلیل داریم و الا راجع به همان طهارتش هم می گفتیم می گفتیم که نماز شب طهارت هم نمی خواهد اما آن دلیل داریم چون دلیل داریم می گوییم نماز شب طهارت می خواهد اما این نماز شب را حالا حالش را نداردبدون سوره می خواند خب تعدد مطلوب است، نماز شب را با آن قنوت خاص قنوت وتر می خواند با آن آدابی که مرحوم محدث قمی در مفاتیح از کسانی که خوب آداب و رسوم را مراعات کرده مرحوم محدث قمی در مفاتیح است تمام خصوصیات را آورده یک دفعه هم حال این ها را ندارد یازده رکعت به نام نماز شب بدون سوره بدون قنوت دیگر قنوت وتر و غیر وتر هم ندارد یازده رکعت نماز می خواند نماز شب خوانده، یک دفعه حالش را دارد حال راز و نیاز با خدا رو به قبله ایستاده با آن تضرع و زاری یک دفعه هم حالش را ندارد خوابیده و حالا به طرف راست به طرف چپ رو به قبله نه، نماز شب می خواند آن هم نماز شب خوانده، مصداق آن نماز شب است روایت هم روی آن هست، مسافر است توی راه است نماز شبش را توی راه می خواند یا نماز ظهر و عصر 16 رکعت نافله دارد این امام جماعت است بخواهد 16 رکعت نافله بخواند نمی شود نماز ظهر و عصرش را می خواند بعد نافله هایش را اگر می تواند خودش توی مسجد تنها رو به قبله ایستاده، اگر هم نه توی راه که دارد می رود خانه نماز می خواند بدون رکوع بدون سجده اما اذکار را از اول تا آخر می گوید نوافل خوانده و بسیاری از بزرگان این 51 رکعت نماز ترکش نمی کنند علامت مؤمن هم هست، اما این 51 رکعت نماز معمولا آن جور که توی مفاتیح است آن جور که فقهاء گفته اند نمی خوانند مثلا نوافل را توی راه می خواند دیگر بدون رکوع و بدون سجده ذکر رکوع ذکر سجده می گوید این رسم در میان فقهاء شده که گفته اند در باب مستحبات همه همه تعدد مطلوب است نه قید نه شرط یعنی حمل مطلق بر مقید نمی کنیم شروطی که گفته شده شروطش شرط نیست به معنا این که مشروط اگر بدون شرط آمد مطلوب نباشد، نه، آن مشروط مطلوب است با شرطش مطلوبتر است به آن می گویند تعدد مطلوب تمام قیودات حمل مطلق بر مقید نمی کنیم به معنا این که بگوییم مطلق هیچ، مقید است که مأمور به است اگر مطلق بدون قید بیاید اصلا باطل است اصلا هیچ است، نه، تقریبا مخصوصا قدما اجماع داریم در باب مستحبات هر که هر چه بیاورد همان مطلوب است گفتم به قول بزرگان می گویند هر چه پول بدهی آش می خوری، نماز شب را اگر تام الاجزاء و الشرایط به جا بیاورد معلوم است خیلی خوب است وظیفه یک شیعه مخصوصا وظیفه طلبه هم هست که یک ساعتی عمرش را آخر شب صرف این نماز شب بکند مسلم همه شما اهل این کارید اگر نباشید بدانید نقص دارید نقص هم خیلی بالاست قساوت دارید قساوت هم خیلی بالاست و این نماز شب باید توی زندگی شما باشد لذا افراد راجع به نماز شب تفاوت می کنند حالات راجع به نماز شب تفاوت می کند آن افراد و آن حالات باید مراعات بشود گاهی کم و گاهی متوسط گاهی عالی، آن عالیش یک پاداش دارد مقام محمود، آن متوسطش یک مقام پایین تر دارد آن پایین پایینش یک مقام پایینی دارد یکی از بزرگان می گفت که این نماز شب را باید بخوانیم حالا نمی توانی نشسته بخوان نمی توانی خوابیده بخوان نمی توانی این لحاف را اقلا به عنوان سجده بگذار روی پیشانی بگو خدا خدا خدا این حرف نیست این یک فتواست که راجع به مستحبات همه همه تعدد مطلوب است نه حمل مطلق بر مقید نه حمل مشروط بر شرط و بالاخره حمل عام بر خاص و حمل مطلق بر مقید نیست بلکه مطلق مطلوب است مقید هم مطلوب است مرحوم آخوند در کفایه خب این را قبول دارند اما دو تا دلیل برایش می آورند دو تا دلیل را خودشان هم قبول ندارند لذا همین عرضی که کردم بالاخره مرحوم آخوند در کفایه هم می رسند به همین عرض من، می فرمایند سیره هست اجماع هست یک امر عقلایی است شارع این امر عقلایی را امضا کرده به واسطه روایات می رسند به این جا همین حرفی که عرض کردم که در مستحبات بنای عقلاء بر تعدد مطلوب است شارع مقدس هم این تعدد مطلوب را امضا کرده الا ما اخرجه الدلیل اما برای خاطر این که بی دلیل هم نباشد حالا بی دلیل که همین سیره بالاترین دلیل است ایشان می فرمایند که غلبه می فرمایند غلبه این است که تعدد مطلوب است نه حمل مطلق بر مقید نه حمل عام بر خاص بعد هم می فرمایند فتامل، فتاملش هم خب معنایش همین است که آقا شما وقتی که گفتی سیره دیگر این غلبه یعنی چه؟ که این غلبه چه حجتی دارد؟ چه حجیتی دارد؟ اگر هم آن سیره نباشد غلبه می شود ظن، ظن غیر معتبره، ظن غیر معتبر که حجت نیست لذا خودشان هم یک فتامل دارند.
 یک دلیل دیگر مرحوم آخوند می آورند می فرمایند که از راه تسامح در ادله سنن می آییم جلو یعنی آن مقید مطلوب است مسلم آن مطلق بدون قید نمی دانم مطلوب است مسلم آن مطلق بدون قید نمی دانم مطلوب است یا نه؟ قانون تسامح در ادله سنن می گوید مطلوب است اما این را باز هم خودشان قبول ندارند یعنی توی کفایه حاشیه منه دارند حاشیه منه که از خودشان است می فرمایند که آقا این را نمی شود گفت برای این که اگر شما حمل مطلق بر مقید کردید معنایش این است که مطلق اصلا مطلوب نیست شک در مطلوبیتش نداریم تسامح در ادله سنن آن جاست که نمی دانیم مطلوب است یا نه؟ تسامح در ادله سنن می آید می گوید مطلوب است و اما اگر حمل مطلق بر مقید کردی که مطلق اصلا مشکوک است تمسک به عام در شبهه مصداقی می شود اصلا نمی شود لذا با حشیه منه این را هم رد می کنند و خلاصه حرف مرحوم آخوند این است همان که همه گفته اند در باب مستحبات همه همه حمل مطلق بر مقید نیست حمل عام بر خاص نیست به معنا این که عام ما دیگر مطلوب نباشد مطلق ما دیگر مطلوب نباشد و آن که مطلوب است مقید است آن که مطلوب است خاص است این نیست بلکه از باب تعدد مطلوب است الافضل فالافضل، خود مطلق مطلوب است اما مقیدش مطلوبتر است اگر بدون شرط آوردی مطلوب است با شرط آوردی مطلوبتر است مثلا مثل نماز خب گاهی نماز را این جوری نماز را جلد و جلد می خواند و بالاخره یک نماز صحیح تحویل می دهد گاهی نه، اذان می گوید اقامه می گوید با یک خضوع خاصی نماز می خواند حالا الان اذان نیامده اقامه نیامده آن خضوع نیامده خب نماز صحیح است اما معلوم است آن نماز اولی با نماز دومی خیلی تفاوت دارد می شود تعدد مطلوب، دلیل چیست؟ سیره، سیره عقلاء راجع به همه مستحبات سیره عقلاءهست همین که مشهور هم هست می گوید آقا به هر اندازه می توانی کمک کن به خلق خدا قرآن این را امضا می کند می فرماید لینفق ذو سعه من سعته و من قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله، تا می توانی رابطه با خدایت محکم باشد به هر اندازه که می توانی به هر اندازه می توانی در این جا آن قدرت مطلق نیست به هر اندازه که می خواهی به هر اندازه ای که حالش را داری، ذکر بگو ذکرا کثیرا دائم الذکر باش حالا دائم الذکر گاهی دائم الذکری از نظر دل هم دائم الذکری از نظر عمل هم دائم الذکری، گاهی از نظر عمل دائم الذکر نیستی اما زبان با دل می خواند گاهی هم نه آن دل هم نیست که معمولا ماها هم این جوری، این ذکر کثیر باشد هر کسی به اندازه ذوق خودش این ذکر را داشته باشد یکی مثلا صلوات و یکی لا اله الا الله و یکی لا حول و لا قوه الا قوه الا بالله هر که با ذوق خودش باید یک ذکری داشته باشد حالا این ذکر را مثلا گاهی بعد از نمازها گاهی توی توجه ها گاهی هم راستی دائم الذکر است امام صادق علیه السلام می فرمایند که پدرم همیشه چانه ایشان می جنبید از ذکر خدا لا اله الا الله همه این ها مطلوب است اما الافضل فالافضل دلیلش هم سیره، سیره را هم قرآن و روایات اهل بیت امضا کرده اند لذا اگر بخواهیم بگوییم نه یک دلیل محکمی می خواهد که بگوییم نه، مثلا راجع به چیز خوردن در روزه مستحبی، همین چیزی که مشهور است بچه ها یا مریض ها روزه گنجشکی بگیرند یعنی نصف روز یا در روایات دارد کسانی که نمی توانند، روزه بگیرد اما کم خوری بکنند تشبه به روزه گیر باشند و اما این که بخواهیم بگوییم که هم چیز بخورد هم روزه باشد این دیگر نمی شود مثل بعضی وافوری ها درست کرده اند برای خودشان که ما روزه می گیریم وافورمان را هم می کشیم، نه، این دیگر نمی شود، خورد و خوراک است دلیل خاص محکم داریم روزه را باطل می کند چه روزه واجب چه روزه مستحب و الا اگر آن دلیل خاص را نداشتیم باز هم این را هم می گفتیم که حالا تشبه به روزه گیر مثلا مریض است دلش می خواهد روزه بگیرد نمی شود تشبه به روزه گیر ولی آب می خورد ناهار می خورد، روزه اش باطل است اما این تشبه به روزه گیر هم یک مطلوبیت دارد هر کجا دلیل داریم می گوییم هر کجا دلیل نداریم از باب تعدد مطلوب می گوییم صحیح است در مثل خوردن و آشامیدن می گوییم روزه را باطل می کند مثل طهارت برای نماز دیگر نماز مستحبی و نماز واجبی ندارد تیممش را ممکن است یک کسی بگوید، می تواند وضو بگیرد وضو نگیرد و تیمم بکند، تیمم آدم تنبل ها را داریم نه راجع به نماز ، که اگر یک کسی حالش را ندارد وضو بگیرد و بخوابد دیگر می تواند روی همان لحافش یا روی همان پتویش تیمم کند و این شبیه التیمم را شارع مقدس به عنوان تیمم قبول کرده اما برای خواب نه برای نماز این خلاصه حرف است حرف خوبی هم هست خیلی شبهات را هم رفع میکند خیلی مستحبات را هم درست می کند و دلیلش هم مرحوم آخوند می گویند سیره ما هم گفتیم سیره اما آن دو تا دلیل مرحوم آخوند را خودشان هم قبول ندارند سیره عقلاء همین است این سیره عقلاء را شارع مقدس امضا کرده است.
 وصلی الله علی محمد وآل محمد

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo