درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: ولایت فقیه: تتمه: حقوق متقابل رهبر و مردم:

گفتیم در صورتی که حکومتی حکومت عدل و حکومت حق به زعامت یک ولی فقیه تأسیس شد و تصدی امر امت را برای اداره امور به عهده گرفت در اینجا بلاشک حقوقی متقابل ثابت است و بحث در این حقوق است.

اطاعت از رهبر به عهده امت است و باید اطاعت کنند و دستورات او الزام‌آور است.

دلیل اول: ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾[1] خداوند خطاب به جامعه بشر می‌فرماید خدا را اطاعت کنید و از رسول خدا اطاعت کنید و از اولی الامر هم اطاعت کنید. مراد از اطاعت خداوند یعنی احکام خداوند را اطاعت کنید و این اطاعت امر ارشادی است زیرا عقل انسان حکم می‌کند که هر انسانی معبود است و اطاعت خداوند بر او واجب است و بعد می‌فرماید پیامبر و اولی الامر را اطاعت کنید رسول و اولی الامر هر دو دوگونه امر دارند یکی اینکه مردم را امر می‌کنند به اطاعت از خداوند و همان اوامر خداوند را به مردم می‌رسانند و می‌گویند نماز بخوانید، روزه بگیرید و احکام الهی را بیان می‌کنند که این اوامر ارشادی است یعنی همان اوامر خداوند را می‌فرمایند ولی رسول(ص) و اولی الامر(ع) اوامر دیگری هم دارند که مولوی است و پیامبر و یا اولی الأمر از این جهت حاکم است در رابطه با اداره امور کشور دستوراتی دارد این اوامر پیامبر مولوی است و امر اطیعوا به اوامر مولوی رسول و اولی الامر برمی‌گردد و لذا گفتیم تکرار اطیعوا به همین خاطر است که پیامبر و اولی الأمر دو گونه امر دارند و اطیعوا اشاره به اوامر مولوی پیامبر و اولی الأمر است یعنی دوگونه امر و دو گونه مأمور به داریم.

در ادله اثبات ولایت فقیه به تناسب در مورد معنای اولی الأمر بحث کردیم. در اینجا لازم است به آن بیان اشاره کنیم می‌گوییم امر در اینجا به معنی حکومت است و اولی الامر یعنی صاحب ولایت و صاحب حکومت است اکنون ممکن است پرسش شود که اولی الحکومة نفرمود؟ می‌گوییم زیرا تحقق یک حکومت به امر و نهی است و حق امر و نهی دارد لذا به او می‌گوییم حاکم پس امر آورده به جهت اینکه تحقق حکومت به این است که حق امر و نهی دارد به او ولی امر می‌گویند و البته ولی حق امر و نهی ندارد ممکن است برخی در برخی موارد ولایت داشته باشند اما حق امر و نهی نداشته باشند پس اطاعت از صاحب امر و ولایت واجب است. اولی الامر یعنی حکومت برای اینان است و صاحبان حکومت اینان هستند یعنی حکومت واقعی برای آنان بود لکن غصب شده بود به هر حال لازم است در ضروریات تشکیک نشود از ضروریات ماست که می‌گوییم ائمه صاحب حکم هستند و ولایت و حکومت حق اینان بود منتهی غصب کردند بدیهی است اگر مال کسی را غصب کرده باشند نمی‌گوییم دیگر مالک نیست؟ در اینجا گرچه در ظاهر حق امامان ما را غصب کردند اما آنان از اولی الامر بودن خارج نشدند فقط نگذاشتند اجرا کند و مانع ایجاد شدند البته در ادامه بحث این معنا را به غیر معصوم هم تعمیم می‌دهیم.

پس اولی الامر یعنی صاحب امر و کسی که حق امر دارد خواه در خارج امر بکند یا امر نکند و خداوند این حق را به او داده است.

پس معنی اطیعوا الله معلوم شد و معنی اطیعوا الرسول و اولی الامر هم معلوم شد که اطاعت از آن‌ها واجب شد و مراد از اولی الامر را هم گفتیم یعنی صاحب حکومت.

اینجا در زمان حضور ائمه(ع) بلاشبهه ائمه(ع) صاحب امر و حکومت هستند ولو در ظاهر مانع داشتند ولی در حقیقت به اعتقاد ما صاحب امر و در واقع اولی الامر آن‌ها هستند و ادعای کسی که در مقابل ائمه(ع) بگوید من امیر هستم را باطل می‌دانیم و غاصب می‌دانیم.

اکنون پرسش می‌شود که در زمان غیبت که امام(عج) حاضر نیست آیا حکومت تعطیل است؟ در پاسخ می‌گوییم این را قبلا بحث کردیم که در هر عصری تشکیل یک حکومت عادله به زعامت ولی فقیه واجب است و خیلی از احکام را هم گفتیم قوام آن به حکومت است و الا باید تعطیل شود و شارع هم راضی به تعطیل این احکام نیست.

آن ادله‌ای که اقامه کردیم برای وجوب حکومت در هر عصری و یک ولیی که جامع شرایط است باید باشد و کسی که زمام امور حکومت اسلامی در دست اوست صاحب الامر است و بعنوان جانشین امام زمان(عج) است پس معنی اولی الامر یعنی صاحب الولایه.

بنابراین اولی الامر هم زمان حضور را شامل می‌شود که مصداق آن ائمه(ع) هستند و هم زمان غیبت را شامل می‌شود که مصداق آن ولی فقیهی است که زمام امور را بدست دارد.

نتیجه: آیه شریفه ﴿أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ﴾[2] می‌گوید اطاعت از صاحب الحکومة و الولایة واجب است که به عقیده ما ولی فقیه است.

در برخی روایات آمده است که امام می‌فرماید «نحن اولوا الأمر»[3] و می‌فرماید این آیه ما را می‌گوید لکن می‌گوییم این حصر که فقط ما اولی الامر هستیم در مقابل غاصبین خلافت است و منظور حاکمان غیر معصوم در آن زمان است نه الی یوم القیامة و اگر یک حکومت حقی در زمان غیبت به زعامت ولی فقیه تشکیل شد را نفرمود اختصاص به ما دارد بنابراین اولی الامر هرجا صدق کرد اطاعت از او واجب است حتی اگر در زمان غیبت یک فقیه به عنوان نائب عام امام زمان(عج) مبسوط الید و اولی الأمر شود.

پس از این آیه استفاده می‌کنیم که اطاعت از ولی فقیه و آنکه صاحب حکومت و ولایت است بعهده امت واجب است کما اینکه اطاعت خداوند و اطاعت رسول(ص) و اطاعت ائمه(ع) واجب است و این اطاعت هم در ردیف آن‌ها اطاعتشان واجب است و اطلاق هم دارد در تمام اوامر مولوی پیامبر(ص) و اولی الأمر اطاعت واجب است.

آیه دیگر برای بعد انشاءاله.

وصلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.