< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

92/06/18

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: محرمات احرام/طیب
 مطلب اول:
 ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله«بانواعه»
 اینکه معنای طیب بوی خوش باشد یا اسباب بوی خوش باشد در این بحث فرقی نمی کند لذا می شود بحث را اینگونه عنوان کرد که آیا در اسباب بوی خوش عددی خاصی مطرح است یا مطلق السبب مراد می باشد.
 در این زمینه چهار نظریه وجود دارد.
 نظریه اولی:
  مطلق الاسباب طیب حرام می باشد الا ما خرج مانند حنا
 این نظریه را صاحب حدائق به مشهور نسبت داده است.
 «و الى القول‌ بالعموم ذهب المحقق و العلامة و أكثر المتأخرين. و هو المشهور بين الأصحاب» [1]
 ولی این نسبت صحیح نیست آنچه مهم است این است که اکثر فقهاء شیعه منهم سیدنا الاستاذ این نظریه را قائل شده اند اما نمی توان گفت این قول، قول مشهور می باشد.
 نظریه دوم:
 فقط شش سبب از اسباب طیب حرام است.
 الی ذلک اشار ابن حمزه« و استعمال المسك و الكافور و العنبر و العود و الزعفران و الوروس» [2]
 نظریه سوم:
 از بین اسباب فقط پنج سبب حرام است و بقیه کراهت دارد.
 ابن براج در مهذب و جماعة اخری منهم استادنا المحقق این نظریه را انتخاب کرده اند
 «و استعمال المسک و الکافور و العنبر و العود و الزعفران» [3]
 « (مسألة 237): يحرم على المحرم استعمال الزعفران و العود و ...المسك و الورس و العنبر بالشمّ و الدلك و الأکل» [4]
 نظریه چهارم:
 فقط چهار سبب از اسباب طیب حرام است این قول از فرمایش مرحوم صدوق استفاده می شود.
 «انما یحرم علیک من الطیب اربعة المسک و العنبر و الزعفران و الورس» [5]
 از ما ذکرنا مرکز بحث و اقوال بحث مشخص شد اما دلیل این اقوال
 دلیل نظریه اول
 اقلا به هشت روایت استدلال شده است که چهار روایت آن صحیحه می باشد و چهارتای دیگر موید می باشد.
  «وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَمَسَّ شَيْئاً مِنَ الطِّيبِ وَ لَا مِنَ الدُّهْنِ فِي إِحْرَامِكَ- وَ اتَّقِ الطِّيبَ فِي طَعَامِكَ- وَ أَمْسِكْ عَلَى أَنْفِكَ مِنَ الرَّائِحَةِ الطَّيِّبَةِ- (وَ لَا تُمْسِكْ عَلَيْهِ مِنَ الرَّائِحَةِ الْمُنْتِنَةِ) - فَإِنَّهُ لَا يَنْبَغِي لِلْمُحْرِمِ أَنْ يَتَلَذَّذَ بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ» [6] معتبرة
 شیئا من الطیب از جهاتی عمومیت دارد یا معنای حقیقی طیب مطلق الاسباب است یا موضوع حرمت مطلق الاسباب است.
 « وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ وَ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَمَسَّ شَيْئاً مِنَ الطِّيبِ وَ أَنْتَ مُحْرِم...» معتبرة [7]
 این روایت هم مطلق است اگر نگوییم عمومیت دارد.
 «وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا يَمَسُّ الْمُحْرِمُ شَيْئاً مِنَ الطِّيبِ- وَ لَا الرَّيْحَانِ وَ لَا يَتَلَذَّذُ بِه...» صحیحة [8]
 این روایت هم اطلاق دارد. و اگر موضوع حکم بوی خوش باشد سببش هر چه باشد حرام است.
 موید این روایات چهار روایت می باشد.
 «وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع مَا تَقُولُ فِي الْمِلْحِ- فِيهِ زَعْفَرَانٌ لِلْمُحْرِمِ قَالَ لَا يَنْبَغِي لِلْمُحْرِمِ- أَنْ يَأْكُلَ شَيْئاً فِيهِ زَعْفَرَانٌ وَ لَا شَيْئاً مِنَ الطِّيبِ» [9]
 این روایت موید است زیرا اگر چه خود سدیر ثقه است اما پدرش توثیق نشده است فقط در کامل الزیارات و تفسیر قمی واقع شده است.
 «وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع فِي حَدِيثٍ أَنَّ الْمَرْأَةَ الْمُحْرِمَةَ لَا تَمَسُّ طِيباً» [10]
 اگر چه موضوع محرمه است اما در طیب فرقی بین محرم و محرمه نیست.
 «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ النَّخَعِيِّ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اتَّقِ قَتْلَ الدَّوَابِّ كُلِّهَا- وَ لَا تَمَسَّ شَيْئاً مِنَ الطِّيبِ...» [11]
 این حدیث هم موید است بخاطر ابراهیم بن نخعی که مرحوم اردبیلی در مجمع فرموده است وی مجهول الحال می باشد.
 «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ يَعْنِي ابْنَ بَزِيعٍ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع كُشِفَ بَيْنَ يَدَيْهِ طِيبٌ لِيَنْظُرَ إِلَيْهِ- وَ هُوَ مُحْرِمٌ فَأَمْسَكَ بِيَدِهِ عَلَى أَنْفِهِ بِثَوْبِهِ مِنْ رِيحِهِ» [12]
 در این روایت موضوع فعل خارجی است و اطلاق ندارد مانند اقتدا به من فی المحراب می باشد.
 دلیل نظریه دوم
 برای نظریه دوم(مطلق طیب حرام نیست چه عدد 6 باشد یا 5 و یا 4)
 برای این نظریه به پنج روایت استدلال شده است سه تا صحیحه است و دوتای آن موید است.
 ح 8 و 15 و 16 که اهم این احادیث ح 8 می باشد.
 «وَ عَنْهُ عَنْ سَيْفٍ عَنْ مَنْصُورٍ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الطِّيبُ الْمِسْكُ وَ الْعَنْبَرُ وَ الزَّعْفَرَانُ وَ الْعُودُ» [13]
 «وَ عَنْهُ عَنْ سَيْفٍ عَنْ عَبْدِ الْغَفَّارِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ الطِّيبُ الْمِسْكُ وَ الْعَنْبَرُ وَ الزَّعْفَرَانُ وَ الْوَرْسُ» [14]
 « وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ وَ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَمَسَّ شَيْئاً مِنَ الطِّيبِ وَ أَنْتَ مُحْرِم... وَ إِنَّمَا يَحْرُمُ عَلَيْكَ مِنَ الطِّيبِ أَرْبَعَةُ أَشْيَاءَ- الْمِسْكُ وَ الْعَنْبَرُ وَ الْوَرْسُ وَ الزَّعْفَرَانُ- غَيْرَ أَنَّهُ يُكْرَهُ لِلْمُحْرِمِ الْأَدْهَانُ الطَّيِّبَةُ- إِلَّا الْمُضْطَرَّ إِلَى الزَّيْتِ أَوْ شِبْهِهِ يَتَدَاوَى بِهِ» [15] معتبرة
 
 انما دلالت بر حصر بر موارد مذکور دارد.
 کلمه کراهت در روایات در جامع بین حرام و مکروه استعمال شده است کما ایکه در خصوص حرام و مکروه هر دو استعمال شده است قلنا به اینکه کلمه کراهت ظهور در حرمت دارد یا ظهور در کراهت دارد یا جامع بین الحرمت و کراهت است او لم نقل هر جا در مقابل حرام کلمه کراهت آمده است کراهت اصطلاحی را می گوید کما فی هذه الروایة.
 نتیجه اینکه با توجه به مفهوم این روایت در غیر این چهار سبب حرمت ندارد و این روایت هشت روایت متقدم را تخصیص می زند بلکه بعضی مانند مرحوم خوانساری فرموده اند این روایت حاکم بر آن هشت روایت می باشد و شارح کلمه طیب می باشد
 بلکه علی مسکلی جماعتی بالاتر از تخصیص است و حکومت است و شارح کلمه طیب است.
 بر این اساس بعضی مانند استادنا المحقق می فرمایند مطلق طیب حرمت ندارد.
 «وَ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ النَّخَعِيِّ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّمَا يَحْرُمُ عَلَيْكَ مِنَ الطِّيبِ أَرْبَعَةُ أَشْيَاءَ- الْمِسْكُ وَ الْعَنْبَرُ وَ الْوَرْسُ وَ الزَّعْفَرَانُ- غَيْرَ أَنَّهُ يُكْرَهُ لِلْمُحْرِمِ الْأَدْهَانُ الطَّيِّبَةُ الرِّيحِ» [16]
 این روایت موید است بخاطر ابراهیم نخعی کما ذکرنا سابقا
 «قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع يُكْرَهُ مِنَ الطِّيبِ أَرْبَعَةُ أَشْيَاءَ لِلْمُحْرِمِ- الْمِسْكُ وَ الْعَنْبَرُ وَ الزَّعْفَرَانُ وَ الْوَرْسُ- وَ كَانَ يَكْرَهُ مِنَ الْأَدْهَانِ الطَّيِّبَةَ الرِّيحِ» [17]
 کراهت در این روایت دلالت بر حرمت می کند یا از باب اینکه کراهت وضع برای حرمت شده است یا از این باب که وضع برای جامع شده است
 این روایت را اگر چه بعضی از اعاظم به عنوان دلیل گرفته اند ولی این روایت مرسله است و حجت نیست اگر چه چون در این روایت قال آمده است بعضی مانند سدنا الاستاذ آن را حجت می دانند.


[1] الحدائق، بحرانی، ج15، ص413‌
[2] الوسيلة، ابن حمزه، ص162
[3] ینابیع، اصغر مروارید، ج7، ص 280
[4] مناسك الحج، خوئي، ص104‌
[5] ینابیع، اصغر مروارید، ج7، ص23
[6] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص443 باب 18، ح 5
[7] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص444 باب 18 ،ح 8
[8] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص445، باب 18، ح 11
[9] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص443، باب 18، ح 2
[10] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص444، باب 18، ح 7
[11] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص444، باب 18، ح 9
[12] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص442، باب 18، ح 1
[13] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص446، باب 18، ح 15
[14] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص442، باب 18، ح 16
[15] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص444، باب 18، ح 8
[16] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص445، باب 18، ح 14
[17] وسائل الشيعة، حر عاملی، ج12، ص446، باب 18، ح 19

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo