< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله مظاهری

92/07/06

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع : باب مظنه

شیخ بزرگوار رضوان الله تعالی علیه درباب مظنه می فرمایند الاصل حرمه العمل بالظن الا ما اخرجه الدلیل.
شاگردشان مرحوم آخوند رضوان الله تعالی علیه می فرمایند الاصل عدم حجیه الظن الا ما اخرجه الدلیل.
خب هر دو درست است برای این که مراد شیخ بزرگوار حرمت تکلیفی که نیست، بگوید عمل به مظنه مثل غیبت کردن است این را که نمی خواهند بفرمایند.
مرادشان حرمت وضعی است یعنی عدم تأثیر لذا فرمایش مرحوم آخوندهمان فرمایش مرحوم شیخ است اما رسا تر اما بهتر، لذا الاصل عدم حجیه الظن الا ما اخرجه الدلیل چرا؟ برای این که شما اگر مثلا بخواهید بگویید ظن قیاسی حجت است خب این یک مدعاست باید برای مدعای خودتان دلیل داشته باشید اگر دلیل دارید مدعای شما درست می شود این جعل تألیفی درست می شود و اما اگر دلیل نداشته باشید مدعای بلادلیل معلوم است پذیرفتنی نیست.
لذا این جمله الاصل عدم حجیه الظن الا ما اخرجه الدلیل دیگر یک امر واضح ضروری است احتیاج به ان قلت قلت ندارد،این مسئله اول.
مسئله دوم این که عقلاء با شارع مقدس می تواند مظنه را حجت بکند به قول شیخ بزرگوار امکان حجیت دارد.
لذا مرحوم آخوند برای خاطر همین جمله که امکان دارد امکان را منقسم کرده اند به سه قسم امکان ذاتی امکان وقوعی امکان احتمالی لذا الظن حجه بالامکان الذاتی و بالامکان الوقوعی وبالامکان الاحتمالی.
امکان ذاتی همان ممکنه خاصه است که در منطق آمده، امکان وقوعی همان ممکنه عامه است که در منطق آمده، امکان احتمالی یک مسئله اخلاقی است که شیخ الرئیس در آخر شفا گفته اند در اشارات هم دارد مرحوم خواجه نصیر الدین طوسی رضوان الله تعالی علیه هم درباره اش اخلاقا صحبت کرده اند.
لذا امکان ذاتی یعنی آن که وجود و عدمش هیچ کدام ضرورت ندارد همین طور که در حاشیه ملاعبدالله خواندیم در منطق می خوانیم سلب ضرورت از طرف وجود و عدم هر دو می شود ممکنه خاصه، نباشد طوری نیست، باشد آن هم طوری نیست.
امکان عام سلب ضرورت از طرف امتناعش کاری به ذاتش نداریم یعنی وجودش اشکال ندارد.
امکان احتمالی معنایش این است نمی دانم وضع چه جوری است؟ آیا وجودش ضرورت دارد یا نه؟ آیا عدمش امتناع دارد یا نه؟ آیا سلب ازیک طرف است یا دو طرف؟نمی دانم وضع چیست؟ احتمال می دهم که بشود واقع بشود به این می گویند امکان احتمالی.
لذا امکان احتمالی برای بحث ما یا در فقه ما در اصول ما خیلی نتیجه ندارد مگر امکان احتمالی را برگردانید به امکان ذاتی، ولی تا بر نگردد نتیجه ای از آن نمی توانید بگیرید از همین جهت هم شیخ الرئیس نمی خواسته نتیجه بگیرد می خواسته یک جمله اخلاقی به همه مخصوصا به ما طلبه ها بگوید که اگر چیزی را نمی دانی منکر نشو لجبازی نکن اگر چیزی را نمی دانی نسبت نده شایعه پراکنی نکن تهمت نزن غیبت نکن، راجع به آن ساکت بمان و مرحوم خواجه نصیر الدین طوسی خیلی سفارش به ما طلبه ها می کنند که مواظب گفتارتان مواظب کردارتان مواظب رفتارتان مواظب افکارتان باشید یک دفعه این جور نشود یک آدم لجبازی از کار در بیایید یک آدم خود خواهی از کار در بیایید هر چه به ذهنتان آمد بگویید هر چه به ذهنتان آمد قبول بکنید در مقابل دیگران قد علم کنید هر چه آنها گفتند بگویید نه، معلوم است خیلی زشت است خیلی بد است به قول شیخ الرئیس کلما قرع سمعک فذره فی بقعه الامکان حتی یضدک قائم البرهان اگر روی چیزی برهان داری دلیل داری ترتیب اثر بده بگو، یا عقده پیدا کن و اما اگر دلیل نداری برهان نداری دیگرنفیاً یا اثباتاً ساکت باش احتمال بده که درست می گوید احتمال بده که فلانی درست کار کرده که این یک مصداقش همان اصاله الصحه فی فعل الغیر است که روایت داریم از امام صادق سلام الله علیه که مرحوم آخوند روایت را در باب اشتغال هم نقل می کند این که اگر کسی پشت سرش گفتند فلان کار را کرده ولو شایع هم باشد اما خودش بگوید نه فصدقه و کذبهم، این فکذبهم نه مرادش این که در قضا و شهادات واین ها، نه، راجع به شایعه پراکنی است که شایعه پراکنی خب معنایش همین است که یک چیزی شنیده ای نقل بکنی در حالی که نمی دانی درست است یا نه؟به قول قرآن خیال هم می کنی گناه ندارد و هو عندالله عظیم اذ تلقونه بالسنتکم ما لیس لکم به علم و تحسبونه هینا و هو عند الله عظیم قرآن هم می گوید چرا و هو عند الله عظیم؟یک دفعه قضیه افک درست می شود یعنی انسان اگر جلوی گوش و زبان و دل خودش را نگیرد یک دفعه همسو می شود همگام می شود با منافقین یک شایعه درست می شود علیه پیامبر اکرم و این قضیه افک خیلی قضیه عجیبی است شاید در این 23 سال پیامبر اکرم قضیه ای بزرگتر از این قضیه برای پیامبر اکرم جلو نیامد،کی کرد؟خودی البته کی در آورد؟ منافقین کی دامن زد؟خودمانی ها و خیلی برای پیامبر اکرم مشکل شد به اندازه ای که پیامبر خانه نشین شدند تا این که آیات مربوط به افک آمد ومنافق رسوا شد و اطرافی ها و خودمانی ها هم حسابی قرآن توبیخشان کرد با همین آیه ای که خواندم اذ تلقونه بالسنتکم ما لیس لکم به علم و تحسبونه هینا وهو عند الله عظیم متاسفانه این شایعه پراکنی در نظام ما بیشتر شده توی جمهوری اسلامی که باید ور بیفتد بیشتر شده، متاسفانه در میان طلبه ها هم شایع شده، به همدیگر می رسیم سلام، سلام علیکم حال شما؟ الحمد لله چه خبر؟ شروع می کند، به چه دلیل؟ می گویند، شنیدم، خب این خیلی گناهش بزرگ است گناهش شریک شدن با منافقین است در روز قیامت با منافقین این شریک است دیگر، در یک خیمه از آتشین است.
لذا شیخ الرئیس فرموده اند مرحوم خواجه نصیر الدین طوسی شرحش داده اند بعدش هم مرحوم آخوند در کفایه آورده اند شاگرد های مرحوم آخوند اساتید بزرگوار ما مخصوصا حضرت امام وقتی که به این آیه شریفه می رسیدند به این جمله شیخ الرئیس می رسیدند خیلی داغ صحبت می کردند.
لذا من اولا تقاضا دارم از شما شایعه پراکنی نکنید حالا اگر همچیزی را بدانید راستی بدانید می توانید پخش کنید یا نه؟ خب نه، این هم گناهش خیلی بزرگ است.
شایعه پراکنی دو قسمت دارد یک قسمت این که احتمال را پخش کنید یک دفعه چیزی را می دانید وافشا کنید این توهین به یک شیعه استخب روایت صحیح السند می گوید جنگ با خداست من اهان ولیا فقد بارزنی بالمحاربه و برای این که یک دفعه ما توجیه نکنیم بگوییم من اهان ولیا یعنی اولیای خدا یعنی خواص امام صادق علیه السلام، در روایت صحیح السند ظاهر الدلاله می فرماید مراد از این ولی یعنی شیعیان ما.
خب معنای غیبت همین است یعنی چیزی را دارد شما پشت سر او بگویید، بدی دارد ذکرک اخاک بما یکرهه که حضرت امام می گفتند بخوانید ذکرک اخاک بما یُکرَه می خواهد خودش خوشش یباید بدش بیاید، می خواهد بگوید نگوید، نه، تو باید مواظب باشی،
تهمت آن است که چیزی را نداشته باشد وشما بگویید حالا یا در رو یا در پشت سراگر در رو بگویید اهانت است من اهان ولیا فقد بارزنی بالمحاربه اگر پشت سر بگویی غیبت است ویل لکل همزه لمزه وای به کسی که زخم زبان بزند یا غیبت بکند.
اینجمله مرحوم شیخ الرئیس خیلی جمله خوبی است به آن می گویند امکان احتمالی، یک دفعه یک چیزی را می دانیم ممتنع است، یک دفعه یک چیزی فوق العاده واضح وضروری است، یک دفعه یک چیزی احتمالش هست باشد یا نباشد که ظن وتخمین ها توهم ها شایعه پراکنی ها غیبت ها تهمت ها از همین جا پیدا می شود فذره فی بقعه الامکان حتی یضدک قائم البرهان همان جا هم که شیخ الرئیس می گوید حتی یضدک قائم البرهان اگر مثلا از تو حاکم شاهد بخواهد والا همین جوری که نمی شود گفت حتی به خانمتان حتی به بچه تان، یک زن شوهر دار زنا کرده شما بروید به شوهرش بگویید نمی شود که، شاهد پیش قاضی، قاضی به حق، آدم بتواند حرفش را بزند والا دانستنی های ما هم که حتی یضدک قائم البرهان خیلی دلیل محکم می خواهد که ما بتوانیم بگوییم.
گفتم دیگر بالاتر از این که نیست دیدید زن شوهر دار زنا داده می توانید به شوهرش بگویید یا نه؟ نه، و امثال این ها، خب این امکان احتمالی که به آن می گوییم یک اخلاق.
حالا بحث ما این است که الاصل عدم حجیه الظن الا ما اخرجه الدلیل بالامکان الوقوعی والامکان الذاتی یعنی اگر یک کسی نمی داند آیا استحسان ها حجت است یا نه؟ نمی تواند بگوید حجت است اما نمی تواند بگوید هم حجت نیست احتمال این که حجت باشد دارد برای این که امتناعی توی کار نیست ضرورتی توی کار نیست بنابر این احتمال هست این قضیه درست باشد بگوید الظن القیاسی حجه این امکان دارد که درست باشد اما اگر بخواهیم بگوییم درست است دلیل می خواهد برای این که حجه جزء ذاتش نیست تا امکان ذاتی باشد، جزء دلیل هم نیست با دلیل هم نیست تا امکان وقوعی باشد بنابر این الظن غیر حجه مطلقا چه به امکان ذاتی چه به امکان وقوعی حتی چه به امکان احتمالی و حتی اگر کسی حرف مرحوم شیخ الرئیس را بگوید مراد از این امکان احتمالی یعنی همان امکان ذاتی شاید اشتباه نکرده باشد.
اما این تقسیمی که خود شیخ الرئیس کرده است وبعد هم همین جور دست به دست آمده است وبه شیخ انصاری رسیده است وشیخ انصاری فرموده اند وبعد هم مرحوم آخوند فرموده اند وبعد هم شاگرد ها وبعد هم الان یک شهرت به سزایی در اصول ما شده خیلی خوب است که الظن غیر حجه الاصل عدم حجیه الظن الا ما اخرجه الدلیل.
اقتضاء یعنی امکان ذاتی وغیر حجه یعنی امکان وقوعی الا ما اخرجه الدلیل دیگر آن اگر دلیل آمد می شود ضرورت، امکان بر می گردد به ضرورت.
خب این الا ما اخرجه الدلیل ماها خوب می توانیم معنا بکنیم ودرست بکنیم و تمام بشود وبگوییم مثلا ظن قیاسی ظن ابوحنیفه حجت نیست چرا؟ برای این که دلیل که برایش نداریم نداریم بلکه مهلا مهلا یا ابان ان السنه اذا قیست محق الدین.
ما ادله اربعه داریم عامه علاوه بر این ادله اربعه چند تا دیگر هم اضافه کرده اند و من جمله قیاس واستحان ومصالح مرسله و امثال این ها که این ها خیلی حرف دارد بعضی بر می گردد به همین حرفهای ادله چهارگانه ما بعضی هم ضروری البطلان است بعضی هم مشکوک است، خب حالا تا این جا خوب است الظن غیر حجه الا ما اخرجه الدلیل.
اما یک حرف هست که ندیدم کسی بگوید الا مرحوم محقق عراقی مرحوم آقا ضیاء رضوان الله تعالی علیه در خبر واحد می گوید و من در همه جا می گویم این را روی آن فکر بکنید ببینید که درست است یا نه؟ من می گویم این الا ما اخرجه الدلیل که شیخ فرموده اند بعد استثناء کرده اند دو چیز را یک ظهور یکی خبر واحد، دیگر ما بقی اش هم به این دو چیز بر می گردد برای این که اجماع هم بر می گردد به همین سنت، خب این خبر واحد وظهور.
این الا ما اخرجه الدلیل مراد شیخ همین است یعنی الظن غیر حجه الا خبر واحد والا ظهورات این مرادشان است الا ما اخرجه الدلیل این همه بحث ها خب می دانید مرحوم شیخ انصاری راجع به خبر واحد 20 صفحه به بالا صحبت کرده جا هم داشته برای این که ما خبر واحد نداشته باشیم که لنگیم ما ظهور نداشته باشیم اصلا با هم گفتگو هم نمی توانیم بکنیم.
اما من می گویم این استثنا الا ما اخرجه الدلیل تخصص است نه تخصیص یعنی ظهوروخبر ثقه این ها مظنه نیستند، از نظر عقلی مظنه است قطع نیست اما از نظر فهم عرفی از نظر سیره عقلاء این ها ظن متآخم با علم است به آن می گویند اطمینان یه آن می گویند علم عرفی علم عادی واز خبر ثقه شما اگر مقدمات را درست کردید و راستی از نظر سند روایت درست باشد خب اطمینان به صدور پیدا می کنید دیگر، مثلا الان یک کسی که پیش همه شما عادل است از در وارد شود بگوید آقایان فلانی دارد می آید خب همه ما اطمینان پیدا می کنیم همه اگر بناست برویم استقبالش همه ما از جا پا می شویم، بالاتر از این این حرفهایی که من دارم می زنم شما دارید می شنوید احتمال خلافش رامی دهید؟ خب این گفتگوهای من وشما این را اسمش را می گذارند اطمینان اسمش را می گذارند علم عادی.
لذا وقتی که وارد بشویم توی ظهور می بینیم که ظهورات حجت است چرا؟ لسیره العقلاء حالا سیره عقلاء مظنه را حجت کرده؟ یا اطمینانش را حجت کرده؟ اطمینان را شما گفتید القطع حجه لا تناله ید الجعل لذا اصلا این الظن غیر حجه الا ما اخرجه الدلیل ظاهرا الا ما اخرجه الدلیلش را توی اصول ما نداریم.
اگر بپسندید حرف من را اماآقایان قبول نکرده اند که امارات موجب اطمینان است می گویند امارات موجب ظن است این مظنه را شارع مقدس حجت کرده.
حالا روی آن یک فکری بکنید تا فردا ان‌شاءالله.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo