درس خارج فقه استاد مقتدایی
94/03/09
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الخمس (مؤونه بودن دین)
در مسئله 21 راجع به دین صحبت کردیم که آیا کسی که مدیون است وفای به دین جزء مؤونه است یا خیر؟ مرحوم امام در اینجا دین را به سه صورت تقسیم میکنند
صورت اول: دین قهری؛ 1- مثل قیم متلفات یعنی مالی را تلف کرده که باید اعاده کند 2-یا اروش جنایات که باید ارش جنایت را بدهد گفتیم اینها جزء موونه سال است 3-و نیز نذورات و کفارات هم اینگونه است. در مورد همه اقسام صورت اول گفتیم جزء مؤونه سال محاسبه میشود و گفتیم تفاوتی ندارد که این سه قسم از بابت سال مالی حاضر باشد یا از بابت سال مالی قبل باشد.
صورت دوم: استقراض و یا نسیه چیزی را خریده است که چند قسم دارد قسم اول: اینکه جزء مؤونه امسال خریده است این قسم هم بلاشبهه از مؤونه است. قسم دوم: اینکه دین برای امسال است ولی برای مؤونه امسال نیست مثلا فرشی میخرد که مایحتاج او نیست آیا این دین را میتواند از ربح امسال کسر کند؟ در این قسم اختلاف است
1. صاحب جواهر میفرماید این وام و دین چون برای مؤونه سال نیست و محتاج به آن نبوده وفای این دین به حساب مؤونه نمیآید بنابراین ابتدا باید خمس ربح را بدهد سپس دین را ادا نماید و الان فرض این است که وامی گرفته و چیزی خریده که محتاج به آن نبوده
2. شیخ انصاری اشکال میکند به استاد که ابراء ذمه از چیزهایی است که مؤونه است و باید از ربح امسال کسر شود و کسی که وام به هر منظور گرفته ذمهاش مشغول و ابراء ذمه مما یحتاج الیه است پس باید از ربح سال ذمه خود را کسر کند و خمس بقیه ربح را بدهد.
3. مرحوم سید در عروه هم تبعیت از شیخ میکند و در مسئله 71 میفرماید:
«أداء الدين من المئونة إذا كان في عام حصول الربح»[1]
ملاحظه میفرمایید به طور مطلق ادای دین را جزء مؤونه دانسته است و هیچ قیدی ندارد که غرض و هدف دین چه باشد.
4. مرحوم حکیم در ادامه میفرماید:
«و هو في محله، بل لا ينبغي التأمل فيه، فان صرف المال في وفاء الدين ليس تضييعاً له، و لا صرفاً له فيما لا ينبغي، فكيف لا يكون من المؤنة؟»[2]
کلام سید صحیح است بلکه باید بدون هیچ تأملی پذیرفته شود چون مصرف کردن مال در ادای دین از بین بردن مال و مصرف بیجا نیست پس چگونه میتوانید بگویید ادای دین جزء مؤونه نیست. و هیچ قیدی هم مطرح نیست که سبب ایجاد دین چه چیز بوده است. بلکه اصل ادای دین تحسین میشود.
و این کلام مرحوم حکیم استدلال برای جواز است اما اگر دین را در غیر مؤونه صرف کرده و یا از آن باقی مانده است اینجا میتوانیم بگوییم جزء مؤونه نیست اما دین را باید از ربح اداء کند و در مقابل آن چیزی که خرید جزء ربح است یعنی غیر مؤونه که باقی مانده است خمس همان را باید بدهد زیرا بعد از اینکه دین را ادا کردیم آن عین زاید بر مؤونه است و خمس آن باید داده شود چه اینکه قیمت آن کم شده باشد چه اینکه زیاد شده باشد. باید به روز قیمت شود چه کم یا زیاد باشد خمس آن داده میشود.
قسم سوم: اینکه دین سال گذشته به ذمه دارد آیا میتواند از ربح امسال بدهد یا خیر؟ صوری دارد 1-آنچه که تهیه کرده برای مؤونه امسال خریده اینجا بلاشبهه جزء مؤونه امسال است. 2-اینکه برای سال قبل خریده اما امسال هم از آن استفاده میکند اینجا هم جزء مؤونه است و باید از ربح امسال کسر کند. 3-اینکه نه برای امسال خریده و نه امسال هم میشود از آن استفاده کرد اینجا دو قول است؛ قول اول: گفتهاند برای مؤونه سال گذشته بوده پس جزء مؤونه امسال نیست و نباید از مؤونه امسال کسر نماید. جواب این قول همان جریان ابراء ذمه مما یحتاج الیه است. که ادامه برای فردا انشاءاله.
وصلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.