درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
92/11/07
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: محرمات احرام/جدال/ کفاره جدال کاذب
کفاره جدال کاذب مرتین
فیه قولان:
قول اول:
کفاره آن بقره است، نسب الی المشهور کما فی الحدائق و الجواهر و المستند و سیدنا الاستاذ
ان المشهور بين الأصحاب ان الجدال كاذبا في المرة منه شاة، و المرتين بقرة.[1]
و المشهور بين الأصحاب بل قيل لا خلاف يعتد به أن في الكذب منه مرة شاة، و مرتين بقرة، و ثلاثا بدنة.[2]
قول دوم: کفاره آن دو گوسفند است کما اشار الیه المحقق الاردبیلی فی المجمع حیث قال:
ثمّ ان الظاهر- انّ وجوب الشاة في المرّتين و البدنة أو البقرة فيما فوقهما- مشروط بعدم الكفارة عما سبق كما قيل، و قد مرّ مثله.[3]
و استادنا المحقق حیث قال:
فالنتيجة ان الحلف الكاذب في المرة الأولى يوجب شاة و في المرة الثانية شاتين و في المرة الثالثة بقرة.[4]
عبارت آقای خوئی بهتر از عبارت مرحوم اردبیلی است زیرا تصریح به دو گوسفند کرده است اما در عبارت مرحوم اردبیلی نوع اجماعی وجود دارد.
دلیل نظریه اولی:
1-روایت فقه الرضا
2-رساله ابن بابویه
3-شهرت بین قدماء
4-الْعَيَّاشِيُّ فِي تَفْسِيرِهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ مَنْ جَادَلَ فِي الْحَجِّ فَعَلَيْهِ إِطْعَامُ سِتَّةِ مَسَاكِينَ لِكُلِّ مِسْكِينٍ نِصْفُ صَاعٍ إِنْ كَانَ صَادِقاً أَوْ كَاذِباً فَإِنْ عَادَ مَرَّتَيْنِ فَعَلَى الصَّادِقِ شَاةٌ وَ عَلَى الْكَاذِبِ بَقَرَةٌ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَالَ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ- وَ الرَّفَثُ الْجِمَاعُ وَ الْفُسُوقُ الْكَذِبُ وَ الْجِدَالُ قَوْلُ لَا وَ اللَّهِ وَ بَلَى وَ اللَّهِ وَ الْمُفَاخَرَة[5]
و فیه:
اشکال همه این ادله در جلسه قبل اشاره شد.
دلیل نظریه دوم:
1-صحیحه سلیمان بن خالد
محَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ فِي الْجِدَالِ شَاةٌ الْحَدِيث[6]
در این روایت وجوب شاة بر طبیعت بار شده است لذا با آمدن هر فرد از طبیعتِ جدال، یک شاة واجب می شود خرج ما خرج و بقی ما بقی مثلا جدال صادق در مرتبه اول و دوم و جدال کاذب در مرتبه سوم از این کلی خارج شده است.
این صحیحه موید است به قانون اینکه هر سببی مسببی دارد وقتی سبب اول موجب وجوب شاة می شود بطریق اولی سبب دوم موجب وجوب شاة خواهد شد.
2-وعنه، عن حماد، عن حريز، عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر ( عليه السلام ) قال : سألته عن الجدال في الحج، فقال : من زاد على مرتين فقد وقع عليه الدم فقيل له: الذي يجادل و هو صادق ؟ قال : عليه شاة، و الكاذب عليه بقرة[7].
نتیجه اینکه ما افاد سیدنا الاستاذ بوجوب البقرة در جدال کاذب در مرتبه دوم فی غایت اشکال است.
بخش سوم:
حکم جدال کاذب در مرتبه سوم
و الیه اشار سیدنا الاستاذ بقوله:« و في ثلاث مرات ببدنة، بل لا يخلو من قوة»[8]
فیه قولان:
قول اول: کفاره اش بدنه است کما هو المشهور
ان المشهور بين الأصحاب ان الجدال كاذبا في المرة منه شاة، و المرتين بقرة والثلاث بدنة.[9]
و المشهور بين الأصحاب بل قيل لا خلاف يعتد به أن في الكذب منه مرة شاة، و مرتين بقرة، و ثلاثا بدنة.[10]
قول دوم: کفاره اش بقره است کما عن الحدائق و المدارک و الذخیرة و المستند
عبارت مجمع:
ثمّ ان الظاهر- انّ وجوب الشاة في المرّتين و البدنة أو البقرة فيما فوقهما- مشروط بعدم الكفارة عما سبق كما قيل، و قد مرّ مثله.[11]
عبارت مستند:
و مقتضى بعض الصحاح المتقدّمة: وجوب البقرة في الثلاث، و مال إليه في المدارك و الذخيرة، و حكي القول به في الأخير عن الصدوق، و حمل رواية أبي بصير على الاستحباب و هو كان حسنا لو لا الشذوذ المخرج عن الحجّية، و التعارض مع الحديث المنجبر[12].
دلیل نظریه اولی:
1-فقه الرضا
2-رساله ابن بابویه
3-شهرت فتوائیه
و فیه: و قد تقدم
دلیل نظریه دوم:
1-وعنه، عن حماد، عن حريز، عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر ( عليه السلام ) قال : سألته عن الجدال في الحج، فقال : من زاد على مرتين فقد وقع عليه الدم فقيل له: الذي يجادل و هو صادق ؟ قال : عليه شاة، و الكاذب عليه بقرة[13].
البته استدلال به این روایت اشکالات هم دارد زیرا در این روایت جدال شرعی را جدالی دانسته است که دوباره یا بیشتر از دوبار باشد در حالیکه می دانیم یک بار هم اگر جدال کاذب باشد کفاره دارد.
2- وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن حماد، عن الحلبي، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) ـ في حديث ـ قال : قلت : فمن ابتلي بالجدال ما عليه ؟ قال : إذا جادل فوق مرتين فعلى المصيب دم يهريقه، وعلى المخطئ بقرة.ورواه الصدوق بإسناده عن محمد بن مسلم والحلبي جميعا، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) إلا أنه قال : دم يهريقه شاة[14].
نظریه مشهور در غایت اشکال است.
توهم:
وبإسناده عن العباس بن معروف، عن علي، عن فضالة، عن أبي المغرا، عن أبي بصير، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : إذا جادل الرجل وهو محرم فكذب متعمدا فعليه جزور[15].
هر دو نظریه مخالف اطلاق این حدیث(ح9)می باشند زیرا در این حدیث می گوید در جدال سوم کاذب جزور است و جزور به شتری که پنج سالش تمام شده باشد و وارد سال ششم شده باشد اگر جزور و بدنه را متحد بدانیم با یک قول تعارض دارد و الا با هر دو قول تعارض دارد.
و فیه:
کما تقدم این حدیث ضعف سندی دارد چرا که طریق شیخ به عباس بن معروف دو اشکال دارد.
بقی فی المقام امران:
امر اول:
مرحوم آقای خوئی فرموده اند نسبت به جدال کاذب در مرتبه دوم روایتی نداریم در حالیکه ح10 شامل این مورد هم می شود مگر اینکه مراد ایشان این بوده است که حدیث معتبری نداریم.
امر ثانی:
در جلسه قبل کلام مرحوم جعفی را به نقل جواهر ذکر کردیم و گفتیم ممکن است از کلام مرحوم جعفی ممکن استفاده شود که در جدال کاذب در مرتبه اول کفاره ثابت نیست با این احتمال یا مرحوم اردبیلی این احتمال را از کلام مرحوم جعفی برداشت نکرده است و یا این قول ایشان را ندیده است که فرموده است این قول قائل ندارد[16][17].
کفاره جدال کاذب مرتین
فیه قولان:
قول اول:
کفاره آن بقره است، نسب الی المشهور کما فی الحدائق و الجواهر و المستند و سیدنا الاستاذ
ان المشهور بين الأصحاب ان الجدال كاذبا في المرة منه شاة، و المرتين بقرة.[1]
و المشهور بين الأصحاب بل قيل لا خلاف يعتد به أن في الكذب منه مرة شاة، و مرتين بقرة، و ثلاثا بدنة.[2]
قول دوم: کفاره آن دو گوسفند است کما اشار الیه المحقق الاردبیلی فی المجمع حیث قال:
ثمّ ان الظاهر- انّ وجوب الشاة في المرّتين و البدنة أو البقرة فيما فوقهما- مشروط بعدم الكفارة عما سبق كما قيل، و قد مرّ مثله.[3]
و استادنا المحقق حیث قال:
فالنتيجة ان الحلف الكاذب في المرة الأولى يوجب شاة و في المرة الثانية شاتين و في المرة الثالثة بقرة.[4]
عبارت آقای خوئی بهتر از عبارت مرحوم اردبیلی است زیرا تصریح به دو گوسفند کرده است اما در عبارت مرحوم اردبیلی نوع اجماعی وجود دارد.
دلیل نظریه اولی:
1-روایت فقه الرضا
2-رساله ابن بابویه
3-شهرت بین قدماء
4-الْعَيَّاشِيُّ فِي تَفْسِيرِهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ مَنْ جَادَلَ فِي الْحَجِّ فَعَلَيْهِ إِطْعَامُ سِتَّةِ مَسَاكِينَ لِكُلِّ مِسْكِينٍ نِصْفُ صَاعٍ إِنْ كَانَ صَادِقاً أَوْ كَاذِباً فَإِنْ عَادَ مَرَّتَيْنِ فَعَلَى الصَّادِقِ شَاةٌ وَ عَلَى الْكَاذِبِ بَقَرَةٌ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَالَ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ- وَ الرَّفَثُ الْجِمَاعُ وَ الْفُسُوقُ الْكَذِبُ وَ الْجِدَالُ قَوْلُ لَا وَ اللَّهِ وَ بَلَى وَ اللَّهِ وَ الْمُفَاخَرَة[5]
و فیه:
اشکال همه این ادله در جلسه قبل اشاره شد.
دلیل نظریه دوم:
1-صحیحه سلیمان بن خالد
محَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ فِي الْجِدَالِ شَاةٌ الْحَدِيث[6]
در این روایت وجوب شاة بر طبیعت بار شده است لذا با آمدن هر فرد از طبیعتِ جدال، یک شاة واجب می شود خرج ما خرج و بقی ما بقی مثلا جدال صادق در مرتبه اول و دوم و جدال کاذب در مرتبه سوم از این کلی خارج شده است.
این صحیحه موید است به قانون اینکه هر سببی مسببی دارد وقتی سبب اول موجب وجوب شاة می شود بطریق اولی سبب دوم موجب وجوب شاة خواهد شد.
2-وعنه، عن حماد، عن حريز، عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر ( عليه السلام ) قال : سألته عن الجدال في الحج، فقال : من زاد على مرتين فقد وقع عليه الدم فقيل له: الذي يجادل و هو صادق ؟ قال : عليه شاة، و الكاذب عليه بقرة[7].
نتیجه اینکه ما افاد سیدنا الاستاذ بوجوب البقرة در جدال کاذب در مرتبه دوم فی غایت اشکال است.
بخش سوم:
حکم جدال کاذب در مرتبه سوم
و الیه اشار سیدنا الاستاذ بقوله:« و في ثلاث مرات ببدنة، بل لا يخلو من قوة»[8]
فیه قولان:
قول اول: کفاره اش بدنه است کما هو المشهور
ان المشهور بين الأصحاب ان الجدال كاذبا في المرة منه شاة، و المرتين بقرة والثلاث بدنة.[9]
و المشهور بين الأصحاب بل قيل لا خلاف يعتد به أن في الكذب منه مرة شاة، و مرتين بقرة، و ثلاثا بدنة.[10]
قول دوم: کفاره اش بقره است کما عن الحدائق و المدارک و الذخیرة و المستند
عبارت مجمع:
ثمّ ان الظاهر- انّ وجوب الشاة في المرّتين و البدنة أو البقرة فيما فوقهما- مشروط بعدم الكفارة عما سبق كما قيل، و قد مرّ مثله.[11]
عبارت مستند:
و مقتضى بعض الصحاح المتقدّمة: وجوب البقرة في الثلاث، و مال إليه في المدارك و الذخيرة، و حكي القول به في الأخير عن الصدوق، و حمل رواية أبي بصير على الاستحباب و هو كان حسنا لو لا الشذوذ المخرج عن الحجّية، و التعارض مع الحديث المنجبر[12].
دلیل نظریه اولی:
1-فقه الرضا
2-رساله ابن بابویه
3-شهرت فتوائیه
و فیه: و قد تقدم
دلیل نظریه دوم:
1-وعنه، عن حماد، عن حريز، عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر ( عليه السلام ) قال : سألته عن الجدال في الحج، فقال : من زاد على مرتين فقد وقع عليه الدم فقيل له: الذي يجادل و هو صادق ؟ قال : عليه شاة، و الكاذب عليه بقرة[13].
البته استدلال به این روایت اشکالات هم دارد زیرا در این روایت جدال شرعی را جدالی دانسته است که دوباره یا بیشتر از دوبار باشد در حالیکه می دانیم یک بار هم اگر جدال کاذب باشد کفاره دارد.
2- وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن حماد، عن الحلبي، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) ـ في حديث ـ قال : قلت : فمن ابتلي بالجدال ما عليه ؟ قال : إذا جادل فوق مرتين فعلى المصيب دم يهريقه، وعلى المخطئ بقرة.ورواه الصدوق بإسناده عن محمد بن مسلم والحلبي جميعا، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) إلا أنه قال : دم يهريقه شاة[14].
نظریه مشهور در غایت اشکال است.
توهم:
وبإسناده عن العباس بن معروف، عن علي، عن فضالة، عن أبي المغرا، عن أبي بصير، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : إذا جادل الرجل وهو محرم فكذب متعمدا فعليه جزور[15].
هر دو نظریه مخالف اطلاق این حدیث(ح9)می باشند زیرا در این حدیث می گوید در جدال سوم کاذب جزور است و جزور به شتری که پنج سالش تمام شده باشد و وارد سال ششم شده باشد اگر جزور و بدنه را متحد بدانیم با یک قول تعارض دارد و الا با هر دو قول تعارض دارد.
و فیه:
کما تقدم این حدیث ضعف سندی دارد چرا که طریق شیخ به عباس بن معروف دو اشکال دارد.
بقی فی المقام امران:
امر اول:
مرحوم آقای خوئی فرموده اند نسبت به جدال کاذب در مرتبه دوم روایتی نداریم در حالیکه ح10 شامل این مورد هم می شود مگر اینکه مراد ایشان این بوده است که حدیث معتبری نداریم.
امر ثانی:
در جلسه قبل کلام مرحوم جعفی را به نقل جواهر ذکر کردیم و گفتیم ممکن است از کلام مرحوم جعفی ممکن استفاده شود که در جدال کاذب در مرتبه اول کفاره ثابت نیست با این احتمال یا مرحوم اردبیلی این احتمال را از کلام مرحوم جعفی برداشت نکرده است و یا این قول ایشان را ندیده است که فرموده است این قول قائل ندارد[16][17].
