درس خارج فقه استاد مقتدایی
90/08/08
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: کتاب الدیات (دیه تغلیظیه:)
تذکری کوتاه: از تعطیل شدن درس دیروز عذرخواهی می کنیم ولی بجای آن موفق شدیم و در حرم حضرت امیر(ع) در نجف و نیز در حرم امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل العباس(ع) در کربلاء به یاد همه آقایان بودیم و در زیارت و دعا همه آقایان را شریک قرار دادیم.
گرچه بازرسی‌ها و سخت‌گیری‌های زیادی وجود داشت حتی شنیدیم همان دیروز در نجف سه انفجار رخ داد که نشان می‌دهد سخت‌گیری‌ها به ویژه از سوی اشغالگران روی اصول نیست بلکه اغراض دیگری مورد توجه است. اما در عین حال اصل زیارت با ارزش بود.
الحاق حرم مکه و دیگر مشاهد مشرفه به ماه‌های حرام در تغلیظ دیه:
در مسأله 23
[1]
گفتیم اگر کسی در یکی از ماه‌های حرام مرتکب قتل شد دیه تغلیظ می‌شود.
بعد فرمودند «کذا لو ارتکبه فی حرم مکة المعظمة» اگر در حرم مکه مکرمه هم مرتکب قتل شود دیه تغلیظ می‌گردد.
در ذیل می‌فرماید «ولا یلحق بها حرم المدینة المنورة ولا سایر المشاهد المشرفة» در مورد اشهر حرم سنتا و اجماعا بحث کردیم و ثابت شد تغلیظ دارد. و در حرم الهی «مکه» اختلافی بود.
گروهی قائل به تغلیظ بودند مرحوم محقق
[2]
از شیخان (مفید
[3]
و طوسی
[4]
) قول به تغلیظ را نقل کرد و خود محقق متوقف بود
[5]
و در مختصر النافع
[6]
نیز فرمود متوقف هستم و از شیخان دلیل می‌خواهم.
و گروهی دیگر نظیر مرحوم خویی
[7]
گفتند ملحق نیست و تغلیظ نمی‌شود.
تغلیظ در حرم نبوی:
امام می‌فرماید حرم نبوی ملحق به اشهر حرم نیست.
برای توضیح مطلب باید گفت در مورد حکم تغلیظ در حرم نبوی فقهاء سه دسته هستند:
1- بعض آنهایی که در حرم الهی قائل به عدم تغلیظ بودند یا متوقف بودند در حرم نبوی بلا شبهه می‌گویند تغلیظ نیست.
2- آنهایی هم که در مورد حرم الهی قائل به تغلیظ بودند دو دسته‌اند یک دسته مانند مرحوم امام می‌گویند در حرم نبوی تغلیظ ندارد.
3- یک عده دیگر از قائلین به تغلیظ در حرم مکه می‌گویند حرم نبوی نیز تغلیظ دارد.
دلیل قائلین به عدم تغلیظ در حرم نبوی:
عدم النص کتابا و سنتا و اجماعا؛ گفته‌اند در چنین جایی که دلیل نداریم رجوع به اصل می‌کنیم و اصل عدم تغلیظ است.
دلیل قائلین به تغلیظ:
مرحوم صاحب جواهر
[8]
می فرماید در حرم نبوی هم تغلیظ هست حتی در سایر مشاهد مشرفه هم تغلیظ هست؛ زیرا شکی نیست که فلسفه تغلیظ حرمت و احترام این ماه‌ها است و قتل در این ماه باعث هتک حرمت این ماه می شود و این هتک موجب تغلیظ و اضافه شدن ثلث دیه است و در حرم مکه هم وجه تغلیظ همین است یعنی آنجا ماه حرام بود اینجا مکان حرام است.
و مرحوم صاحب مفتاح الکرامه
[9]
نیز بر همین عقیده است و بعد از نقل کلام مرحوم فاضل مقداد
[10]
فرمود استدل علی ذلک بتنقیح المناط و المنقح له العقل او الاولویه العرفیه لان مراقدهم افضل من مکه فتکون افضل من الحرم می‌فرماید و کلامه غیر بعید عن السداد. و صاحب جواهر
[11]
هم می فرماید و هو کذلک کما لایخفی علی من لاحظ ما ورد ذلک خصوصا مرقد النبی و مشهد امیرالمومنین و الحائر.
نتیجه: این بزرگواران تعمیم می دهند که تغلیظ شامل حرم نبوی نیز می‌شود و ملاک این تعمیم احترامی است که در حرم نبوی نیز وجود دارد بلکه این احترام در حرم نبوی از خود مکه افضل است. پس همان حکم تغلیظ در دیه در اینجا هم می آید.
اقول: گرچه امام در تحریر فرمود «ولا یلحق بها حرم المدینة ولا سایر المشاهد المشرفة» اما می گوییم همانطور که صاحب جواهر و صاحب مفتاح الکرامه و فاضل مقداد می گویند مناط در حکم تغلیظ؛ احترام است. و این مناط در این مراقد هم هست و قتل در اینها موجب تغلیظ است.
تغلیظ قتل در حرم یا مشاهد مشرفه به تعزیر:
مرحوم سید عبدالاعلی سبزواری در کتاب مهذب الاحکام
[12]
که کتابی 30 جلدی و مفصل در در فقه است می فرماید تغلیظ به اینگونه که یک ثلث دیه اضافه بشود دلیلی ندارد اما از این جهت که قتلی در مکانی شریف واقع شده است حاکم شرعی می‌تواند علاوه بر دیه متهم را به تعزیر محکوم کند و چنین کاری شاهد نیز دارد
[13]
که امیرالمومنین درباره شخصی که در ماه رمضان مشروب خورده بود حد شرب خمر جاری کردند بعد فرمود او را تا فردا زندانی کنید وقتی فردا زندانی را آوردند بیست ضربه شلاق اضافه زدند محکوم پرسید 80 ضربه دیروز زدی؛ این 20 ضربه برای چیست؟ آن حضرت فرمودند برای هتک احترام ماه رمضان است.
در صورت تغلیظ دیه؛ مالک ثلث دیه کیست؟
بحث بعدی این است که این ثلث اضافه به اولیاء دم می‌رسد یا به بیت المال می‌رسد. فردا ان شاء الله.
وصلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین
[1] تحریر الوسیله 2: 558، مسأله23، مقادیر الدیات، ط اسماعیلیان.
[2] شرایع الاسلام 4: 1017، ط استقلال طهران.
[3] المقنعة: 743، ط جماعة المدرسین.
[4] النهایة: 756، ط قدس محمدی قم.
[5] محقق حلی، نکت النهایة 3: 405، ط جماعة المدرسین.
[6] مختصر النافع 2: 302، ط المطبوعات الدینیة.
[7] مبانی تکملة المنهاج 2: 205، ط العلمیة.
[8] جواهر الکلام 43: 29، ط دار احیاء التراث العربی.
[9] مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه 10: 364، سطر 19، ط قدیم ، نشر داراحیاء التراث العربی.
[10] التنقیح الرائع لمختصر الشرایع 4: 465، ط کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
[11] جواهر الکلام 43: 29، ط دار احیاء التراث العربی.
[12] مهذب الاحکام للسبزواری 29: 87، ذیل مسأله 21، ط مؤسسه المنار.
[13] وسائل الشیعه 28: 232 باب 9 از ابواب حد مسکر، ح 1، ط آل البیت. ← عَنْ جَابِرٍ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي مَرْيَمَ قَالَ: أُتِيَ‌أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع (بِالنَّجَاشِيِّ) الشَّاعِرِ- قَدْ شَرِبَ الْخَمْرَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ- فَضَرَبَهُ ثَمَانِينَ ثُمَّ حَبَسَهُ لَيْلَةً- ثُمَّ دَعَا بِهِ مِنَ الْغَدِ فَضَرَبَهُ عِشْرِينَ فَقَالَ لَهُ- يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ هَذَا ضَرَبْتَنِي ثَمَانِينَ فِي شُرْبِ الْخَمْرِ- وَ هَذِهِ الْعِشْرُونَ مَا هِيَ فَقَالَ- هَذَا لِتَجَرُّئِكَ عَلَى شُرْبِ الْخَمْرِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ.
