موضوع: كتاب الديات (مصادیق ضمان بالتسبیب تصادم سفینتین)

 گفتیم در مسأله7 صوری تصور می‌شود که در همه صور بر اساس موازین وقواعد کلی بحث می‌شود و دلیل یا روایت خاصی به عنوان دلیل نداریم. و گفتیم عنوان مسأله7 به هم خوردن دو کشتی است ولی اگر هر وسیله حمل و نقلی باشد شامل می‌شود حتی اگر دو تا باربر به هم برخورد کنند مورد بحث در مسأله است.

 صورت اول: هر دو کشتی‌بان (ناخدا) مالک کشتی و نیز اموال داخل کشتی هستند در این صورت اقسامی مطرح است:

 الف: هر دو قصد اتلاف همدیگر را دارند و یا فعل، مما یقتل غالبا است در این مورد چون عمدی بود قصاص دارد و شرکت در قتل محسوب می‌شود و نسبت به وسیله حمل و نقل (مثلا کشتی) و نیز اموالی که در آن بود نیز نصف هر کدام هدر است. و هر یک نسبت به نصف دیگر ضامن هستند.

 ب: قصد اتلاف نداشتند و مثلا از روی شوخی به هم برخورد کردند اینجا شبه عمد است و دیه دارد و نصف دیه را هر کدام ضامن است و اگر مساوی بود تهاتر می‌شود و اگر زاید داشته باشد مازاد محاسبه می‌شود و در مورد اموال هم نصف خسارت بعهده طرف مقابل است.

 صورت دوم: هر دو کشتی‌بان مالک کشتی هستند ولی مالک اموال داخل کشتی نیستند این صورت نیز اقسامی دارد:

 الف: اگر عمدا به قصد اتلاف به همدیگر بزنند یا فعل مما یقتل غالبا باشد قتل عمد است و قصاص می‌شوند.

 ب: اگر قصد نداشته باشند شبه عمد است و دیه دارد.

 حکم خسارت به اموالی که متعلق به ناخدا نباشد:

 اما حکم خسارت به اموال متفاوت با قسم قبل است یعنی در مورد وسیله نقلیه نصف خسارت هر کدام بعهده خودشان است و اموالی که در این ماشین بوده هدر نیست بلکه خسارت تمام اموال موجود در دو وسیله نقلیه بین هر دو تقسیم می‌شود.

 صورت سوم: دو کشتی‌بان مالک وسیله نیستند و نیز مالک اموال آن هم نیستند در این صورت اگر تصادف کنند و تلف شوند نسبت به دیه یا قصاص حکم مثل همان موارد است:

 الف: اگر عمد یا مما یقتل باشد قصاص دارد.

 ب: اگر شبه عمد باشد دیه دارد.

 اما در اموال هم هر کدام ضامن نصف خسارت هستند مالک می‌تواند به راکب مراجعه کند و تمام خسارت را از راکب بگیرد و راکب نصف آن را از طرف مقابل بگیرد و یا اینکه مالک رأسا به هر دو راکب مراجعه کند و از هر کدام نصف خسارت را بگیرد.

 و حکم اموال موجود نیز همانند موارد قبلی است.

 ج: اگر نفر سومی هم کشته بشود قصاص با راکب است و اگر دیه داشته باشد تمام دیه بعهده راکب است و یا اگر تعداد بیشتری بودند دیه همه به عهده راکب است و قصاص ندارد چون قصد قتل این مسافران را نداشته است بلکه ممکن است قصد قتل راکب مقابل را داشته است.

 د: اگر تصادف به فعل دو کشتی‌بان نبود مانند اینکه باد و طوفان و آب موجب خسارت یا تلف شد در اینجا خسارت و دیه به عهده هیچ کدام از راکبین نیست و در مورد عدم ضمان در این حالت مرحوم صاحب جواهر [1] می‌فرماید: «فلا ضمان بلا خلاف اجده بین من تعرض له منا للاصل بعد ان لم یکن فعل منهما»

 صورت چهارم: لو اختلف الملاحین: اگر دو کشتی‌بان متفاوت باشند در این صورت چند حالت مطرح است:

 حالت اول: یکی با قصد قتل ایجاد تصادف کرده است و دیگری قصد قتل نداشته است.

 حالت دوم: یکی مالک کشتی است و دیگری مالک کشتی نیست.

 حالت سوم: یکی مالک اموال است و دیگری مالک اموال نیست.

 در این حالات سه گانه بر اساس همان مبانی که در صورت‌های گذشته گفته شد هر حالتی حکم خود را دارد.

 صورت پنجم: اگر یکی از دو کشتی ایستاده بود و دیگری در حال حرکت با آن تصادف کرد کشتی در حال حرکت که با کشتی ایستاده برخورد کرد ضامن خسارت هر دو طرف است و آنکه ایستاده است مقصر نیست.

 وصلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین.