< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

92/01/31

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: وجوب تفریق بین محرم و محرمه
 گفته شد که در فرض یک و دو در مساله دوم وجوب تفریق بین محرم و محرمه در متون فقهیه ذکر شده است اگر چه سیدنا الاستاذ رحمة الله علیه در تحریر این فرع را ذکر نکرده است.
 این حکم اقلا شش ملاحظه دارد:
 ملاحظه اولی: تفریق واجب است یا نه؟ و قد تقدم به اینکه در این فرع دو قول است قول بالوجوب کما عن الاکثر و قول بالعدم کما عن الشیخ فی بعض کتبه و جماعة اخری و مختارنا وجوب التفریق کما عن المشهور.
 ملاحظه دوم:
 معنای تفریق بین محرم و محرمه
 تفریق مصادیق مختلفی دارد:
  1. هر کدام از یک طریق حرکت کنند.
  2. مرد با یک قافله برود و زن باقافله دیگر برود.
  3. هر کدام در یک خیمه باشند.
 کما اشار الیه الشیخ فی خیار المجلس که آیا تفریق به ملاحظه هیئت اجتماعیه است و آیا قوام تفریق به دو نفر است یا به یک نفر می باشد؟
 این بحث در خیار مجلس خوب است اما پیاده کردن این ملاک در ما نحن فیه صحیح نیست بلکه مراد از تفریق در ما نحن فیه این است که این محرم و محرمه از مکان خطا تا برگشت به آن مکان بدون مزاحم نباشند یعنی با آنها فرد سومی باشد که این دو، با وجود آن فرد ثالث، از کار خطا حیا کنند اگر چه مواردی هم که ذکر شد محقق تفریق هستند.
 دلیل: روایات
 منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْمُحْرِمِ يَقَعُ عَلَى أَهْلِهِ فَقَالَ يُفَرَّقُ بَيْنَهُمَا وَ لَا يَجْتَمِعَانِ فِي خِبَاءٍ إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَعَهُمَا غَيْرُهُمَا حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّه‌» [1]
 این روایت صحیحه می باشد اگر چه ابی جعفر کنیه ده نفر می باشد ولی در این روایت به قرینه روایت سعد از احمد بن محمد بن عیسی و به قرینه روایت احمد بن محمد بن عیسی از عباس بن معروف، مراد از ابی جعفر"احمد بن محمد بن عیسی می باشد که از اجلاء است.
 منها: «وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ وَقَعَ عَلَى امْرَأَتِهِ وَ هُوَ مُحْرِمٌ قَالَ....وَ عَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ فَإِذَا انْتَهَى إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي وَقَعَ بِهَا فُرِّقَ مَحْمِلَاهُمَا فَلَمْ يَجْتَمِعَا فِي خِبَاءٍ وَاحِدٍ إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَعَهُمَا غَيْرُهُمَا حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّه‌» [2]
 این روایت نیز صحیحه می باشد.
 منها: « وَ عَنْهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ رَفَعَهُ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالا الْمُحْرِمُ إِذَا وَقَعَ عَلَى أَهْلِهِ يُفَرَّقُ بَيْنَهُمَا يَعْنِي بِذَلِكَ لَا يَخْلُوَانِ وَ أَنْ يَكُونَ مَعَهُمَا ثَالِث‌» [3]
 منها: « وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ رَفَعَهُ إِلَى أَحَدِهِمَا ع قَالَ مَعْنَى يُفَرَّقُ بَيْنَهُمَا أَيْ لَا يَخْلُوَانِ وَ أَنْ يَكُونَ مَعَهُمَا ثَالِث‌» [4]
 نتیجه اینکه اگر چه مواردی که در اول بحث ذکر شد از مصادیق افتراق می باشند ولی مطابق روایات اگر این دو نفر با یکدیگر باشند ولی فرد ثالثی با آنها باشد تفرق صدق می کند.
 ملاحظه سوم:
 وجوب افتراق اختصاص به حج اولی دارد یا اختصاص به حج من قابل دارد و یا در هر دو حج جاریست؟
 فیه نظریتان:
 الاولی: ما عن الاکثر منهم ابن زهره و ابن بابویه و الصدوق و غیرهم که می فرمایند وجوب افتراق در هر دو حج می باشد لذا می فرمایند وجوب افتراق اختصاص به حج ادائی ندارد و در حج قضائی هم که حج من قابل می باشد جاری است.
 الثانیة: ما عن المحقق فی الشرایع [5] و النافع [6] و العلامه فی القواعد که وجوب افتراق اختصاص به حج من قابل دارد.
 روایات نیز در این زمینه سه طائفه می باشد:
 الاولی: بعضی از روایات ظهور در حج اولی دارند.
 منها: «…وَ يُفَرَّقُ بَيْنَهُمَا حَتَّى يَقْضِيَا الْمَنَاسِكَ وَ يَرْجِعَا إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي أَصَابَا فِيهِ مَا أَصَابَا وَ عَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِل‌» [7]
 الثانیة: بعضی از روایات ظهور در حج من قابل دارند.
 منها: «....وَ عَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ فَإِذَا انْتَهَى إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي وَقَعَ بِهَا فُرِّقَ مَحْمِلَاهُمَا فَلَمْ يَجْتَمِعَا فِي خِبَاءٍ وَاحِدٍ إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَعَهُمَا غَيْرُهُمَا حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّه‌» [8]
 الثالثة: بعضی از روایات ظهور در هر دو حج دارند.
 منها: «عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ مُحْرِمٍ غَشِيَ امْرَأَتَهُ...وَ إِنْ كَانَا عَالِمَيْنِ فُرِّقَ بَيْنَهُمَا مِنَ الْمَكَانِ الَّذِي أَحْدَثَا فِيهِ وَ عَلَيْهِمَا بَدَنَةٌ وَ عَلَيْهِمَا الْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ فَإِذَا بَلَغَا الْمَكَانَ الَّذِي أَحْدَثَا فِيهِ فُرِّقَ بَيْنَهُمَا حَتَّى يَقْضِيَا نُسُكَهُمَا وَ يَرْجِعَا إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي أَصَابَا فِيهِ مَا أَصَابَا...» [9]
 جمله«فرق بینهما من المکان الذی» دلالت بر وجوب تفریق در حج اول دارد و جمله«فاذا بلغا» دلالت بر وجوب افتراق در حج من قابل دارد.
 جمع بین روایات:
 مختار ما این است که در هر دو حج تفریق واجب است زیرا روایات با هم تعارض ندارند زیرا روایاتی که ظهور در تفریق حج اولی یا ثانیه دارند نفی تفریق در حج دیگر را ندارند مثلا ح 2 که ظهور در حج اولی دارد نفی تفریق را در حج من قابل نمی کند لذا با عدم وجود تنافی بین روایات به همه طواف ثلاثه باید عمل می شود.
 ملاحظه چهارم:
  مُفرّق چه کسی است و سیاتی انشاء الله
 
 
 


[1] وسائل الشيعة، حرّ عاملى، ج‌13، ص111، باب3، ح5، ط مؤسسه آل البيت
[2] وسائل الشيعة، حرّ عاملى، ج‌13، ص113، باب3، ح12، ط مؤسسه آل البيت
[3] وسائل الشيعة، حرّ عاملى، ج‌13، ص111، باب3، ح6، ط مؤسسه آل البيت
[4] وسائل الشيعة، حرّ عاملى، ج‌13، ص113، باب3، ح11، ط مؤسسه آل البيت
[5] جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، نجفى، ج‌20، ص357«و يجب عليهما أن يفترقا في حجة القضاء إذا بلغا ذلك المكان حتى يقضيا المناسك إذا حجا على تلك الطريق‌»
[6] جامع المدارك في شرح مختصر النافع، خوانسارى، سيد احمد، ج‌2، ص، 615 «و عليهما الافتراق إذا وصلا موضع الخطيئة حتّى يقضيا المناسك، و معناه أن لا يخلوا إلّا مع ثالث»
[7] وسائل الشيعة، حرّ عاملى، ج‌13، ص110، باب3، ح2، ط مؤسسه آل البيت
[8] وسائل الشيعة، حرّ عاملى، ج‌13، ص113، باب3، ح12، ط مؤسسه آل البيت
[9] وسائل الشيعة، حرّ عاملى، ج‌13، ص112، باب3، ح9، ط مؤسسه آل البيت

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo