< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

92/07/16

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: محرمات احرام/کفاره طیب
 اختلاف چهارم در طیب این است که آیا کفاره طیب خصوص شاة می باشد یا اعم از شاة و غیرش می باشد در این اختلاف فرقی نمی کند که کفاره را در خصوص اکل بدانیم یا در مطلق استعمال قائل به کفاره شویم
 در این زمینه سه طائفه از روایات وجود دارد.
 طائفه اولی:
 روایاتی که مفادشان این است که کفاره طیب فقط شاة می باشد.
 مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ أَكَلَ زَعْفَرَاناً مُتَعَمِّداً أَوْ طَعَاماً فِيهِ طِيبٌ فَعَلَيْهِ دَمٌ- فَإِنْ كَانَ نَاسِياً فَلَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ وَ يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ يَتُوبُ إِلَيْهِ. [1]
 مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ فِي مُحْرِمٍ كَانَتْ بِهِ قَرْحَةٌ فَدَاوَاهَا بِدُهْنِ بَنَفْسَجٍ- قَالَ إِنْ كَانَ فَعَلَهُ بِجَهَالَةٍ فَعَلَيْهِ طَعَامُ مِسْكِينٍ- وَ إِنْ كَانَ تَعَمَّدَ فَعَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ يُهَرِيقُهُ. [2] صحیحة
 مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ مَنْ نَتَفَ إِبْطَهُ أَوْ قَلَّمَ ظُفُرَهُ أَوْ حَلَقَ رَأْسَهُ- أَوْ لَبِسَ ثَوْباً لَا يَنْبَغِي لَهُ لُبْسُهُ- أَوْ أَكَلَ طَعَاماً لَا يَنْبَغِي لَهُ أَكْلُهُ وَ هُوَ مُحْرِمٌ- فَفَعَلَ ذَلِكَ نَاسِياً أَوْ جَاهِلًا فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ- وَ مَنْ فَعَلَهُ مُتَعَمِّداً فَعَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ. [3]
 عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ خَرَجْتَ مِنْ حَجِّكَ- فَعَلَيْهِ فِيهِ دَمٌ تُهَرِيقُهُ حَيْثُ شِئْتَ. [4]
 از بین این روایات فقط دو روایت مهم می باشد زیرا بقیه یا ضعف سندی دارند یا ضعف دلالی دارند کما اشرنا الیه بالامس.
 طائفه دوم:
 و هی العمده روایاتی که مفادشان این است که کفاره طیب مطلق صدقه می باشد.
 وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ وَ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا تَمَسَّ شَيْئاً مِنَ الطِّيبِ وَ أَنْتَ مُحْرِمٌ وَ لَا مِنَ الدُّهْنِ - وَ أَمْسِكْ عَلَى أَنْفِكَ مِنَ الرِّيحِ الطَّيِّبَةِ- وَ لَا تُمْسِكْ عَلَيْهَا مِنَ الرِّيحِ الْمُنْتِنَةِ- فَإِنَّهُ لَا يَنْبَغِي لِلْمُحْرِمِ أَنْ يَتَلَذَّذَ بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ- وَ اتَّقِ الطِّيبَ فِي زَادِكَ- فَمَنِ ابْتُلِيَ بِشَيْ‌ءٍ مِنْ ذَلِكَ فَلْيُعِدْ غُسْلَهُ- وَ لْيَتَصَدَّقْ بِصَدَقَةٍ بِقَدْرِ مَا صَنَعَ- وَ إِنَّمَا يَحْرُمُ عَلَيْكَ مِنَ الطِّيبِ أَرْبَعَةُ أَشْيَاءَ- الْمِسْكُ وَ الْعَنْبَرُ وَ الْوَرْسُ وَ الزَّعْفَرَانُ- غَيْرَ أَنَّهُ يُكْرَهُ لِلْمُحْرِمِ الْأَدْهَانُ الطَّيِّبَةُ- إِلَّا الْمُضْطَرَّ إِلَى الزَّيْتِ أَوْ شِبْهِهِ يَتَدَاوَى بِهِ [5] .
 
 وعنه ، عن عبد الرحمن ، عن حماد ، عن حريز ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : لا يمس المحرم شيئا من الطيب ولا الريحان ولا يتلذذ به ، فمن ابتلي بشيء من ذلك فليتصدق بقدر ما صنع بقدر شبعه ـ يعني من الطعام ـ . [6]
 وبإسناده عن موسى بن القاسم ، عن إبراهيم النخعي ، عن معاوية بن عمار ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : اتق قتل الدواب كلها ، ولا تمس شيئا من الطيب ولا من الدهن في إحرامك ، واتق الطيب في زادك ، وأمسك على أنفك من الريح الطيبة ولا تمسك من الريح المنتنة ، فإنه لا ينبغي لك أن تتلذذ بريح طيبة ، فمن ابتلي بشيء من ذلك فليعد غسله ، وليتصدق بقدر ما صنع . [7] ضعیفة
 وبإسناده عن الحسن بن زياد قال : قلت لابي عبدالله ( عليه السلام ) : وضأني الغلام ولم أعلم بدستشان فيه طيب ، فغسلت يدي وأنا محرم ، فقال : تصدق بشيء لذلك. [8]
 این روایت موید باشد بهتر است نه بخاطر اینکه مرحوم صدوق به حسن بن زیاد طریق ندارد زیرا مراد از حسن، حسن بن صیقل است و صدوق به وی دارد لکن اگر چه این طریق علی مسلک آقای خوئی صحیح است ولی بر طبق مسلک ما قابل تامل است بخاطر احمد بن ابی عبدالله و سعد آبادی کما اینکه بعضی این حدیث را با حدیث 8 این باب اشتباه گرفته اند(و توهم اتحاد کرده اند).
 در عین حال این روایت موید باشد بهتر است زیرا طریق اگر چه مشخص است ولی مشکل دارد و بر فرض صحت طریق کما عن الخوئی حسن بن صیقل توثیق نشده است.
 اما از حیث دلالت نسبت به کلمه«بدستشان» و اینکه این کلمه عربی است یا عجمی چند احتمال داده شده است:
  • مرحوم مجلسی در روضه ادعا می کند که این کلمه عربی است و به معنای شستشو می باشد.
 «(دستشان) معرب (دستشو) و الظاهر أنه صحف الأشنان به» [9]
  1. اما جماعتی مانند شروح من لایحضر و تبعهم فی ذلک مرحوم آقای خوئی می فرمایند این کلمه فارسی است و به معنای دست می باشد و مرادف با ید است.
  2. مرحوم مجلسی در روضه و غیره می فرمایند ممکن است مراد از دستشان، اشنان بوده است.
 این احتمال اضعف احتمالات است ضمن اینکه این روایت با ح8 اتحاد ندارد چرا که یکی از مرحوم صدوق و دیگری از مرحوم کلینی و یکی را حسن بن صیقل و دیگری را حسن بن زیاد عطار نقل کرده است .
 اقوی به نظر ما این است که به معنای ید می باشد.
 طائفه سوم:
 روایتی است که مفادش این است که در استعمال طیب -خصوصا مس الطیب- کفاره اش فقط استغفار می باشد.
 منها: محمد بن محمد المفيد في ( المقنعة ) قال : قال ( عليه السلام ) : كفارة مس الطيب للمحرم أن يستغفر الله. أقول : هذا محمول على النسيان لما مر ، أو على العجز عن الكفارة. [10]
 بررسی طوائف سه گانه روایات
 طائفه سوم ساقط است زیرا ح 9 مرسله است و بقیه احادیث هم مرسله است.
 لذا مهم جمع بین طائفه اولی که بمفهومها می گوید غیر شاة کافی نیست و طائفه ثانیه می باشد که باطلاقها می گوید غیر شاة کافی است.
 حد اقل سه وجه جمع کما فی المستند در این زمینه بیان شده است.
  1. مراد از طائفه دوم وجوب شاة در غیر اربعه یا خمسه است طائفه اولی می گوید در اربعه او الخمسه او السته شاة است طائفه دوم در غیر این موارد مثل بنفشه و ریاحین می گوید که کفاره اش مطلق صدقه می باشد.
  2. جماعتی از محققین ایضا فرموده اند مراد از طائفه اولی افضل الافراد می باشد و مراد از طائفه دوم فرد غیر افضل است یعنی بهتر این است که شاة پراخت شود اما می تواند غیر شاة هم بپردازد.
  3. نظریه سوم این است که مراد از طافه اولی کفاره واجبه می باشد و مراد از طائفه دوم کفارات مندوبه می باشد.


[1] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج3، ص150، باب 4، ح 1، ط آل البیت.
[2] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج3، ص151، باب 4، ح 5، ط آل البیت.
[3] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج3، ص157، باب 8، ح 1، ط آل البیت.
[4] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج3، ص158، باب 8، ح 5، ط آل البیت.
[5] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج2، ص444، باب 18، ح 8، ط آل البیت.
[6] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج2، ص445، باب 18، ح 11، ط آل البیت.
[7] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج2، ص444، باب 18، ح 9، ط آل البیت.
[8] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج3، ص151، باب 4، ح 4، ط آل البیت.
[9] روضة المتقین، مجلسی، ج4، ص425
[10] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج3، ص153، باب 4، ح 9، ط آل البیت.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo