< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

90/07/11

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: مراد از اشهر حج

 دلیل دوم بر اینکه اشهر حج سه ماه کامل می باشد دو طائفه از روایات می باشد:

 طائفه اولی: در این طائفه از روایات، چهار روایت، صحیحه می باشد و سه روایت هم موید می باشد که مفادشان این است که اشهر حج: شوال، ذو القعده و ذو الحجه می باشد و کما ذکرنا بالامس وقتی گفته می شود شوال یا ذو العقده یا ذو الحجه، ظهور در ما بین الحدین ای الهلالین دارد در نتیجه اشهر حج سه ماه بتمامه می باشد.

 منها: وسائل الشيعة، ج‌11، ص: 270 باب 10 ح 2 «لِأَنَّ أَشْهُرَ الْحَجِّ شَوَّالٌ وَ ذُو الْقَعْدَةِ وَ ذُو الْحِجَّة»

 منها: وسائل الشيعة، ج‌11، ص: 271 باب 11 ح 1 «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ- وَ هِيَ شَوَّالٌ وَ ذُو الْقَعْدَةِ وَ ذُو الْحِجَّة»

 منها: المصدر ح 2 «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ- وَ هُوَ شَوَّالٌ وَ ذُو الْقَعْدَةِ وَ ذُو الْحِجَّةِ»

 منها: المصدر ح 3 «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ- شَوَّالٌ وَ ذُو الْقَعْدَةِ وَ ذُو الْحِجَّةِ»

 همه این روایات از حیث سند صحیح می باشند و دلالتشان نیز بر مدعی اوضح از آیه 197 سوره بقره می باشد.

 منها: المصدر ص 272 ح 5 « وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ شَوَّالٌ وَ ذُو الْقَعْدَةِ وَ ذُو الْحِجَّةِ- لَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يَحُجَّ فِيمَا سِوَاهُن‌»

 این روایت موید است زیرا در سند سهل بن زیاد و مثنی الحناط قرار دارد و دلیل معتبری بر توثیق این دو وجود ندارد.

 منها: المصدر ص 273 ح 8 « عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ- قَالَ شَوَّالٌ وَ ذُو الْقَعْدَةِ وَ ذُو الْحِجَّة...‌»

 این روایت هم موید است زیرا طریق مرحوم صدوق به احد ابانین صحیح است و به ابان دیگر صحیح نیست و در این حدیث ابان مردد است بین ابان بن عثمان و ابان بن تغلب.

 منها: المصدر ص 274 ح 13 « عَنِ الْمُثَنَّى عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ- قَالَ شَوَّالٌ وَ ذُو الْقَعْدَةِ وَ ذُو الْحِجَّةِ- قَالَ وَ فِي خَبَرٍ آخَرَ وَ شَهْرٌ مُفْرَدٌ لِلْعُمْرَةِ رَجَب‌»

 این روایت هم موید است زیرا در سند مثنی قرار گرفته و بر فرض اینکه مثنی الحناط توثیق شده باشد مثنای مطلق توثیق نشده است.

 طائفه دوم: روایت صحیحه ای است که صریحا می فرماید تمام ماه ذی الحجه از اشهر حج می باشد.

 وسائل الشيعة، ج‌14، ص: 192 «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي الْحُسَيْنِ النَّخَعِيِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَال‌...قَالَ كَانَ جَعْفَرٌ يَقُولُ ذُو الْحِجَّةِ كُلُّهُ مِنْ أَشْهُرِ الْحَج»

 برسی سند روایت:

 ‌طریق مرحوم شیخ به موسی بن قاسم صحیح می باشد و جناب موسی بن قاسم نیز از اجلاء می باشد و ابی الحسین النخعی که کنیه ایوب بن نوح می باشد نیز از زهاد و عباد و از وکلاء عسکریین علیهما السلام بوده است و هم رجالیین او را توثیق کرده اند و جناب صفوان چه صفوان بن یحیی باشد یا چه صفوان بجلی،وی هم ثقه می باشد در نیتجه این روایت از جهت سند صحیح می باشد.

 فعلیه ما افاده سیدنا الاستاذ تمام است للکتاب اولا و لطافتین من الروایات ثانیا

 اشکال: این حدیث در تفسیر برهان[1] و تفسیر عیاشی[2] وجود دارد ولی در این دو تفسیر کلمه «كُلُّهُ» موجود نیست بلکه در تفسیر برهان کلمه کلتان و در تفسیر عیاشی کلتین آمده است.

 جواب: نقل این دو کتاب ضرری به روایت مذکور وارد نمی کند زیرا تفسیر برهان این روایت را از تفسیر عیاشی گرفته است و این روایت در عیاشی مرسل است و مطابق مصدر که کافی باشد نیست علاوه بر اینکه وسائل این روایت را از تهذیب ج 5 ص 230 نقل می کند و در این مصدر اصلی نیز کلمه کله موجود می باشد در نتیجه اگر مفاد این دو روایت با مدعای ما مغایر باشد ضرری نخواهد داشت.

 نکتة: از آنچه گفته شد ضعف کلام محقق اردبیلی در مجمع البرهان ج 6 ص 158 آشکار می شود زیرا ایشان از این حدیث تعبیر به «روی» کرده است که با صحت روایت سازگار نیست.

 اشکال آخر:

 مفاد این روایت معارض است با روایتی که مرحوم طبرسی در مجمع البیان از امام باقر علیه السلام نقل کرده است که مفادش این است که اشهر حج دو ماه و ده روز می باشد و چون که هر دو روایت در مقام تحدید می باشند تبعا با یکدیگر تعارض خواهند کرد.

 اصل روایت به نقل وسائل:

 وسائل الشيعة، ج‌11، ص: 273 باب 11 ح 6 «وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بِإِسْنَادِهِ قَالَ أَشْهُرُ الْحَجِّ شَوَّالٌ وَ ذُو الْقَعْدَةِ وَ عَشْرٌ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ»

 ظاهرا والله العالم این مناقشه ناتمام است زیرا حدیث حد اقل شش اشکال دارد.

سندا کما عن المنتقی بعدم نقاهت سنده

 وجه اشکال: در اینکه مراد از کلمه باسناده در سند روایت چیست دو احتمال وجود دارد:

 الف: ضمیر باسناده به طریق علی بن ابراهیم به مروی عنه(که در روایت مروی عنه ذکر نشده است) می باشد که در صورت روایت مرسل خواهد شد زیرا طریق علی بن ابراهیم مشخص نیست.

 ب: مراد از کلمه باسناده اشاره به روایت قبل از این روایت در تفسیر علی بن ابراهیم باشد که بر فرض صحت طریق روایت سابق باز هم این صحت فایده ای ندارد زیرا در این کلمه باسناده دو احتمال است و این موجب اجمالش خواهد شد.

 2- این روایت کما فی الوسائل و الکافی مقطوعه می باشد زیرا در روایت مشخص نشده است آیا روایت از معصوم نقل شده است یا از غیر معصوم، فقط فرموده «قال» اما فاعل آن را مشخص نکرده است.

 در رد این اشکال گفته شده است مرحوم طبرسی[3] در ذیل آیه 197 سوره بقره می فرمایند:« و أشهر الحج عندنا شوال و ذو القعدة و عشر من ذي الحجة على ما روي عن أبي جعفر» در نتیجه این روایت مقطوعه نخواهد بود زیرا مروی عنه امام باقر علیه السلام می باشد.

 این بیان مرحوم طبرسی از دو جهت محل اشکال است اولا ایشان فرموده «عندنا» یعنی این قول را به امامیه نسبت داده است در حالیکه قائل به این قول در امامیه خیلی کم می باشد و اقوال دیگری نیز وجود دارد و ثانیا ایشان از کدام مصدر اصلی این روایت را از امام باقر علیه السلام نقل می کند زیرا مصدر این روایت کما عن الوسائل، کافی می باشد و در کافی هم مروی عنه مشخص نیست مگر اینکه در بعضی از نسخ کافی کلمه امام باقر علیه السلام وجود داشته باشد که نیاز به تحقیق در نسخ کافی دارد.

 3- این روایت موافق با قول ابی حنیفه است و موافقت با ابوحنیفه از اظهر مصادیق تقیه است زیرا تقیه ای که ائمه علیهم السلام از ابوحنیفه می کردند از هیچ یک از خلفاء نمی کرند.

 4- این روایت مورد اعراض مشهور می باشد.

 5- این روایت معارض است با دو طائفه از روایاتی که اول بحث ذکر کردیم که این دو طائفه اقوای از این روایت می باشند.

 6- مفاد این روایت مخالف است با کتاب مجید زیرا گفتیم مستفاد از آیه قرآن سه ماه کامل می باشد.

 ظاهر ما افاد سیدنا الاستاذ باینکه اشهر حج سه ماه کامل می باشد تمام است.

[1] قال: «كان جعفر (عليه السلام) يقول: ذو القعدة و ذو الحجة كلتان أشهر الحج» البرهان في تفسير القرآن، ج‌1، ص: 424. اقول: البته در ص 422 تفسیر برهان این روایت مانند روایت وسائل کلمه کله را دارد و مرسل هم نیست.

[2] قال: كان جعفر ع يقول: و ذو القعدة و ذو الحجة كلتين أشهر الحج كتاب التفسير، ج‌1، ص: 92

[3] مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‌2، ص: 524

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo