< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

91/08/20

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: مکان قطع تلبیه در عمره مفرده
 مرحله دوم:
 مکان قطع تلبیات مندوبه در عمره مفرده و فیها امور سبعة بل ثمانیة:
 امر الاول: فی الروایات الواردة فی العمرة المفردة اما بالاطلاق و اما بالخصوص و هی طوائف اربعة:
 طائفه اول: ما یدل علی کون القطع التلبیة فی الحرم و هی اربعة روایات:
 منها: وسائل الشيعة، ج، ص: 393‌ باب 45 ح 1«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي سَمَّالٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي‌ حَدِيثٍ قَالَ: وَ إِنْ كُنْتَ مُعْتَمِراً فَاقْطَعِ التَّلْبِيَةَ إِذَا دَخَلْتَ الْحَرَمَ»
 مورد این روایت علی احتمال اختصاص به عمره مفرده دارد و علی احتمال اعم از عمره مفرده و عمره تمتع می باشد این اختلاف از اینجا پیدا می شود که می گویند کلمه معتمر یا کلمه عمره بدون پسوند یا پیشوند انصراف به عمره مفرده دارد و لذا این روایت در باب عمره مفرده در کتب حدیث -کما تری فی الوسائل- آمده است و ایضا در متون فقهیه عمره تمتع غالبا با پسوند یا پیشوند ذکر شده است اما کسانی که می گویند اطلاق دارد و شامل عمره تمتع هم می شود این انصراف را قبول ندارند.
 منها: المصدر ص: 394‌ ح 2« وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ دَخَلَ مَكَّةَ مُفْرِداً لِلْعُمْرَةِ- فَلْيَقْطَعِ التَّلْبِيَةَ حِينَ تَضَعُ الْإِبِلُ أَخْفَافَهَا فِي الْحَرَمِ»
 یعنی هر گاه مرکب پایش را داخل حرم قرار داد تلبیه را قطع کنید.
 منها: المصدر ح 5« وَ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ ابْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ الْمُعْتَمِرُ إِذَا دَخَلَ الْحَرَمَ»
 منها: المصدر ح 6« مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُرَازِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: يَقْطَعُ صَاحِبُ الْعُمْرَةِ الْمُفْرَدَةِ التَّلْبِيَةَ- إِذَا وَضَعَتِ‌ الْإِبِلُ أَخْفَافَهَا فِي الْحَرَمِ»
 نتیجه اینکه: نحن و هذه الطائفه از هر نقطه ای وارد مکه شود مکان قطع تلبیه، حرم می باشد.
 طائفه دوم: روایاتی است که مکان قطع تلبیه را مشاهده بیوت مکه بیان کرده اند و فیها اربعة روایات:
 منها: المصدر ص 391 باب 43 ح 8 « وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي خَالِدٍ مَوْلَى عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَمَّنْ أَحْرَمَ مِنْ حَوَالَيْ مَكَّةَ- مِنَ الْجِعْرَانَةِ وَ الشَّجَرَةِ مِنْ أَيْنَ يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ- قَالَ يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ عِنْدَ عُرُوشِ مَكَّةَ- وَ عُرُوشُ مَكَّةَ ذِي طُوًى»
 منها: المصدر ص 394 باب 45 ح 3 « وَ عَنْهُ عَنْ ی عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَعْتَمِرُ- عُمْرَةً مُفْرَدَةً مِنْ أَيْنَ يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ- قَالَ إِذَا رَأَيْتَ بُيُوتَ ذِي طُوًى فَاقْطَعِ التَّلْبِيَةَ.
 وَ‌ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ تَرَكَ قَوْلَهُ مِنْ أَيْنَ يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ »
 این روایت اوضح من الکل است.
 منها: المصد ص 395 ح 11« وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع قُلْتُ دَخَلْتُ بِعُمْرَةٍ- فَأَيْنَ أَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ- قَالَ حِيَالَ الْعَقَبَةِ عَقَبَةِ الْمَدِينِينَ- فَقُلْتُ أَيْنَ عَقَبَةُ الْمَدِينِينَ- قَالَ بِحِيَالِ الْقَصَّارِينَ.
 وَ رَوَاهُ الشَّيْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ وَ الَّذِي قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ‌»
 قبلا گذشت که یکی از مکانهای مشاهده بیوت مکه عقبه مدنیین می باشد.
 منها: المصدر ص 396 ح 12« عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنِ الرَّجُلِ يَعْتَمِرُ- عُمْرَةَ الْمُحَرَّمِ مِنْ أَيْنَ يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ- قَالَ كَانَ أَبُو الْحَسَنِ ع مِنْ قَوْلِهِ- يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ إِذَا نَظَرَ إِلَى بُيُوتِ مَكَّةَ»
 طائفه سوم: روایاتی که می فرمایند مکان قطع تلبیات مندوبه، رویت مسجد الحرام می باشد.
 منها: المصدر ص 394 باب 45 ح 4 « مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنِ اعْتَمَرَ مِنَ التَّنْعِيمِ- فَلَا يَقْطَعِ التَّلْبِيَةَ حَتَّى يَنْظُرَ إِلَى الْمَسْجِدِ»
 منها: المصدر ص 395 ح 9« قَالَ وَ رُوِيَ أَنَّهُ يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ إِذَا نَظَرَ إِلَى الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ»
 طائفه چهارم: روایاتی که می فرمایند مکان قطع تلبیه مشاهده کعبه مشرفه می باشد.
 منها: المصدر باب 45 ح 8 « وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ وَ مَنْ خَرَجَ مِنْ مَكَّةَ يُرِيدُ الْعُمْرَةَ- ثُمَّ دَخَلَ مُعْتَمِراً لَمْ يَقْطَعِ التَّلْبِيَةَ- حَتَّى يَنْظُرَ إِلَى الْكَعْبَةِ»
 منها: المصدر ص 396 ح 13 « مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِيدُ فِي الْمُقْنِعَةِ قَالَ: سُئِلَ ع عَنِ الْمُلَبِّي بِالْعُمْرَةِ الْمُفْرَدَةِ- بَعْدَ فَرَاغِهِ مِنَ الْحَجِّ- مَتَى يَقْطَعُ تَلْبِيَتَهُ فَقَالَ إِذَا رَأَى الْبَيْتَ»
 با توجه به این طوائف اربعه در مکان قطع تلبیه مندوبه در عمره مفرده بین علماء اختلاف شدیدی بوجود آمده است.
 امر دوم:
 در مکان قطع تلبیه مندوبه در عمره مفرد سه نظریه می باشد:
 نظریه اول:
 تخییر بین قطع در حرم یا در مسجد الحرام نسب الی الصدوق کما فی الحدائق و غیره.
 اما به نظر می رسد عبارت که مرحوم صدوق تخییر بین امکنه اربعه را قالند هم عبارت صاحب وسائل که بعد از نقل روایات اشاره به کلام مرحوم صدوق دارد اشاره به این جهت دارد و هم عبارت خود مرحوم صدوق در من لایحضر دلالت دارد که ایشان تخییر بین امکنه اربعه را قائلند.
 وسائل الشيعة، ج، ص: 396‌«أَقُولُ: حَمَلَ الصَّدُوقُ هَذِهِ الْأَحَادِيثَ عَلَى التَّخْيِيرِ وَ قَالَ إِنَّهَا كُلَّهَا صَحِيحَةٌ مُتَّفِقَةٌ»
 من لا يحضره الفقيه، ج، ص: 456 «قَالَ مُصَنِّفُ هَذَا الْكِتَابِ رَحِمَهُ اللَّهُ هَذِهِ الْأَخْبَارُ كُلُّهَا صَحِيحَةٌ مُتَّفِقَةٌ لَيْسَتْ بِمُخْتَلِفَةٍ وَ الْمُعْتَمِرُ عُمْرَةً مُفْرَدَةً فِي ذَلِكَ بِالْخِيَارِ يُحْرِمُ مِنْ أَيِّ مِيقَاتٍ مِنْ هَذِهِ الْمَوَاقِيتِ شَاءَ وَ يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ فِي أَيِّ مَوْضِعٍ مِنْ هَذِهِ الْمَوَاضِعِ شَاءَ وَ هُوَ مُوَسَّعٌ عَلَيْهِ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ‌»
 طبعا مرحوم صدوق این روایات را معارض هم دانسته است و به مقتضای «اذن فتخیر» قائل به تخییر شده است.
 نظریه دوم:
  تفصیل بین اینکه اگر از طریق مدینه آمده است مکان قطع، عقبة المدنیین است و اگر از طریق عراق آمده است مکان قطع، عقبه ذی طوی می باشد و اگر از مکه آمده است مکان قطع، مسجد یا بیت می باشد.
 این قول به استبصار مرحوم شیخ نسبت داده شده است.
 وسائل الشيعة، ج، ص: 396‌« وَ قَالَ الشَّيْخُ إِنَّهُ لَا تَنَافِيَ لِأَنَّ الْأَخِيرَ مَخْصُوصٌ بِمَنْ جَاءَ عَلَى طَرِيقِ الْمَدِينَةِ وَ الرِّوَايَةُ الَّتِي قَالَ فِيهَا يَقْطَعُ التَّلْبِيَةَ عِنْدَ ذِي طُوًى لِمَنْ جَاءَ عَلَى طَرِيقِ الْعِرَاقِ وَ الرِّوَايَةُ الَّتِي تَضَمَّنَتْ عِنْدَ النَّظَرِ إِلَى الْكَعْبَةِ لِمَنْ يَكُونُ قَدْ خَرَجَ مِنْ مَكَّةَ لِلْعُمْرَةِ»
 نتیجه اینکه ایشان می فرمایند اصلا رویات تعارض ندارند که قائل به تخییر شویم.
 نظریه سوم:
 تفصیل بین اینکه اگر از خارج حرم آمده است مکان قطع تلبیه، دخول در حرم می باشد و اگر از ادنی الحل آمده است مکان قطع، هنگام مشاهده کعبه می باشد.
 این قول به مشهور نسبت داده شده است کما فی الجواهر کما اینکه سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه نیز این قول را انتخاب کرده اند.
 تحرير الوسيلة، ج‌1، ص: 416«مسألة 12 ... و المعتمر عمرة مفردة يقطعها عند دخول الحرم لو جاء من خارجه و عند مشاهدة الكعبة إن كان خرج من مكة لإحرامها...»
 امر سوم: این مساله فروض اربعه ای دارد که باید حکم آنها را از روایات استخراج کرد:
  1. از مدینه محرم شده است.
  2. از دویره اهل محرم شده است.
  3. از مدینه آمده است اما در تنعیم بدا له النسک و احرم.
  4. مکی بوده است و در ادنی الحل محرم شده است هر کجای ادنی الحل که باشد.
 امر چهارم:
 برسی سند این روایات
 از این روایات، ح 11 از باب 45 که در فی غیر واحد من الکتب تعبیر به صحیحه فضیل بن یسار شده است و در بعضی از کتب مانند مستمسک تعبیر به خبر شده است، به دو طریق به ما رسیده است یکی طریق مرحوم صدوق-طریق 354 وسائل- که در این طریق حکم بن مسکین واقع شده است و وی توثیق نشده است اگر چه در کامل الزیارات واقع شده است لذا آقای خوئی از این حدیث تعبیر به صحیحه کرده است.
 و دیگری طریق مرحوم شیخ که این طریق هم به فضیل بن یسار جای برسی دارد و از طرق صحیح به فضیل نمی باشد.
 نتیجه اینکه این حدیث ضعف سندی دارد.
 کما اینکه ح 2 از باب 45 نیز ضعف سندی دارد زیرا محمد بن عمر بن یزید توثیق نشده است اگر چه در بعضی از کتب تعبیر به صحیحه عمر بن یزید کرده اند لکن مرادشان ح 8 ایشان می باشد.
 کما اینکه ح 3 هر دو طریقش ضعیف است زیرا در یک طریقش محسن بن احمد احمد واقع شده است و وی قطعا ضعیف است و کسی ایشان را توثیق نکرده است و در طریق دیگر این روایت علی بن حسین سعد آبادی است واقع شده است که این شخص هم مشکل دارد اگر چه آقای خوئی بخاطر رقوع در کامل الزیارات وی را ثقه می دانند.
 کما اینکه ح 8 از باب 43 نیز بخاطر ابو خالد مولی علی بن یقطین توثیق نشده است.
 نتیجه امر چهارم دو مطلب می باشد یکی اینکه اگر چه چهار عدد از این روایات ضعیف می باشند ولی با این حال ضعف سندی این چهار روایت مشکلی ایجاد نمی کند زیرا در هر طائفه حداقل یک روایت صحیحه وجود دارد در طائفه اول یحد اقل حد 2 و در طائفه دوم ح 12 و در طائفه سوم ح 4 و در طائفه چهارم ح 8 صحیح می باشند.
 دوم اینکه با توجه به ضعف بعضی از روایات کلام مرحوم صدوق که فرمودند همه روایات صحیح هستند، مشخص شد که ناتمام است طبعا باید بگوییم مراد ایشان صحیح اصطلاحی نبوده است چرا که این اصطلاح بعدا بوجود آمده است بلکه این بزرگواران به هر حدیثی که اطمینان می کرده اند از معصوم صادر شده است تعبیر به صحیحه می کرده اند.
 امر پنجم:
 بین طائفه سوم و چهارم مشکلی نیست و تعارضی ندارند چرا که رویت مسجد و کعبه نوعا ملازم با هم هستند.
 امر ششم:
 می گویند مشهور از طائفه دوم اعراض کرده اند.
 مستند الشيعة في أحكام الشريعة، ج‌11، ص: 326«و هاهنا أخبار أخر أيضا دالّة على القطع بالنظر إلى المسجد الحرام... أو حيال عقبة المدنيّين، كرواية الفضيل و لكن لم يظهر بها عامل، فرفع اليد عنها للشذوذ لازم»
 اینکه ایشان می فرمایند به روایات مشاهده بیوت کسی عمل نکرده است طبعا مرادشان عمل استقلالی می باشد و الا عمل تخییری -کما عن الصدوق- محقق شده است.
 مستمسك العروة الوثقى، ج‌11، ص: 421«أن نصوص الدخول في الحرم مختصة بالمحرم من الميقات، و صحيح البزنطي أعم منها، فيخصص بها. لكن الظاهر أن نصوص النظر الى البيوت لا عامل بها. بل خبر الفضيل ظاهره القطع‌ عند الوصول الى البيوت لا النظر إليها، فيتعارضان. و كيف كان فإعراض الأصحاب عنها يوجب سقوطها عن الحجية»
 نتیجه اینکه با ادغام طائفه سوم و چهارم و ساقط شدن طائفه دوم آنچه باقی می ماند دو طائفه از روایات می باشد: روایات دخول حرم و روایات مسجد الحرام.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo