درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
91/11/23
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: حرمت صید
مورد اول از محرمات احرام
ما اشار الیه سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه بقوله: تحرير الوسيلة، ج1، ص: 418«الأول- صيد البر اصطيادا و أكلا-و لو صاده محل- و إشارة و دلالة و إغلاقا و ذبحا و فرخا و بيضة»
تقدم الکلام به اینکه مراد از کلمه صید مصید می باشد یعنی حیوان صحرایی برّی.
نسبت به حیوان صحرایی برّی نه امر بر محرم حرام است:
- گرفتن صید
- خوردن گوشت صید
- اشاره کردن به طرف صید برای صیاد
- دلالت بر صید برای صیاد
- نگه داشتن صید
- ذبح صید
- گرفتن بچه صید و ذبح آن
- شکستن تخم صید
- حبس کردن صید
دلیل بر حرمت این امور:
اولا: فی الجمله اتفاق المسلمین من الامامیة و العامة
جواهر ج 18 ص 286 « بلا خلاف أجده في شي‌ء من ذلك بيننا، بل الإجماع بقسميه عليه»
مغنی ج 3 ص 143 م 2335 «لا خلاف فی اهل العلم بین قتل الصید و اصطیاده علی المحرم»
اصل این احکم اتفاقی است اگر اختلافی است در جزئیات می باشد.
ثانیا: جملة من الآیات دلالت بر اصل این حکم یا دلالت بر تمام این فروعات دارد.
سوره مائده«يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللَّهُ بِشىَ‌ْءٍ مِّنَ الصَّيْدِ تَنَالُهُ أَيْدِيكُمْ وَ رِمَاحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يخََافُهُ بِالْغَيْبِ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَالِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ(94)
يَأَيهَُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَقْتُلُواْ الصَّيْدَ وَ أَنتُمْ حُرُمٌ وَ مَن قَتَلَهُ مِنكُم مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاءٌ مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يحَْكُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ هَدْيَا بَلِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاكِينَ أَوْ عَدْلُ ذَالِكَ صِيَامًا لِّيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ وَ مَنْ عَادَ فَيَنتَقِمُ اللَّهُ مِنْهُ وَ اللَّهُ عَزِيزٌ ذُو انتِقَامٍ(95)
أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَ طَعَامُهُ مَتَاعًا لَّكُمْ وَ لِلسَّيَّارَةِ وَ حُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبرَِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا وَ اتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِى إِلَيْهِ تحُْشَرُون (96)»
در آیه 94 قطعا مراد از صید، مصید است لما قلنا که مفسرین چنین معنا کرده اند و بخاطر اینکه آنچه که بوسیله دست گرفته می شود شیء خارجی است نه معنای حدثی.
کما اینکه در آیه 95 هم مراد از صید، مصید می باشد یعنی حیوان بری که صید شده است زیرا قتل بر اعیان خارجیه عارض می شود نه بر معنای مصدری
اما نسبت به معنای صید در آیه 96 دو نظریه است.
نظریه اول:
در این آیه هم مراد از صید مصید می باشد به قرینه صدر آیه که فرموده است احل لکم صید البحر که مراد از صید، مصید است(زیرا نسبت به حلیت اصل صید کردن محل اشکال نیست که حلال شود بلکه آنچه باید حکمش بیان شود حلیت گوشت مصید است).
نظریه دوم:
مراد از صید معنای مصدری آن می باشد یعنی گرفتن صید.
نتیجه اینکه آنچه از این آیات استفاده می شود دو مطلب است:
- اصطیاد حیوان بری حرام است به این بیان که اگر معنای صید امر مصدری باشد بالمطابقة دلالت می کند و اگر معنای صید معنای اسمی باشد باید از احد طرق ثلاثه استفاده کرد.
- قتل صید حرام است.
نتیجه اینکه از بین فروع نه گانه بوسیله آیات قرآن، حکم دو فرع واضح می شود یکی اصطیاد و دیگری قتل الصید.
اما آیا می توان بقیه فروع را نیز از آیات استفاده کرد؟
مرحوم محقق اردبیلی در مجمع ج 6 ص 265 می فرمایند اکثر این فروع را می توان از آیه 96 استفاده کرد و مرحوم آقای خونساری در جامع المدارک ج 2 می فرمایند می توان جمیع این فروع را از آیات استفاده کرد.
مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان، ج6، ص: 269 «يمكن استخراج أكثرها من الاولى امّا بحملها على تحريم منافع الصيد و ما هو سبب لذلك أو بحمل الصيد على المعنى المصدري، للإجماع»
جامع المدارك في شرح مختصر النافع، ج2، ص: 395 «و الظّاهر أنّ المراد من الصّيد في هذه العبارات هو المصيد فيمكن‌الاستدلال بها على حرمة جميع ما ذكر حتّى الإمساك بالنّسبة إلى ما صيد قبل الإحرام أو صاده غيره مضافا إلى الإجماع المدّعى في المقام»
فقهاء برای استفاده حرمت جمیع این فروع سه طریق بیان کرده اند:
- اگر چه ظهور اولیه آیه فقط در قتل و اصطیاد می باشد ولکن به قرینه اجماعات بر حرمت بقیه فروع می گوییم مراد از آیه تمام این مذکورات می باشد کما اشار الیه الجواهر ج18، ص: 286« قوله تعالى «لا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ» و قوله «حُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ ما دُمْتُمْ حُرُماً» الدال على حرمة اصطياده و أكله، بل يمكن إرادة مطلق المدخلية في صيده و لو بمعونة ما سمعته من الإجماع»
- حرمت بعضی از این فروع مانند دلالت و اشاره و اغلاق بر صید از آیه 95 استفاده می شود چرا که قتل صید اعم از ذبح و مقدمات آن می باشد و بعضی دیگر را از آیه 96 می توان استفاده کرد به این بیان که اگر حرمتی به اعیان خارجیه اضافه شود باید برایش چیزی در تقدیر گرفت مانند حرمت عیکم امهاتکم یعنی حرمت علیکم نکاح امهاتکم یا حرمت علیکم المیتة یعنی اکل و بیع میتة حرام است و حدف متعلق دلالت بر عموم دارد و نتیجه اینکه اگر ما قائل شدیم که حرمت علیکم صید البر بع معنای مصدری بکار نرفته است بلکه به معنای مصید می باشد باید چیزی در تقدیر گرفته شود بعضی گفته اند جمیع انتفاعات در تقدیر می باشد و بعضی گفته اند آثار ظاهره در تقدیر می باشد که مثلا اکل باشد.
- و هو العمده با توجه با روایاتی که در تفسیر این آیات به ما رسیده است تمام این فروع را می توان از آیات استفاده کرد و لعل مرحوم خونساری از همین راه فرموده است: از آیات جمیع این فروع استفاده می شود چرا که ایشان آیات را بدون هیچ توضیحی ذکر کرده است و بعد روایات را ذکر کرده است و سپس فرموده است می توان از آیات جمیع این فروع را استفاده کرد.
دلیل سوم بر حرمت صید: روایات
و سیاتی انشاء الله
