موضوع: نیابت تبرعی از میت

 «مسألة 17 يجوز التبرع عن الميت في الحج الواجب مطلقا و المندوب‌ بل يجوز التبرع عنه بالمندوب و إن كان عليه الواجب حتى قبل الاستيجار له، و كذا يجوز الاستيجار عنه في المندوب مطلقا، و قد مرّ حكم الحي في الواجب، و أما المندوب فيجوز التبرع عنه كما يجوز الاستيجار له حتى إذا كان عليه حج واجب لا يتمكن من أدائه فعلا، بل مع تمكنه أيضا فجواز الاستيجار للمندوب قبل أداء الواجب إذا لم يخل بالواجب لا يخلو من قوة، كما أن الأقوى صحة التبرع عنه»

 در این مساله نیابت تبرعیه بحث شده است یعنی زید تبرعا و مجاناحج واجب بر عمرو را انجام داده است.

 سیدنا الاستاد تبعا للقوم نیابت تبرعیه را دو بخش مطرح کرده است:

 بخش اول: نیابت تبرعیه از میت.

 بخش دوم: نیابت تبرعیه در حج عن الحی.

 و در بخش اول پنج فرع بیان کرده است.

 فرع اول: نیابت تبرعیه در حجة الاسلام

 این فرع فروضی دارد تارة نائب فرزند اوست و اخری اجنبی است و اخری تارة میت ترکه دارد و اخری ندارد و اخری تارة میت وصیت کرده است و تارة وصیت نکرده است.

 ظاهر و الله العالم این مساله اختلافی نباشد کما فی المستند:

 مستند الشيعة في أحكام الشريعة، ج‌11، ص: 137«لو حجّ أحد- عن ميّت وجب عليه الحجّ- تبرّعا، برئت ذمّته و صحّ، سواء ترك الميّت مالا أو لا، و سواء كان المتبرّع وليّا أم لا، بالإجماع المحقّق، و المحكي مستفيضا ، و المستفيضة من الصحاح و غيرها الخالية عن المعارض بالمرّة»

 دلیل:

 اولا: اتفاق الکل حتی علمای اهل سنت ما عدای مالک و ابو حنیفه قائل به جواز تبرع شده اند.

 ثانیا: کما فی الحدائق روایات زیادی بر جواز نیابت تبرعیه در حجة الاسلام وجود دارد.

 وسائل الشيعة، ج‌11، ص: 77 باب 31 ح1«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ مَاتَ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ مَالٌ وَ لَمْ يَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ فَحَجَّ عَنْهُ بَعْضُ إِخْوَانِهِ هَلْ يُجْزِي ذَلِكَ عَنْهُ أَوْ هَلْ هِيَ نَاقِصَةٌ قَالَ بَلْ هِيَ حَجَّةٌ تَامَّة»

 آیا این روایت در مورد کسی است که مال ندارد یا اینکه این روایت در مورد من استقر می باشد؟ اما اختصاص به ولد ندارد زیرا مفهوم «بعض اخوانه» اعم از ولد می باشد لذا احتمال اینکه نائب در این روایت ولد بوده است صحیح نیست.

 المصدر ح 2«مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ عَامِرِ بْنِ عَمِيرَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع بَلَغَنِي عَنْكَ أَنَّكَ قُلْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا مَاتَ وَ لَمْ يَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ فَحَجَّ عَنْهُ بَعْضُ أَهْلِهِ أَجْزَأَ ذَلِكَ عَنْهُ فَقَالَ نَعَمْ أَشْهَدُ بِهَا عَلَى أَبِي أَنَّهُ حَدَّثَنِي أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص- أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ- إِنَّ أَبِي مَاتَ وَ لَمْ يَحُجَّ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص- حُجَّ عَنْهُ فَإِنَّ ذَلِكَ يُجْزِي عَنْه»

 این روایت موید است زیرا سند این روایت به سه شکل آمده است در بعضی عامر بن عمیر آمده در بعضی عامر بن عمیره آمده و در بعضی عمار بن عمیر ذکر شده است و هیچ یک از این سه نفر توثیق نشده اند اگر چه در مرحله اول بعد از اینکه آقای خوئی مشخص می کند از این سه نفر کدام راوی روایت است بعد می گوید این فرد هم در سند کامل الزیارات آمده است لذا این روایت حجت است ولی این دلیل توثیق فرد نمی شود.

 موسوعة الإمام الخوئي، ج‌27، ص: 77، مسأله 25«إنّما الكلام في السند، فإنّ الشيخ في التهذيب رواها عن عمّار بن عمير، و الظاهر أنه سهو من قلمه الشريف، لعدم وجود هذا الاسم في الرواة، فإنّ الشيخ بنفسه لم يذكره في رجاله مع حرصه (رحمه اللَّه) على استقصاء الرواة و أصحاب الأئمة (عليهم‌السلام) حتى عدّ المنصور العباسي من جملة أصحاب الصادق (عليه السلام)، و لو كان من جملة الأصحاب و الرواة لذكره في رجاله، و أمّا الكليني فذكر «عامر» و لا ريب أنه أضبط، بل الشيخ ذكر في رجاله عامر بن عمير، و ذكر البرقي عامر بن عميرة كما في الكافي، و الظاهر اتحادهما و إلّا لذكره الشيخ في رجاله، فاختصاص كل واحد منهما بذكر أحدهما يكشف عن اتحادهما. و كيف كان، الرجل ثقة لأنه من رجال كامل الزيارات»

 مطلب دیگر اینکه بعض از معاصرین گفته اند چون مشهور به این روایت عمل کرده اند این روایت حجت است ولی اشکال این کلام این است که معلوم نیست مشهور به این روایت عمل کرده اند زیرا روایات این فرع منحصر در این روایت نیست تا بگوییم که مشهور به این روایت عمل کرده اند.

 «قال في الوسائل بعد نقل الرّواية: و رواه الشيخ بإسناده عن موسى بن القاسم عن صفوان بن يحيى عن عبد اللَّه بن مسكان عن عمّار بن عمير. و الظاهر عدم وجود عمار بن عمير بين الرواة، و لم يذكره الشيخ في رجاله، مع عنايته بضبط الجميع، و الصحيح ما في الكافي، خصوصا مع كونه أضبط، بلحاظ كونه متمحضا في فنّ الحديث و الرواية، و عامر بن عميرة و ان لم يكن موثقا بالخصوص، الّا انه مضافا الى انه واقع في بعض أسانيد كتاب كامل الزيارات، يكون استناد المشهور بل المجمعين إلى الرواية موجبا لانجبار ضعفها على تقديره، و الحكم انما يكون على خلاف القاعدة، لما عرفت سابقا، من: كون أصل النيابة و اجزائها على خلافها. فلا محالة تكون الرواية مستندا إليها، و هو جابر للضعف، فلا مجال للمناقشة فيها من حيث السّند»

 فرع دوم:

 نیابت تبرعیه در حج واجب غیر حجةالاسلام مثل اینکه این میت اجیر شده بوده است که حج انجام بدهد و در اجاره شرط مباشرت و سال خاص نشده است و این فرد مرده در حالیکه فی ذمته حج واجب یا فرد نذر کرده است حج انجام بدهد و فوت کرده است و قلنا بوجوب قضائه.

 فرع سوم:

 نیابت تبرعیه در حج مندوب

 فرع چهارم:

  نیابت تبرعیه در حج مستحب با فرض اینکه در ذمه منوب عنه حج واجب است مثل اینکه زید فوت کرده است و حج واجب بر ذمه اوست ولی این نائب می گوید من با حج واجب این فرد کاری ندارم و می خواهم برایش حج مستحبی انجام بدهم.