موضوع: كتاب الخمس (استطاعت در سال خمسی)
بحث اخلاقی؛ سبک زندگی: محبت به یکدیگر؛
برنامه‌ای بود چهارشنبه‌ها بحث اخلاقی داشته باشیم که به فضل الهی ادامه می‌دهیم
بحث سال گذشته راجع به سبک زندگی اسلامی بود که در اسلام چگونه دستور می‌دهد که زندگی کنند و برنامه زندگی را تنظیم کنند که این را از خانواده شروع کردیم که مرکب از پدر و مادر و فرزندان است که رفتارشان با یکدیگر چگونه باید باشد و بعد از خانواده، خویشان و اقارب را گفتیم که همان عنوان صله رحم است و صله و رحم را توضیح دادیم و موارد و مصادیق صله رحم را گفتیم بعد از خانواده سراغ همسایگان رفتیم که برخورد با آنها چگونه باید باشد و بعد در برخورد مومنین با یکدیگر وارد شدیم مصافحه و معانقه و ادخال سرور و سعی در قضای حاجت مومن که خوانده شد
ادامه همان بحث باب الطاف المومن و اکرامه می‌باشد یعنی دو برادر که به یکدیگر می‌رسند لطف و محبت به یکدیگر بکنند و رفتار کریمانه داشته باشند.
روایات متعددی در این مورد رسیده است که برخی از آنها می‌خوانیم.
1- از امام صادق آمده است «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ: مَنْ أَخَذَ مِنْ وَجْهِ أَخِيهِ‌ الْمُؤْمِنِ قَذَاةً كَتَبَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ وَ مَنْ تَبَسَّمَ فِي وَجْهِ أَخِيهِ كَانَتْ لَهُ حَسَنَةٌ.»[1][2][3]
مومنی به مومنی می‌رسد پر کاهی که به لباسش چسبیده را برمی‌دارد لطفی به او می‌کند خداوند برای این کار ده حسنه برایش می‌نویسد و وقتی به یکدیگر می‌رسند تبسمی می‌کنند نیز خداوند برای این کار حسنه برایش می‌نویسد.
2-«عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِالْعَزِيزِ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ مَنْ قَالَ لِأَخِيهِ الْمُؤْمِنِ مَرْحَباً كَتَبَ اللَّهُ تَعَالَى لَهُ مَرْحَباً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ‌»[4][5][6]
به یکدیگر که می‌رسند بعد از تبسم به یکدیگر می‌گویند مرحبا[7] خداوند در مقابل همین عنوان مرحبا که اظهار سرور و محبت است را تا قیامت برایش قرار می‌دهد
3-«عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ: مَنْ أَتَاهُ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ فَأَكْرَمَهُ فَإِنَّمَا أَكْرَمَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ.»[8][9][10]
برادر دینیتان که وارد می‌شود بلند می‌شوید و احترام می‌کنید همانا این اکرام را به خداوند نموده‌اید.
4-«وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) مَنْ أَكْرَمَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ بِكَلِمَةٍ يُلْطِفُهُ بِهَا وَ فَرَّجَ عَنْهُ كُرْبَتَهُ لَمْ يَزَلْ فِي ظِلِّ اللَّهِ الْمَمْدُودِ»[11][12][13]
به برادر دینی که رسید حرفی می‌زند که نشانه لطف و احترام است و نگرانی او را برطرف نماید تا مادامیکه در این حال مرحمت و لطف است در رحمت الهی قرار خواهد گرفت.
بحث فقهی؛
بحث در مسئله 22 بود که اگر کسی در سال خمسی‌اش از ربح این سال مستطیع شد آیا این ربح که برای حج است جزء مؤونه است یا خیر؟
فروعی داشت
فرع اول؛ همان سال به مکه می‌رود بلاشبهه جزء مؤونه سال است و خمس ندارد.
فرع دوم؛ معذور است و نمی‌تواند برود یعنی شرایط دیگر استطاعت را ندارد.
فرع سوم؛ امکان رفتن دارد ولی عصیانا نرفت باید خمس مال را بدهد که بعضی گفتند چون تکلیف شده بود بر او پس هزینه حج محسوب می‌شود پس خمس ندارد. که جواب دادیم که مؤونه باید مؤونه فعلی باشد نه مؤونه تقدیری.
تا اینجا سه مورد از فروع بررسی شد.
فرع چهارم؛ مستطیع است و امکان رفتن هم وجود دارد کسی آمد گفت هزینه شما با من و بیا باهم برویم و مالی که خودش داشت اضافه ماند باید خمس آن را بدهد چون مصرف نشد.
فرع پنجم؛ مستطیع شد ولی الان نمی‌تواند برود بلکه باید نام نویسی نماید و شاید چند سال بعد نوبت او باشد اگر امسال نوبت او شد که بلاشبهه خمس ندارد ولی اگر چنانچه نوبت او سال‌های آینده شد این پولی که بعنوان پیش پرداخت داده مشمول خمس می‌شود یا خیر؟
بررسی یک احتمال وجواب آن؛
یک احتمال مرحوم فاضل لنکرانی می‌فرمایند که باید خمس بدهد به جهت اینکه مراد مؤونه فعلی است. منتهی خودشان شبهه‌ای می‌کنند که با این شبهه مطلب درست می‌شود به اینکه این پولی که می‌دهیم یک امانت است که اگر امانت است خمس دارد.
مناقشه در جواب احتمال؛
ولی ظاهر این است که امانت نیست بلکه پول حج است این جزء مؤونه است و می‌توانیم بگوییم که مصرف در حج شده مثلا ساختمانی می‌سازید که نیاز به آب دارد و امتیاز آب هزینه‌ای دارد که می‌پردازید
البته ممکن گفته شود این پیش پرداخت عنوان خرید دارد. اما می‌گوییم خرید خدمت نیست. بلکه من این پول را می‌دهم که بروم حج پس صدق می‌کند که برای حج می‌دهم.
بعضی که می‌گویند امانت است و لذا این را قرینه می‌گیرند که خمس دارد. زیرا من می‌توانم در آن دخل و تصرف کنم و صرف حج نشده.
مرحوم آقای خویی جواب می‌دهند که پس گرفتن شاهد امانت بودن نیست زیرا برای حج است منتهی مثل یک بیع جایز است مثل اینکه فرشی نیاز دارید و می‌خرید و طرف مقابل خیار فسخ دارد و اگر فسخ نکرد بیع شده و من هزینه کردم.
بنابراین ظاهر این است که هزینه حج است و خمس ندارد بلکه اگر به گونه‌ای باشد که من آماده نیستم بلکه برای اینکه سال دیگر برود پول را می‌دهم در این صورت می‌توان گفت خمس دارد.
نکته؛ مکروه ملحق به حرام نیست یعنی مورد صدق عصیان فقط مربوط به حرام است.

---