< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد مقتدایی

91/03/03

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: كتاب الديات(عدم تفاوت بين سياهی، سفيدی و زردی دندان)
 یک عذرخواهی:
 آن سال‌ها که در درس مرحوم آیت الله العظمی اراکی (درس خارج اصول فقه) عصرها در مدرسه فیضیه شرکت می‌کردیم یک روز برای ایشان مشکلی پیش آمده بود مقداری دیر آمدند آقایانی که نشسته بودند آماده شده بودند که اعتراضی بکنند که مثلا آقایان نشسته‌اند دیر شده است چرا تأخیر کردید اما ایشان همین که وارد شدند بلافاصله با صدای بلند فرمودند «اعتراض وارد است» «اعتراض وارد است» با این اقدام کسی نتوانست ایرادی بگیرد و اعتراضی کند.
 خلاصه اینجا هم اعتراض وارد است ما خیلی عذر می‌خواهیم جلسه‌ای در جمکران برای جمعیت مدیران حوزه‌های علمیه در استان‌های 27 گانه تشکیل شده بود که با معاونین مرکز مدیریت حوزه های علمیه سراسر کشور بحث و مذاکراتی داشته باشند و در مورد سؤالات و مشکلاتی که دارند گفتگو کنند ما هم بنا بود اول وقت جلسه به اندازه یک ربع ساعت شرکت کنیم ولی آقایان مدیران پیش آمدند و هر یک صحبت می‌کردند نمی‌شد وسط کار بلند شد بالاخره عذر خواهی کردیم و راه افتادیم و مسیر جمکران تا حرم ترافیک هم بود ما فکر می‌کردیم ظرف 10 دقیقه می‌رسیم اما تقریبا نیم ساعت طول کشید. علی ای حال از اینکه معطل شدید عذر خواهی و از اینکه همگان منتظر ماندید و جلسه را نگه داشتید تشکر می‌کنیم.
 تذکر اخلاقی:
 امروز روز اول ماه شریف رجب المرجب است و از آن تعبیر به شهرالله شده است یا در بعضی روایات می‌فرماید ماه رجب ماه امیرالمومنین(ع) است و ماه شعبان ماه پیامبر است و ماه رمضان شهرالله است. یکی از ماه‌های حرام و مورد احترام ویژه است و اعمال زیادی دارد. ماه دعا و مناجات و انس با پروردگار است ان شاء الله توفیق داشته باشیم از نعمات و برکات این ماه فیض ببریم.
 و همچنین امروز اول ماه مصادف است با ولادت با سعادت حضرت ابا جعفر امام باقر(ع) بنا به بعض روایات ولادت ایشان را اول ماه رجب نوشته‌اند. (بعضی سوم ماه صفر نوشته‌اند) این افتخار را هم داریم که امروز مصادف با این عید بزرگ است. حضرت امام باقر(علیه السلام) در دوره اماتشان با فرصتی که بدستشان آمد یک نهضت علمی با شکوهی را آغاز کردند و با تشکیل جلسات درس و تربیت شاگردان تربیت علماء بزرگ به نشر فقه پرداختند. به طوری که حضرت امام صادق(ع) در مورد شاگردان حضرت امام باقر(ع) فرمود «کان اصحاب ابی زینا فی الدنیا والآخرة» و اسم هم می بردند مثل زرارة بن اعین و ابان بن تغلب و امثال اینها که هر کدام یکی از دانشمندان بزرگ اسلام و راویان بزرگ حدیث بودند.
 بعضی از اصحاب امام باقر(ع) سی هزار بعضی‌ها هفتاد هزار حدیث از حفظ داشتند.
 عبدالله بن عطاء مکی یکی از علماء آن عصر است می‌گوید «ما رأیت العلماء عند احد قط اصغر منهم عند ابی جعفر لقد رأیت حکم بن عتیبه مع جلالته فی القوم بین یدیه کانه صبی بین یدی معلمه» [1]
 جابر بن یزید جعفی با آن جلالت علمی که داشت وقتی در مسجد کوفه می‌نشست وقتی می‌خواست از امام باقر(ع) حدیثی نقل کند می‌گفت من روایت می‌کنم از محمد بن علی و می‌گفت حدثنی وصی الأوصیاء و وارث علوم الانبیاء محمد بن علی بن الحسین.
 امیدواریم ان شاء الله بتوانیم از برکات باقیمانده احادیث و روایات اهل بیت که از این شاگردان امام باقر و امام صادق نقل شده است بهره مند باشیم و استفاده کنیم.
 
 بحث فقهی:
 در مسأله4 چند فرع مطرح بود:
 فرع اول: دیه سیاه شدن دندان بر اثر جنایت: دیروز گفتیم اگر دندان در اثر جنایت سیاه شود دیه‌اش دو ثلث دیه همان دندان صحیح است.
 فرع دوم: دیه کنده شدن دندان سیاه بر اثر جنایت: (بحث امروز) «لو قلع السن السوداء» اگر دندان سیاه شده در اثر جنایت (که دو ثلث دیه داشت و مجنی علیه گرفت) و یا سیاه شده خلقتی؛ با جنایت جانی کنده شد، در حکم دیه در مسأله دو قول است:
 قول اول: ثلث دیه همان دندان سالم: دیته ثلث الدیة. جانی یک ثلث دیه کامل همان دندان در حال صحت را بدهکار است.
 مرحوم امام می‌فرماید «ثلث الدیه علی الاحوط بل لا یخلو من قرب»
 مرحوم شیخ در خلاف [2] می‌فرماید «علیه اخبار الفرقه واجماعهم» و در شرایع [3] می‌فرماید «علی الاشهر» مرحوم آقای خویی [4] در مبانی می‌فرماید «هو المعروف والمشهور بین الاصحاب»
 دلیل مسأله:
 1- عرزمی [5] عن ابیه عن الصادق(ع) عن ابیه ان فی السن السوداء ثلث دیتها
 کیفیت استدلال: مرحوم آقای خویی [6] در سند این روایت مناقشه می‌کند و می‌گوید روایت از نظر سند ضعیف است.
 ما در جواب این مناقشات ایشان همواره گفته‌ایم ما هم قبول داریم از عبدالرحمن عزرمی تعریف و توثیقی نشده است و یکی دوتای دیگر از روات این حدیث نیز مجهول هستند ولی سند منجبر به شهرت بین اصحاب می‌شود. و خود مرحوم آقای خوئی می‌فرماید «هو المعروف والمشهور بین الاصحاب»
 2- عن حکم بن عتیبه [7] «قال: سألت أبا جعفر (عليه السلام) عن أصابع اليدين وأصابع الرجلين أرأيت ما زاد فيهما على عشرة أصابع أو نقص من عشرة، فيها دية؟ قال: فقال لي: يا حكم، الخلقة التي قسمت عليها الدية عشرة أصابع في اليدين، فما زاد أو نقص فلا دية له، وعشرة أصابع في الرجلين فما زاد أو نقص فلا دية له، وفي كل أصبع من أصابع اليدين ألف درهم، وفي كل أصبع من أصابع الرجلين ألف درهم، وکلما کان من شلل فهو علی الثلث من دیة الصحاح»
 کیفیت استدلال: ذیل روایت ابن عتیبة می گوید در ایجاد شلل در عضو ثلث دیه همان عضو ثابت است و روی این مبنی که سیاه شدن دندان دلیل بر شلل شدن دندان است، می‌گوید روایت ابن عتیبه می‌تواند بر اثبات ثلث دیه در سیاه شدن دندان دلیل باشد.
 3- یک وجه دیگری هم خود مرحوم آقای خویی [8] اضافه می‌کنند و می‌فرمایند در برخی فروض روی یک دندان دو جنایت وارد شد.
 جنایت اول؛ سیاه شدن و با سیاه شدن دو ثلث دیه ثابت شد.
 جنایت دوم: کنده شدن یعنی جانی دوم دندان سیاه شده را قلع کرده است قاعدتا باید بگوییم مجنی علیه که قبلا بابت سیاه شدن همان دندان دو ثلث دیه گرفته است اکنون فقط یک ثلث دیه می‌تواند بگیرد زیرا بیش از یک دیه برای یک دندان نمی‌تواند بگیرد البته این یک وجهی است که خیلی دلیل شرعی نیست اما یک وجه استحسانی است و دلیل عمده ما همان روایت اول است که صریحا فرمود دیه‌اش ثلث است و منجبر به عمل مشهور هم هست.
 قول دوم: ارش: در مقابل قول اول برخی گفته‌اند اگر دندانی که از قبل سیاه شده بود بر اثر جنایت کنده شود دیه ندارد بلکه در آن حکومت و ارش ثابت است لذا امام فرمود «علی الاحوط بل لا یخلو من قرب» و مرحوم شیخ در مبسوط [9] و برخی دیگر نیز قول به حکومت را پذیرفته‌اند. مرحوم آقای خویی [10] نیز حکومت را می‌پذیرد به دلیل اینکه مقدر شرعی ندارد و علی القاعده باید گفت حکومت و ارش دارد.
 مناقشه در قول دوم:
 جوابش این است چرا تقدیر شرعی ندارد؟ بلکه همین روایت حکم بن عتیبه که خواندیم گرچه ضعیف است ولی منجبر به عمل اصحاب است پس دندان سیاه شده از اعضایی است که له مقدر شرعا و دیه‌اش ثلث است و نوبت به حکومت نمی‌رسد.
 فرع سوم: دیه ایجاد شکاف در دندان: «وفی انصداع السن بلا سقوط الحکومة علی الاقوی» اگر دندان شکسته نشود بلکه ضربه‌ای بر دندان وارد شود و دندان شکاف پیدا کند و از وسط دو نیم شود ولی از جایش کنده نشود در مسأله دو قول است:
 قول اول: ارش: حضرت امام(ره) فرمود شکاف دندان مقدر شرعی ندارد بلکه ارش ثابت است.
 قول دوم: دو ثلث دیه همان دندان:
 مرحوم محقق در شرایع [11] فرمودند «وفی انصداعها ولم تسقط ثلثا دیتها» صاحب جواهر [12] در ادامه می‌فرماید «کما قطع به الشیخان [13] وابن حمزة [14] وفاضل [15] بل فی الروضة [16] وغیرها نسبته الی المشهور»
 دلیل قول اول: مرحوم صاحب جواهر [17] می‌فرماید اینگونه استفاده می‌شود که قول به ثبوت در ثلث دیه روایت از خاصه داشته است و مرحوم محقق [18] هم این قضیه را محقَّق گرفته که روایت دارد و لذا دو ثلث دیه را مطرح کرده است منتهی فرمود «وفی الروایة ضعف».
 مناقشه در دلیل قول دوم: جمعی از بزرگان در مقام جواب می‌گویند اصلا این روایت را ندیدیم بلکه اصلا روایت وجود ندارد تا قائل به ضعف روایت شویم لذا خود مرحوم محقق هم که می‌فرماید «فی الروایة ضعف» و در ادامه می‌فرماید «الاشبه الحکومة» اقوی این است که حکومت و ارش دارد.
 نتیجه: قول اول و فرمایش حضرت امام اقوی است.
 وصلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.


[1] الارشاد 2: 160، ط دارالمفید، بیروت.
[2] الخلاف 5: 247، ط جماعة المدرسین.
[3] شرایع الاسلام 4: 1034، ط استقلال طهران.
[4] مبانی تکملة المنهاج 2: 295، ط العلمیة.
[5] وسائل الشیعة 29: 351، کتاب الدیات، ابواب دیات الاعضاء، باب43، ح2، ط آل البیت.
[6] مبانی تکملة المنهاج 2: 295، ط العلمیة.
[7] وسائل الشیعة 29: 345، کتاب الدیات، ابواب دیات الاعضاء، باب39، ح1، ط آل البیت.
[8] مبانی تکملة المنهاج 2: 296، ط العلمیة.
[9] المبسوط 7: 139، ط مکتبة المرتضویة.
[10] مبانی تکملة المنهاج 2: 297، ط العلمیة.
[11] شرایع الاسلام 4: 1034، ط استقلال طهران.
[12] جواهر الکلام 43: 239، ط دارالکتب الاسلامیة.
[13] المبسوط 7: 139، ط مکتبة المرتضویة.
[14] الوسیلة : 448، ط کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی(ره).
[15] تبصرة المتعلمین: 202، ط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[16] الروضة البهیة 10: 218، ط داوری.
[17] جواهر الکلام 43: 239، ط دارالکتب الاسلامیة.
[18] شرایع الاسلام 4: 1034، ط استقلال طهران.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo