درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
93/11/12
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: افعال
عمره/ طواف/عدم تمکن از طواف بنفسه
مسألة 3 لو لم يقدر على الطواف لمرض و نحوه فإن أمكن أن يطاف به و لو بحمله على سرير وجب، و يجب مراعاة ما هو معتبر فيه بقدر الإمكان، و إلا تجب الاستنابة عنه.[1]
در این مساله سیدنا الاستاذ رضوان الله تعالی علیه مراتب ثلاثه از طواف واجب را اشاره کرده است.
تقدم الکلام باینکه الطواف جزء من العمرة و الحج کما ان الطواف رکن فی الجملة کما تقدم الکلام باینکه کل اوامر الاهیه متوجه مکلف و فعل مباشری مکلف است الا ما خرج کما اشار الیه الکفایه فی مبحث اصالة التعبدیة، نماز بر کسی که واجب است، خودش باید آن را انجام بدهد لان الاصل فی التکالیف هو المباشرة کذلک فی الصوم بر این اساس ما هو الواجب در افعال عمره و طواف حرکت المبدا الی المنتهی باراده حاج و فعل مباشری حاج می باشد از حجر باید حرکت کند و فعل او باشد چه با پایش باشد چه با دستش باشد یا روی شتر یا ویلچر باشد تا به حجر الاسود برسد.
مرتبه اولی علی القاعده است یعنی حرکت باید فعل طائف باشد و مستند به وی باشد و نیابی نباشد و اگر غیر این باشد باید دلیل داشته باشیم.
بر این اساس فرق مراتب ثلاثه واضح شد در مرتبه اولی حرکت از طائف است و هیچ کسی در این حرکت نقشی ندارد مرتبه ثانیه که اطافه می باشد در اطافه اگر چه حرکت ایضا از طائف است ولکن این حرکت طائف به برکت غیر و استعانه ی غیر می باشد.
اما در مرحله سوم طواف نه فعل مباشری طائف می باشد و نه فعل بالاستعانه ی طائف می باشد بلکه طواف فعل اجنبی می باشد و هیچ ارتباطی به حاج ندارد الا بالتسبیب.
این مراحل طواف در افراد سالم و مریض و پیر و بیهوش و کسی که تمکن از طهارت ندارد یا تمکن از قصد ندارد جاری می شود و ما هو الجزء انجام شده است به برکت ادله شرعیه که به این موارد اشاره کرده است.
ملاحظاتی نسبت به روایات این فرع باید انجام بگیرد.
1-کل این روایات در باب 47 و 49 وجود دارد.
2-کل این مراتب در طول یکدیگر هستند یعنی با تمکن از مرتبه اولی نوبت به مرحله ثانیه و هکذا نمی رسد لذا باید تمام روایات بررسی شود.
3-بعضی از این روایات تخییر بین مرحله ثانیه و ثالثه(تخییر بین اطافه و استنابه) را فرموده اند که تبعا این روایات با ملاحظه دوم اختلاف دارد.
4-از بعضی از این روایات جواز الاستنابة مطلقا استفاده می شود لذا حتما در جمع کل این روایات این ملاحظه مستقلا باید بررسی شود.
5-لعل بعضی از این روایت به ملاحظه سند حتما احتیاج به ملاحظه خاص دارد.
و اما اثبات طولیت این سه مرحله
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ يَعْنِي ابْنَ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْمَرِيضُ الْمَغْلُوبُ وَ الْمُغْمَى عَلَيْهِ يُرْمَى عَنْهُ وَ يُطَافُ بِه[2]
جمله يُطَافُ بِه مرحله ثانیه را در طول مرحله اولی قرار می دهد.
وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الرَّجُلِ الْمَرِيضِ يَقْدَمُ مَكَّةَ فَلَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَطُوفَ بِالْبَيْتِ- وَ لَا بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- قَالَ يُطَافُ بِهِ مَحْمُولًا يَخُطُّ الْأَرْضَ بِرِجْلَيْهِ حَتَّى تَمَسَّ الْأَرْضُ قَدَمَيْهِ فِي الطَّوَافِ ثُمَّ يُوقَفُ بِهِ فِي أَصْلِ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ إِذَا كَانَ مُعْتَلًّا[3]
دلالت این حدیث بر طولیت اوضح از حدیث قبلی است اوضحیت از این جهت است که جمله«فَلَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَطُوفَ بِالْبَيْتِ» به این معنی است که کسی که نمی تواند به تنهایی طواف کند باید طواف داده شود و نوبت به نیابت نمی رسد.
وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُطَافُ بِهِ وَ يُرْمَى عَنْهُ قَالَ فَقَالَ نَعَمْ إِذَا كَانَ لَا يَسْتَطِيعُ[4]
این روایت طولیت مرحله اولی و ثانیه را می گوید.
وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ قُلْتُ الْمَرِيضُ الْمَغْلُوبُ يُطَافُ عَنْهُ قَالَ لَا وَ لَكِنْ يُطَافُ بِه صحیحة[5]
این حدیث طولیت مرحله ثانیه و ثالثه را می گوید کلمه لا دلالت دارد که مرحله ثالثه در عرض مرحله ثانیه نیست.
وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع عَنِ الْمَرِيضِ يُطَافُ عَنْهُ بِالْكَعْبَةِ قَالَ لَا وَ لَكِنْ يُطَافُ بِه[6]
مسألة 3 لو لم يقدر على الطواف لمرض و نحوه فإن أمكن أن يطاف به و لو بحمله على سرير وجب، و يجب مراعاة ما هو معتبر فيه بقدر الإمكان، و إلا تجب الاستنابة عنه.[1]
در این مساله سیدنا الاستاذ رضوان الله تعالی علیه مراتب ثلاثه از طواف واجب را اشاره کرده است.
تقدم الکلام باینکه الطواف جزء من العمرة و الحج کما ان الطواف رکن فی الجملة کما تقدم الکلام باینکه کل اوامر الاهیه متوجه مکلف و فعل مباشری مکلف است الا ما خرج کما اشار الیه الکفایه فی مبحث اصالة التعبدیة، نماز بر کسی که واجب است، خودش باید آن را انجام بدهد لان الاصل فی التکالیف هو المباشرة کذلک فی الصوم بر این اساس ما هو الواجب در افعال عمره و طواف حرکت المبدا الی المنتهی باراده حاج و فعل مباشری حاج می باشد از حجر باید حرکت کند و فعل او باشد چه با پایش باشد چه با دستش باشد یا روی شتر یا ویلچر باشد تا به حجر الاسود برسد.
مرتبه اولی علی القاعده است یعنی حرکت باید فعل طائف باشد و مستند به وی باشد و نیابی نباشد و اگر غیر این باشد باید دلیل داشته باشیم.
بر این اساس فرق مراتب ثلاثه واضح شد در مرتبه اولی حرکت از طائف است و هیچ کسی در این حرکت نقشی ندارد مرتبه ثانیه که اطافه می باشد در اطافه اگر چه حرکت ایضا از طائف است ولکن این حرکت طائف به برکت غیر و استعانه ی غیر می باشد.
اما در مرحله سوم طواف نه فعل مباشری طائف می باشد و نه فعل بالاستعانه ی طائف می باشد بلکه طواف فعل اجنبی می باشد و هیچ ارتباطی به حاج ندارد الا بالتسبیب.
این مراحل طواف در افراد سالم و مریض و پیر و بیهوش و کسی که تمکن از طهارت ندارد یا تمکن از قصد ندارد جاری می شود و ما هو الجزء انجام شده است به برکت ادله شرعیه که به این موارد اشاره کرده است.
ملاحظاتی نسبت به روایات این فرع باید انجام بگیرد.
1-کل این روایات در باب 47 و 49 وجود دارد.
2-کل این مراتب در طول یکدیگر هستند یعنی با تمکن از مرتبه اولی نوبت به مرحله ثانیه و هکذا نمی رسد لذا باید تمام روایات بررسی شود.
3-بعضی از این روایات تخییر بین مرحله ثانیه و ثالثه(تخییر بین اطافه و استنابه) را فرموده اند که تبعا این روایات با ملاحظه دوم اختلاف دارد.
4-از بعضی از این روایات جواز الاستنابة مطلقا استفاده می شود لذا حتما در جمع کل این روایات این ملاحظه مستقلا باید بررسی شود.
5-لعل بعضی از این روایت به ملاحظه سند حتما احتیاج به ملاحظه خاص دارد.
و اما اثبات طولیت این سه مرحله
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ يَعْنِي ابْنَ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْمَرِيضُ الْمَغْلُوبُ وَ الْمُغْمَى عَلَيْهِ يُرْمَى عَنْهُ وَ يُطَافُ بِه[2]
جمله يُطَافُ بِه مرحله ثانیه را در طول مرحله اولی قرار می دهد.
وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الرَّجُلِ الْمَرِيضِ يَقْدَمُ مَكَّةَ فَلَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَطُوفَ بِالْبَيْتِ- وَ لَا بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- قَالَ يُطَافُ بِهِ مَحْمُولًا يَخُطُّ الْأَرْضَ بِرِجْلَيْهِ حَتَّى تَمَسَّ الْأَرْضُ قَدَمَيْهِ فِي الطَّوَافِ ثُمَّ يُوقَفُ بِهِ فِي أَصْلِ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ إِذَا كَانَ مُعْتَلًّا[3]
دلالت این حدیث بر طولیت اوضح از حدیث قبلی است اوضحیت از این جهت است که جمله«فَلَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَطُوفَ بِالْبَيْتِ» به این معنی است که کسی که نمی تواند به تنهایی طواف کند باید طواف داده شود و نوبت به نیابت نمی رسد.
وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُطَافُ بِهِ وَ يُرْمَى عَنْهُ قَالَ فَقَالَ نَعَمْ إِذَا كَانَ لَا يَسْتَطِيعُ[4]
این روایت طولیت مرحله اولی و ثانیه را می گوید.
وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ قُلْتُ الْمَرِيضُ الْمَغْلُوبُ يُطَافُ عَنْهُ قَالَ لَا وَ لَكِنْ يُطَافُ بِه صحیحة[5]
این حدیث طولیت مرحله ثانیه و ثالثه را می گوید کلمه لا دلالت دارد که مرحله ثالثه در عرض مرحله ثانیه نیست.
وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع عَنِ الْمَرِيضِ يُطَافُ عَنْهُ بِالْكَعْبَةِ قَالَ لَا وَ لَكِنْ يُطَافُ بِه[6]
