موضوع: کتاب الدیات (تغلیظ در برخی از دیات)

بحث اخلاقی:

محسنات لسان.

 درسال گذشته یک سلسله بحث های اخلاقی در مورد آفات لسان داشتیم که در موارد ذیل به تفصیل صحبت شد. [1]

 1- غیبت 2- کذب 3- عیب جویی 4- شماتت 5- افشای سر 6- سخریة.

 در روایت دارد زبان عضوی است از اعضای بدن که جرمش کوچک است اما می‌تواند نهایة الطاعة و غایة المعصیة باشد.

 «عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن علي بن الحكم عن إبراهيم بن مهزم الأسدي، عن أبي حمزة، عن علي بن الحسين صلوات عليهما قال: إن لسان ابن آدم يشرف على جميع جوارحه كل صباح فيقول: كيف أصبحتم فيقولون بخير إن تركتنا، ويقولون: الله الله فينا، ويناشدونه ويقولون: إنما نثاب ونعاقب بك»

 امام سجاد می‌فرماید[2] زبان انسانها مشرف بر تمام اعضا و جوارح اوست و هر روز صبحگاهان به آنان صبح بخیر می‌گوید آنان در جواب می‌گویند ما خوبیم اگر تو ما را رها کنی و زبان را به خدا و مقدسات قسم می‌دهند که حال آنان را رعایت کند و می‌گویند پاداش یا مجازات ما بستگی به تو دارد.

 ابن مسعود از پیامبر خدا نقل کرده است «المجالس ثلاثة: غانم، وسالم، وشاجب فأما الغانم فالذي يذكر الله، وأما السالم فالذي يسكت، والشاجب الذي يخوض في الباطل[3] .» غانم یعنی کسی که از طریق زبان غنیمت گیرش می‌آید و آنها گروهی هستند که یذکرون الله و سالم یعنی کسی که ساکت است یعنی سلامت در سکوت است و شاجب کسی است که اخذ به باطل می‌کند هرچه به زبان می‌آید می‌گوید.

 در بحث‌های گذشته به مناسبت آفات لسان از نوع سوم که شاجب بود صحبت کردیم انشاءالله امسال راجع به محسنات لسان صحبت خواهیم کرد.

موارد محسنات لسان:

1- ذکر خدا:

یکی از محسنات لسان و از موارد کسب غنیمت ذکر خداوند است. مرحوم مجلسی در بحار[4] فرمود «اعلم ان الذکر ثلاثه انواع.» ذکر سه نوع است مرحوم مجلسی ذکر باللسان را اولین نوع از ذکر می‌شمارد و دوم ذکر به قلب است که خود دو قسم است الف: تفکر درباره خداوند و نعمات خدا ب: تفکر در وضع خود و وظایف خود.

 مرحوم مجلسی در ادامه می‌گوید: «اما الاول یحصل بتلاوة القرآن و الادعیة و المواعظ و النصایح» نوع اول از کسب غنیمت که ذکر خداست با تلاوت قرآن و دعاها و گوش دادن به موعظه ها بدست می‌آید.

 امام(ره) می فرمود یک مطلبی که هر زمان به فکرم می‌آید خواب را از من می‌گیرد؛ این است که، گاهی انسانی بوسیله ارشاد ما بهشتی می‌شود ولی خود گوینده جهنمی می‌شود و چون بهشتیان و جهنمیان همدیگر را می‌بینند؛ فرد هدایت یافته با ارشاد کننده‌ی خود صحبت می‌کند و می‌گوید من بوسیله ارشاد شما بهشتی شدم پس چرا جای خودت در جهنم است؟ امام می‌فرمود من این رسوایی را چه کنم؟

 در روایت نیز داریم که به یاد معصومین بودن یاد خداست. مرحوم مجلسی در ادامه می‌فرماید روایت داریم که امام معصوم فرمود اذا ذکرنا ذکر الله[5] یا ذکر علی عبادة[6] .

 مرحوم مجلسی در ادامه می‌فرماید «وبالجملة کلما یصیر سببا لذکره تعالی حتی المسائل الفقهیة والاخبار الماثورة عنهم» هرآنچه که سبب یاد خدا شود حتی مسائل فقهی و روایات ائمه اطهار می‌تواند ذکر الله باشد و یکی از این اذکار تلاوت قرآن است.

 مرحوم آیت الله گلپایگانی یا بطور مرتب یا بطور قطعه قطعه حداقل روزی یک جزء قرآن تلاوت می‌کردند.

 قال امیرالمومنین(ع) فی الوصایا لابنه محمد بن حنفیة[7] «وعلیک بتلاوة القرآن والعمل به ولزوم فرایضه وشرایعه وحلاله وحرامه وامره ونهیه وتهجد به وتلاوته فی لیلک ونهارک فانه عهد من الله تعالی الی خلقه فهو واجب علی کل مسلم ان ینظر کل یوم فی عهده ولو خمسین آیة» حضرت علی(ع) در وصیت به فرزندش محمد حنیفه فرمود قرآن را تلاوت کن و به آن عمل کن و واجبات و احکام و حلال و حرام و امر و نهی آن را مورد توجه قرار بده و نیز در شب زنده‌داری و تلاوت شبانه و روزانه با قرآن همراه باش زیرا خداوند از هر مسلمانی عهد گرفته است که در هر روز حداقل پنجاه آیه از قرآن تلاوت کند.

 انشاء الله همه رعایت بکنند.

بحث فقهی:

تغلیظ در برخی از دیات:

 در مسئله 7 در مورد دیه عمد گفتیم ظرف یک سال پرداخته می‌شود و تاخیر بیش از این جایز نیست مگر با تراضی ولی دم و نیز همانطور که لایجوز التاخیر لایجب المبادرة.

 اکنون در ذیل مسئله 7 امام می‌فرماید: «فدیة العمد مغلظة بالنسبة إلی شبه العمد والخطا المحض فی السن فی الابل والاستیفاء».

 دیه عمد از دو جهت تغلیظ دارد و شدیدتر است.

جهت اول:

در یک سال باید پرداخت شود. و تاخیر بدون تراضی جایز نیست.

جهت دوم:

دیه عمد باید از مسان ابل باشد اما در شبه عمد تخفیف دارد (در مسئله 14 می‌آید) بعضی گفته‌اند در دیه عمد اگر خواست شتر بدهد حداقل باید 40 نفر از شتران مسان باشند و نیز شرایط دیگری دارد که بعد می‌آید.

عدم جواز الزام جانی در کیفیت و نوع شتران:

 مسئله 8 «للجانی ان یبذل من الابل البلد او غیره او یبذل من ابله او یشتری ادون او اعلی» اولیاء دم نمی‌توانند جانی را الزام کنند که از شترهای خودت بده بلکه جانی می‌تواند با رعایت شرایط به قیمت ادون یا اعلی شتر بخرد و محدودیتی برای جانی نیست از اینکه از بلد خودش باشد یا نباشد یا از شترهای خودش باشد یا نباشد و ولی دم هم باید قبول کند.

 و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

[1] نک جامع السعادات، محمد مهدی نراقی، ج2، ط النعمان.

[2] بحار الأنوار - العلامة المجلسي، ج 68، ص 302، ط دار احیاء التراث العربی بیروت ← عن محمد بن يحيى ، عن أحمد بن محمد بن عيسى ، عن علي بن الحكم عن إبراهيم بن مهزم الأسدي ، عن أبي حمزة ، عن علي بن الحسين صلوات عليهما قال : إن لسان ابن آدم يشرف على جميع جوارحه كل صباح فيقول : كيف أصبحتم فيقولون بخير إن تركتنا ، ويقولون : الله الله فينا ، ويناشدونه ويقولون : إنما نثاب ونعاقب بك

[3] کنز العمال، ج 9، ص 147، حدیث 2545، ط الرساله - بیروت

[4] بحار الانوار، ج 72، ص 32 ط دارالاحیاء الترث العربی - بیروت

[5] وسائل الشيعة - الحر العاملي، ج 16، ص 345، باب 23 از ابواب فعل المعروف، حدیث 1، ط آل البیت ← علي بن أبي حمزة قال : سمعت أباعبدالله (عليه السلام) يقول : شيعتنا الرحماء بينهم الذين إذا خلوا ذكروا الله إنا إذا ذكرنا ذكرالله ، و إذا ذكر عدونا ذكر الشيطان .

[6] العمدة، ص365، ط جامعه مدرسین

[7] وسائل الشیعة، ج15، ص 171، باب 2 از ابواب جهاد نفس، ح 7، ط آل البیت.