< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

93/12/03

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: افعال عمره/ طواف/حدث در اثناء طواف/حدث غیر اختیاری
در مقدمه بیان شد که چهار روایت برای اثبات کون الموضوع اکمال الاربعه است ذکر شده که این چهار روایت کما ذکرنا در باب 45 و 85 و در من لا یحضره الفقیه[1] آمده است لکن کل این روایات ضعف سندی دارد ولی در قرینیت کفایت می کنند.
وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع فِي رَجُلٍ طَافَ طَوَافَ الْفَرِيضَةِ ثُمَّ اعْتَلَّ عِلَّةً لَا يَقْدِرُ مَعَهَا عَلَى إِتْمَامِ الطَّوَافِ فَقَالَ إِنْ كَانَ طَافَ أَرْبَعَةَ أَشْوَاطٍ أَمَرَ مَنْ يَطُوفُ عَنْهُ ثَلَاثَةَ أَشْوَاطٍ فَقَدْ تَمَّ طَوَافُهُ وَ إِنْ كَانَ طَافَ ثَلَاثَةَ أَشْوَاطٍ وَ لَا يَقْدِرُ عَلَى الطَّوَافِ فَإِنَّ هَذَا مِمَّا غَلَبَ اللَّهُ عَلَيْهِ فَلَا بَأْسَ بِأَنْ يُؤَخِّرَ الطَّوَافَ يَوْماً وَ يَوْمَيْنِ فَإِنْ خَلَّتْهُ الْعِلَّةُ عَادَ فَطَافَ أُسْبُوعاً وَ إِنْ طَالَتْ عِلَّتُهُ أَمَرَ مَنْ يَطُوفُ عَنْهُ أُسْبُوعاً وَ يُصَلِّي هُوَ رَكْعَتَيْنِ وَ يَسْعَى عَنْهُ وَ قَدْ خَرَجَ مِنْ إِحْرَامِهِ وَ كَذَلِكَ يَفْعَلُ فِي السَّعْيِ وَ فِي رَمْيِ الْجِمَار[2]
این حدیث بخاطر سهل بن زیاد ضعیف می باشد.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَمَّنْ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ طَافَتْ أَرْبَعَةَ أَشْوَاطٍ وَ هِيَ مُعْتَمِرَةٌ ثُمَّ طَمِثَتْ قَالَ تُتِمُّ طَوَافَهَا وَ لَيْسَ عَلَيْهَا غَيْرُهُ وَ مُتْعَتُهَا تَامَّةٌ وَ لَهَا أَنْ تَطُوفَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- لِأَنَّهَا زَادَتْ عَلَى النِّصْفِ وَ قَدْ قَضَتْ مُتْعَتَهَا فَلْتَسْتَأْنِفْ بَعْدَ الْحَجِّ وَ إِنْ هِيَ لَمْ تَطُفْ إِلَّا ثَلَاثَةَ أَشْوَاطٍ فَلْتَسْتَأْنِفِ الْحَجَّ فَإِنْ أَقَامَ بِهَا جَمَّالُهَا بَعْدَ الْحَجِّ فَلْتَخْرُجْ إِلَى الْجِعْرَانَةِ أَوْ إِلَى التَّنْعِيمِ فَلْتَعْتَمِر[3]
این روایت از جهت ابراهیم بن اسحاق که مجهول است ضعیف می باشد بلکه این روایت مرسله است.

کما اینکه برای اثبات نظریه اول به سه روایت استدلال شده است:
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي إِسْحَاقَ عَنْ سَعِيدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ طَافَتْ بِالْبَيْتِ أَرْبَعَةَ أَشْوَاطٍ وَ هِيَ مُعْتَمِرَةٌ ثُمَّ طَمِثَتْ قَالَ تُتِمُّ طَوَافَهَا فَلَيْسَ عَلَيْهَا غَيْرُهُ وَ مُتْعَتُهَا تَامَّةٌ فَلَهَا أَنْ تَطُوفَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- وَ ذَلِكَ لِأَنَّهَا زَادَتْ عَلَى النِّصْفِ وَ قَدْ مَضَتْ مُتْعَتُهَا وَ لْتَسْتَأْنِفْ بَعْدَ الْحَجِ‌وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي إِسْحَاقَ عَمَّنْ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ وَ لَيْسَ عَلَيْهَا عُمْرَةٌوَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ كَمَا مَرَّ[4]
فرموده اند به مقتضای عموم علت(لِأَنَّهَا زَادَتْ عَلَى النِّصْفِ) معنای روایت این است که کلما زادت عن الثلاثة و النصف حکمش این است.
این روایت بخاطر محمد بن سنان و ابراهیم ابی الاسحاق اگر نهاوندی باشد ضعیف است.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ صَاحِبِ اللُّؤْلُؤِ قَالَ حَدَّثَنِي مَنْ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ فِي الْمَرْأَةِ الْمُتَمَتِّعَةِ إِذَا طَافَتْ بِالْبَيْتِ أَرْبَعَةَ أَشْوَاطٍ ثُمَّ حَاضَتْ فَمُتْعَتُهَا تَامَّةٌ وَ تَقْضِي مَا فَاتَهَا مِنَ الطَّوَافِ بِالْبَيْتِ- وَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- وَ تَخْرُجُ إِلَى مِنًى قَبْلَ أَنْ تَطُوفَ الطَّوَافَ الْآخَرَ وَ رَوَاهُ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بَيَّاعِ اللُّؤْلُؤِ نَحْوَهُ إِلَى قَوْلِهِ فَمُتْعَتُهَا تَامَّةٌأَقُولُ وَ تَقَدَّمَ مَا يَدُلُّ عَلَى ذَلِكَ وَ يَأْتِي مَا يَدُلُّ عَلَيْه‌[5]
نتیجه اینکه همه روایاتی که برای نظریه اول و دوم به آنها تمسک شده است ضعف سندی دارند.
از ما ذکرنا ضعف کلام مرحوم خونساری که فرموده است: «ثمّ لا يخفى أنّه مع ملاحظة التّعليل المذكور لا بدّ من دوران الأمر مدار تجاوز النّصف و إن لم يكمل أربعة أشواط فيشكل تفسير تجاوز النّصف بإكمال أربعة أشواط و الرّواية المذكورة أعني رواية إبراهيم بن أبي إسحاق نقل في الصّحيح عن سعيد الأعرج‌»[6]روشن شد ایشان فرموده است این تعلیل در روایت صحیحه وجود دارد
از ماذکرنا ضعف این کلام روشن شد زیرا تمام این احادیث ضعف سندی دارد چرا که ح1 باب 86 که ایشان فرموده است صحیحه است این روایت هم بخاطر محمد بن سنان و ابراهیم بن ابی الاسحاق اگر نهاوندی باشد قطعا ضعیف است.
مرکز خلاف بین فقهاء بین سه و نیم و چهار است در این فرض امر دائر مدار بطلان و اکمال می باشد.
در این موارد دو راه حل بیان شده است:
1-بعد از حدث وضو بگیرد و بقیه طواف را انجام دهد و بعد از اتمام طواف دوباره طواف را اعاده کند.
2-بعد از حدث وضو بگیرد و هفت شوط بقصد اعم از اتمام و اعاده انجام دهد

فرع اول: وقوع حدث غیر اختیاری در اثناء طواف
تارة حدث قبل از شوط چهارم صورت گرفته و تارة بعد از شوط چهارم صورت گرفته است.
سیدنا الاستاذ فرموده است در فرض اول طواف باطل است و در فرض دوم بعد از وضو طواف را اتمام کند.
دلیل:
اولا: اجماع
ثانیا: روایات
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ النَّخَعِيِّ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا ع فِي الرَّجُلِ يُحْدِثُ فِي طَوَافِ الْفَرِيضَةِ وَ قَدْ طَافَ بَعْضَهُ قَالَ يَخْرُجُ وَ يَتَوَضَّأُ فَإِنْ كَانَ جَازَ النِّصْفَ بَنَى عَلَى طَوَافِهِ وَ إِنْ كَانَ أَقَلَّ مِنَ النِّصْفِ أَعَادَ الطَّوَاف[7]
این روایت اگر چه ضعیف می باشد لکن مشهور به این روایت عمل کرده اند لذا ضعف منجبرة بعمل المشهور و الدلالة واضحة
روایات دیگری که صحیحه هم می باشند به آنها استدلال شده است لکن این روایات ارتباطی به ما نحن فیه ندارند بلکه بعضی در باب حیض می باشند و بعضی در باب حدث اکبر می باشند.

بدون در نظر گرفتن فروض و روایات اساسا در طواف اصل اولیه و قاعده بطلان می باشد یا عدم بطلان می باشد؟
دو نظریه است:
نظریه اول: بطلان مطلقا
دلیل: طهارت از حدث از شرائط صحت طواف است و المشروط عدم عند عدم شرطه
نظریه دوم: صحت مطلقا و هو الادق
دلیل: زمانی که حدث صورت گرفت طواف را قطع می کند و وضو می گیرد و طواف را ادامه می دهد و طواف با شرط خودش صورت می گیرد.
دلیل بر ادق بودن این است که قبلا گفتیم ماهیت طواف حرکت من المبدا و المنتهی می باشد و این معنا در تمام صوری که حدث صادر شده است وجود دارد یعنی هر شوطی با طهارت صورت گرفته است لذا جای تمسک به المشروط عدم عند عدم شرطه نیست زیرا تجدید وضو کرده و بقیه عمل را با وضو انجام داده است.
نتیجه اینکه بعید نیست که در تمام فروض بگوییم طواف صحیح است و اتمام واجب است و اعاده هم لازم نیست.
توهم: چرا این در نماز این حرف زده نمی شود که اگر حدث وسط نماز رخ داد برود وضو بگیرد و نماز را اتمام کند دلیلش ا است که باید بین اجزاء هم با طهارت باشد بین تکبیر و حمد باید با طهارت باشد کذلک در طواف هم بین اشواط باید با طهارت باشد.
و فیه: در باب صلاة اتفاقی است که اکوان متخلله باید با طهارت باشد اما دلیلی نداریم که طواف هم مانند صلاة است، دلیلی نداریم که اکوان متخلله(فاصله بین اجزاء) هم جزء طواف باشد بلکه طواف حرکت من المبدا الی المنتهی می باشد.
لکن الاحوط نظریه اول می باشد.
بعضی از جمله «فان فی الطواف صلاة» در صحاح ثلاثه خواسته اند استفاده کنند که طواف مانند نماز است و قد تقدم الکلام که در این جمله سه احتمال وجود دارد و ارتباطی به الحاق اکوان طوافی به صلاتی ندارد.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo