موضوع: افعال عمره/ طواف/تیمم بدل از وضو و غسل/جواز بدار
مطلب سوم از مساله دوم: ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله: و الأحوط مع رجاء ارتفاع العذر الصبر إلى ضيق الوقت.[1]
این احتیاط، احتیاط استحابی است کما اشار الیه ایضا[2]و سکوته فی التعلیقة العروة فی بحث التیمم[3]
فرض مساله این است که شخص می خواهد طواف واجبش را انجام دهد مثلا در روز چهارم ذی الحجه می خواسته طوافش را انجام دهد ولی بخاطر جهتی نمی تواند وضو بگیرد آیا این شخص در همین روز می تواند تیمم کند و طوافش را انجام دهد یا باید در صورت امید به بر طرف شدن عذر، تا آخر وقت که نزدیک ظهر روز نهم ذی الحجه صبر کند اگر عذرش برطرف نشد آن وقت طواف را انجام دهد. از این مساله تعبیر به جواز بدار و عدم جواز بدار شده است.
این فرع خود سه فرض دارد:
فرض اول: یقین دارد که عذر او تا آخر وقت باقی است مرحوم نراقی در این فرض هم قائل به عدم جواز بدار شده است.
فرض دوم: یقین دارد که عذرش قبل از اتمام وقت بر طرف می شود.
فرض سوم: احتمال بر طرف شدن عذر را می دهد.
به نظر ما دو فرض اول از مرکز نزاع خارج است- اگر چه بعضی محققین این دو فرض را هم داخل محل نزاع قرار داده اند- زیرا در فرض اول واضح است که بدار جایز است و در فرض دوم بدار جایز نیست.بر این اساس اقوال در مساله سه قول می باشد.

اقوال در مساله:
قول اول: عدم جواز بدار مطلقا کما عن الشهید و القاضی و السید و النراقی و البروجردی.
قول دوم: جواز بدار مطلقا(ولو با علم به ارتفاع عذر) کما حکی عن الصدوق و العلامة فی القواعد و الریاض و السید فی العروة و سیدنا الاستاذ.
قول سوم: تفصیل به اینکه اگر علم دارد مطلقا از محل بحث خارج است و اگر علم ندارد تارة مایوس از خوب شدن است ولو علم هم نداشته باشد در این صورت بدار جایز است و اگر مایوس از خوب شدن نیست بدار جایز نیست کما حکی عن الاسکافی و العلامه و الفخر المحققین و المحقق فی المعتبر و اکثر مشایخ المعاصرین کالحکیم و النائینی و الگلپایگانی.
مطلب سوم: ادله اقوال
با توجه به اینکه ادله بسیار زیادی برای این اقوال ذکر شده است ما فقط به بعضی از ادله هر نظریه اکتفا می کنیم.
دلیل نظریه اولی-عدم جواز بدار-: روایات باب 22 از ابواب تیمم
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ (عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع) قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِذَا لَمْ تَجِدْ مَاءً وَ أَرَدْتَ التَّيَمُّمَ فَأَخِّرِ التَّيَمُّمَ إِلَى آخِرِ الْوَقْتِ فَإِنْ فَاتَكَ الْمَاءُ لَمْ تَفُتْكَ الْأَرْض‌[4]
با القاء خصوصیت از نماز، حکم واضح است.
عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ إِذَا لَمْ يَجِدِ الْمُسَافِرُ الْمَاءَ فَلْيَطْلُبْ مَا دَامَ فِي الْوَقْتِ فَإِذَا خَافَ أَنْ يَفُوتَهُ الْوَقْتُ فَلْيَتَيَمَّمْ وَ لْيُصَلِّ فِي آخِرِ الْوَقْتِ الْحَدِيث[5]
این روایات بین مطلق و عام است زیرا ترک استفصال دلیل بر عمومیت می باشد.

دلیل نظریه دوم-جواز البدار-:
دلیل اول:
صاحب ریاض به این روایت تمسک کرده است:
وَ قَدْ تَقَدَّمَ فِي حَدِيثِ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَيْسَ يَنْبَغِي لِأَحَدٍ أَنْ يَتَيَمَّمَ إِلَّا فِي آخِرِ الْوَقْت‌[6]

دلیل دوم: روایات باب 14
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِيٍّ الْحَلَبِيِّ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ إِذَا أَجْنَبَ وَ لَمْ يَجِدِ الْمَاءَ قَالَ يَتَيَمَّمُ بِالصَّعِيدِ فَإِذَا وَجَدَ الْمَاءَ فَلْيَغْتَسِلْ وَ لَا يُعِيدُ الصَّلَاة صحیحة[7]
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ تُصِيبُهُ الْجَنَابَةُ فِي اللَّيْلَةِ الْبَارِدَةِ وَ يَخَافُ عَلَى نَفْسِهِ التَّلَفَ إِنِ اغْتَسَلَ فَقَالَ يَتَيَمَّمُ وَ يُصَلِّي فَإِذَا أَمِنَ مِنَ الْبَرْدِ اغْتَسَلَ وَ أَعَادَ الصَّلَاة[8]
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ إِذَا لَمْ يَجِدِ الْمُسَافِرُ الْمَاءَ فَلْيَطْلُبْ مَا دَامَ فِي الْوَقْتِ فَإِذَا خَافَ أَنْ يَفُوتَهُ الْوَقْتُ فَلْيَتَيَمَّمْ وَ لْيُصَلِّ فِي آخِرِ الْوَقْتِ فَإِذَا وَجَدَ الْمَاءَ فَلَا قَضَاءَ عَلَيْهِ وَ لْيَتَوَضَّ لِمَا يَسْتَقْبِل‌[9]
وعن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن عثمان بن عيسى، عن ابن مسكان، عن أبي بصيرقال : سألته عن رجل كان في سفر وكان معه ماء فنسيه فتيمم وصلى، ثم ذكر أن معه ماءاً قبل أن يخرج الوقت ؟ قال : عليه أن يتوضأ ويعيد الصلاة، الحديث . ورواه الشيخ بإسناده عن محمد بن يعقوب (1).أقول : هذا يحتمل الحمل على الاستحباب، وعلى من تيمم قبل اخر الوقت مع رجاء حصول الماء، وعلى من لم يطلب الماء بقرينة النسيان، والله علم[10].
ح2 و ح5 با کل این روایات معارض است.
وَعَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِيرٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أَصَابَتْهُ الْجَنَابَةُ فِي لَيْلَةٍ بَارِدَةٍ- يَخَافُ عَلَى نَفْسِهِ التَّلَفَ إِنِ اغْتَسَلَ- قَالَ يَتَيَمَّمُ وَ يُصَلِّي فَإِذَا أَمِنَ الْبَرْدَ اغْتَسَلَ وَ أَعَادَ الصَّلَاةَ.مویدة [11]
وَ عَنْهُ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ رَجُلٍ تَيَمَّمَ فَصَلَّى- فَأَصَابَ بَعْدَ صَلَاتِهِ مَاءً- أَ يَتَوَضَّأُ وَ يُعِيدُ الصَّلَاةَ أَمْ تَجُوزُ صَلَاتُهُ- قَالَ إِذَا وَجَدَ الْمَاءَ قَبْلَ أَنْ يَمْضِيَ الْوَقْتُ- تَوَضَّأَ وَ أَعَادَ فَإِنْ مَضَى الْوَقْتُ فَلَا إِعَادَةَ عَلَيْهِ.معتبرة[12]
وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع فَإِنْ أَصَابَ الْمَاءَ- وَ قَدْ صَلَّى بِتَيَمُّمٍ وَ هُوَ فِي وَقْتٍ- قَالَ تَمَّتْ صَلَاتُهُ وَ لَا إِعَادَةَ عَلَيْهِ.[13]
عن الحسن بن علي، عن يونس بن يعقوب، عن منصور بن حازم، عن أبي عبدالله ( عليه السلام )، في رجل تيمم فصلى ثم أصاب الماء، فقال : أما أنا فكنت فاعلا، إني كنت أتوضأ وأعيد . أقول : هذا واضح الدلالة على الاستحباب.[14]
چون این روایت تعارض دارند باید اولا ملاحظه نسبت شود و بعد به قواعد باب تعارض مراجعه شود.

دلیل بر قول سوم:
اولا: جمع بین روایات باینکه روایات باب 22 حمل شود بر مواردی که علم به بقاء عذر است که یاس هم ملحق به علم می شود و روایات باب 14 بر مواردی حمل شود که امید به ارتفاع عذر بوده است.
ثانیا: در اکثر روایات باب 14 آمده است: فاذا خاف ان یفوت الوقت[15] کلمه خوف و نظائره با علم به ارتفاع و علم به بقاء سازگاری ندارد بلکه کلمه خوف در مورد تردد بین امید و یاس است.

---