< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد مقتدایی

90/12/20

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: كتاب الديات (مصادیق ضمان بالتسبیب اضرار به ماره با ایجاد میزاب و غیره)
 گفتیم اگر کسی در فضای طریق عام نصب میزاب بکند مسأله سه صورت دارد.
 صورت اول: عدم اضرار به مارة؛ اگر هیچ مزاحمتی برای ماره ندارد ایجاد اینگونه موارد در طریق، ضمان ندارد و سیره قطعیه طبق آن قائم است.
 صورت دوم: اضرار به مارة؛ اگر ایجاد اینگونه موارد باعث مزاحمت برای ماره باشد گفتیم در صورت تلف نفس یا عضو و یا مال؛ ایجاد کننده اینگونه موارد ضامن است.
 صورت سوم: اضرار اتفاقی و موردی؛ اگر میزاب هیچ مزاحمتی برای مارة ندارد ولی تصادفا یا شکسته می‌شود و یا از جا کنده می‌شود و روی سر کسی می‌افتد و باعث تلف نفس یا عضو یا مال می‌شود اما اصل نصب این ناودان جایز بود. گفتیم در این صورت دو قول است:
 قول اول: عدم ضمان؛ مشهور می‌گویند ضامن نیست چون اصل نصب آن شرعا جایز بود. مرحوم محقق [1] و مرحوم امام هم قول به عدم ضمان را پذیرفتند.
 قول دوم: ضمان: برخی گفته‌اند از طریق عام مسلمین برای غیر آن منظوری که طریق برای آن ساخته شده بود استفاده شد این مورد چون مزاحمتی نداشته است ساخت آن شرعا جایز بود ولی جواز آن مشروط به سلامت مارة است حال که آسیب به مارة رسید ضمان دارد.
 مناقشه در قول دوم: این اول الکلام است شرط عدم خطر در آینده دلیل می‌خواهد و دلیلی نداریم و نیز اگر شک هم بکنیم اصل عدم اشتراط است.
 تنبیهان:
 1- مرحوم آقای خویی [2] موافقت با مشهور کرده و قول عدم ضمان را قبول دارد منتهی یک امری اضافه دارد که حرف خوبی است و فرمود «نعم اذا کانت فی معرض الانهیار مع علم المالک بالحال وتمکنه من الازالة او الاصلاح ضمن» لصدق العدوان اگر مورد ایجاد شده در طریق در معرض فرو ریختن باشد و مالک هم از قضیه آگاه باشد و توانایی رفع مشکل داشته باشد و هیچ اقدامی نکند. در این صورت اگر باعث تلف نفس یا عضو یا مال شود ضامن است.
 2- مشابه این مسأله مسأله‌ای است که حضرت امام در مسأله 12 بحث می‌کند. اما برای تناسب با بحث فعلی آن را جلو می‌اندازیم
 امام در مسأله 12 فرمود: «لو وضع علی حائطه اناءا او غیره فسقط وتلف به نفس او مال لم یضمن» اگر ظرفی را روی دیوار بگذارد و به طور اتفاقی به طرف کوچه پرتاب شود و باعث تلف نفس یا عضو یا مال شود صاحبخانه ضامن نیست. «الا ان یضعه مائلا الی الطریق أو وضعه بنحو تقتضی العادة سقوطه فإنه یضمن حینئذ» مگر اینکه آن ظرف یا گلدان قرار داده شده بر دیوار در معرض سقوط باشد و مالک با علم و توانایی هیچ اقدامی نکند که در این صورت ضامن است.
 مسأله7 «لو اصطدم سفینتان فهلک ما فیهما من النفس والمال فان کان ذلک بتعمد من القيمين لهما فهو عمد، وإن لم يكن عن تعمد وكان الاصطدام بفعلهما أو بتفريط منهما مع عدم قصد القتل وعدم غلبة التصادم للتسبب إليه فهو شبيه عمد أو من باب الأسباب الموجبة للضمان، فلكل منهما على صاحبه نصف قيمة ما أتلفه، وعلى كل منهما نصف دية صاحبه لو تلفتا، وعلى كل منهما نصف دية من تلف فيهما، ولو كان القيمان غير مالكين كالغاصب والأجير ضمن كل نصف السفينتين وما فيهما، فالضمان في أموالهما نفسا كان التالف أو مالا، ولو كان الاصطدام بغير فعلهما ومن غير تفريط منهما بأن غلبتهما الرياح فلا ضمان، ولو فرط أحدهما دون الآخر فالمفرط ضامن، ولو كان إحدى السفينتين واقفة أو كالواقفة ولم يفرط صاحبهما لا يضمن»
 نام بردن از کشتی از باب مثال است وگرنه این حکم در تمام وسائل حمل نقل می‌آید. به هر حال اگر دو کشتی با هم تصادف کنند و باعث تلفات جانی و مالی شود در مورد ضمان یا عدم ضمان صوری مطرح است:
 صورت اول: اگر کشتی‌های دو شخص که هر کدام مالک یک کشتی و اموال داخل آن هستند؛ با هم تصادف کنند مسأله چند حالت دارد:
 حالت اول: تصادف عمدی؛ اگر عمد باشد یعنی قصد قتل یکدیگر و اتلاف اموال را دارند و یا فعل مما یقتل غالبا است در این حالت مثل این است که هر کدام قاتل دیگری است پس شرکت در قتل است و هر کدام نصف جنایت را ضامن است و در مورد مال هم نصف خسارت بعهده هر کدام است که اگر مساوی باشد تهاتر می‌شود اگر یکی زاید است مازاد را محاسبه می‌کنند.
 حالت دوم: قصد قتل نفس و اتلاف مال ندارند و یا فعل مما یقتل نیست در این صورت چون در تصادف قصد فعل بوده است شبه عمد است یعنی قصاص ندارد و دیه و اموال بصورت نصف بعهده هر کدام است و اگر مساوی بود تهاتر می‌شود و هر کدام زاید داشت مازاد محاسبه می‌شود.
 حالت سوم: در تصادف قصد فعل نبود و نمی‌خواستند با هم برخورد کنند اما تفریط در کار کردند مثلا زمانی که نباید حرکت کنند حرکت کردند و گرفتار طوفان شدند و باعث تصادف شد اینجا هم شبه عمد است.
 ادامه بحث فردا ان شاء الله.
 وصلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین.


[1] شرایع الاسلام 4: 1026، ط استقلال طهران.
[2] مبانی تکملة المنهاج 2: 245، ط العلمیة.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo