موضوع: کتاب الدیات عناوین دیه(دینار)

 بیان یک تذکر: قبل از شروع درس بر مطلبی لازم است تاکید کنم؛ و بگوییم مرسوم در حوزه های علمیه و بین طلاب این بود که درسها را می نوشتند رساله داشتند و بعد هم می توانستند عرضه کنند و خودشان هم استفاده می کردند مثلا خودم در سال 38 در اصفهان دو سال خارج دیدم و نوشتم و بعد آمدم قم و در قم نیز درس آیة الله العظمی بروجردی شرکت کردم هر آنچه شرکت کردم نوشتم و بعد در درس حضرت امام نیز هر آنچه شرکت کردم نوشتم و در درس حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی نیز نوشتم و موجود است بنابراین خوب است دوستان دروسی را که حاظر می شوند تقریرات داشته باشند و به حضور خاص در درس اکتفاء نکنند. البته مشوق هایی نیز برای بهترین تقریرات مدّ نظر است.

بحث فقهی: دینار

 یکی از عناوین دیات «الف دینار» است. مرحوم صاحب جواهر[1] بعد از کلام محقق[2] می فرماید «فلا اجد فیه خلافا».

شرط مسکوک بودن دینار:

تمام فقها بالاتفاق می گویند ذهبی که بعنوان دینار استفاده می شود باید طلای مسکوک باشد «بل عن الغنیة[3] » و تعدادی دیگر از کتب الاجماع علیه. مسئله از نظر فتوی مخالفی ندارد «و النصوص علیه مستفیضة» و روایات داله هم در حد استفاضه است و اغلب آنها هم صحیحه است. که برای نمونه تعدادی از آن در ذیل می آید.

 1- حلبی[4] عن ابی عبداله (ع) «الدیة عشرة آلاف درهم أو الف دینار».

 2- مرسلة یونس[5] «عن بعض اصحابنا عن ابی عبداله فی حدیث قال الدیة عشرة آلاف درهم أو ألف دینار أو مأة من الابل».

 3- علاء بن فضیل[6] «عن ابی عبداله قال فی قتل الخطا مأة من الإبل أو ألف من الغنم أو عشرة آلاف درهم أو ألف دینار».

بررسی روایات:

نگاه به مجموعه روایات بوضوح می رساند عنوان دینار مطرح است که در آن زمان طلایی مسکوک بود.

بررسی یک روایت معارض:

 یک روایت مخالف وجود دارد که محمد بن مسلم و زراره و دیگران[7] همه نقل می کنند که از عنوان دینار یا ذهب نامی ندارد و فقط ابل را عنوان دیه قرار داده است.

 «عن احدهما فی الدیة قال امام در جواب فرمودند هی مأة من الابل و لیس فیها دنانیر و لا دراهم و لا غیر ذلک.»

 ظاهر این روایت با توجه به اینکه فقط یک عنوان برای دیه آورده است مخالف تمام آن روایات می شود که مجموع آنها شش عنوان بود. لکن قابل توجیه است زیرا عمده اشکال از معنی ضمیر «فیها» است که اگر به «دیة» برگردانیم یعنی لیس فی الدیة این می شود که تنها ابل است ولی ظاهر روایت این است که ضمیر «فیها» را بر می گردانیم به ابل یعنی لیس فی الابل دنانیر و دراهم و غیره. عنوان ملاک نیست بلکه عدد ابل معیار است. در این صورت منافاتی با سایر روایات ندارد.

توضیحی پیرامون دینار:

الف دینار یعنی هزار مثقال شرعی ولی مثقال شرعی با مثقال صیرفی متداول فرق دارد مثقال شرعی 18 نخود است مثقال صیرفی 24 نخود است مثقال شرعی سه ربع مثقال صیرفی است بنابراین هزار مثقال 18 نخودی می شود 750 مثقال 24 نخودی منتهی باید این جهت را رعایت بکنیم که طلای مسکوک باشد.

 مرحوم امام در تحریر[8] فرمود «و الدینار و الدرهم هما المسکوکان و لایکفی الف مثقال فضة غیر مسکوکین» هزار دینار طلا یا ده هزار درهم نقره خالص کافی نیست.

 فقها هم همین را می گویند فقط مرحوم صاحب ریاض[9] معنی می کند الف دینار ای الف مثقال ذهب خالص و قید مسکوک ندارد و به استناد یک روایت می فرماید کما فی صریح الخبر فی حدیث ابی بصیر قال سئلت اباعبداله عن الدیة فقال دیة المسلم عشرة آلاف من الفضة أو ألف مثقال من الذهب[10] .

 توجیه روایت ابی بصیر: مرحوم صاحب جواهر[11] در توجیه روایت می فرماید مراد از «الف مثقال» یعنی الف دینار چون یک دینار یک مثقال است پس مراد روایت اشاره به همان است که در روایات دیگر آمده است.

 پس فتوای صاحب ریاض صحیح نیست بلکه از مجموع روایات استفاده می شود که هزار مثقال طلای 18 نخودی عنوان دیه است.

 وصلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

[1] جواهر الکلام، ج43، ص4، ط إحیاء التراث العربی

[2] شرایع الاسلام، ج4، ص228، ط اسماعیلیان.

[3] غنیه النزوع، ص 412، ط مؤسسه امام صادق(ع) ← «يدل على ذلك إجماع الطائفة»

[4] وسائل الشیعه، ج 29، ص195، باب 1 از ابواب دیات نفس، حدیث 5، ط آل البیت

[5] وسائل الشیعه، ج 29، ص52، باب 19 از ابواب قصاص نفس، حدیث 1، و ص196، باب1 از ابواب دیات نفس حدیث 7، ط آل البیت

[6] وسائل الشیعه، ج 29، ص196، باب 1 از ابواب دیات نفس، حدیث 8، ط آل البیت

[7] وسائل الشیعه، ج 29، ص195 و 196، باب 1 از ابواب دیات نفس، حدیث 6، ط آل البیت

[8] تحریر الوسیله، ج 2، ص 555، ط دارالعلم

[9] ریاض المسائل، ج 16، ص347، ط آل البیت

[10] وسائل الشیعه، ج 29، ص194، باب 1 از ابواب دیات نفس، حدیث 2، ط آل البیت

[11] جواهر الکلام، ج43، ص11، ط إحیاء التراث العربی ← «و فيه أن الظاهر إرادته الإشارة إلى ما في غيره من النصوص «1» من الدينار المعروف و وزنه أنه مثقال، لا أن المراد كفاية ألف مثقال و إن لم تكن مسكوكة، إلا بناء على إجزاء ذلك عنها».