درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
94/02/13
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:
افعال عمره/ طواف/قسم ثانی از واجبات یا شرائط طواف/شرط سوم/طواف
علی خلاف المتعارف
مسألة 9 لو طاف على خلاف المتعارف في بعض أجزاء شوطه مثلا- كما لو صار بواسطة المزاحمة وجهه إلى الكعبة أو خلفه إليها أو طاف على خلفه على عكس المتعارف- يجب جبرانه. و لا يجوز الاكتفاء به.
مسألة 10 لو سلب بواسطة الازدحام الاختيار منه في طوافه فطاف و لو على اليسار بلا اختيار وجب جبرانه و إتيانه باختيار، و لا يجوز الاكتفاء بما فعل. [1]
در این دو مساله سیدنا الاستاذ رضوان الله تعالی علیه احکام تخلف بعض از شروط یا اجزاء را بیان فرموده اند.
توضیح ما افاده با ذکر سه مطلب خلاصه می شود.
مطلب اول: در بیان مخالفت بعض از اجزاء یا شروط طواف می باشد مخالفت تارة در استقبال می باشد طائف استقبال از بیت شریف در حال طواف کرده است اما عمدا و اما غیر عمدا و اخری عمدا یا غیر عمدا مخالفت بنحو استدبار بوده است و ثالثة عمدا یا غیر عمدا کعبه معظمه طرف یمین طائف قرار گرفته است و رابعة مضافا به این اقسام مخالفت دیگری هم صورت گرفته است مثلا مقداری از طواف را مستقبلا و بدون اختیار انجام داده است و خامسة طواف فقط بدون قصد و بی اختیار انجام شده است.
مطلب دوم: تخلف اجزاء یا شرائط در حال طواف احکامش مختلف است مثلا در بعضی از اجزاء و شرائط کل طواف باید اعاده شود مثلا حدث قبل از نصف حکمش این است که باید کل طواف اعاده شود یا فقد موالات در اشواط، حکمش اعاده کل طواف می باشد اما در بعضی دیگر از فروض مخالفت، وظیفه اعاده شوط است و لازم نیست کل طواف اعاده شود مثلا کما سیاتی طواف در حجر علی الاقوی از این قبیل می باشد که حکمش اعاده خصوص شوط است و یا در حدث بعد از نصف کذلک اعاده اشواط قبل از حدث لازم نیست.
در بعضی از این فروض مخالفت، حکمش نه اعاده کل طواف است و نه اعاده شوط بلکه حکمش اعاده مقداری است که مخالفت صورت گرفته است مثلا اگر مقداری از طواف را بدون قصد انجام داده است همان چند قدم را اعاده می کند؛ کل فروض خمسه حکمش از این قبیل می باشد.
خلاصه اینکه احکام مخالفت اجزاء یا شرائط علی نسق واحد نیست بلکه به سه شکل اعاده طواف یا اعاده شوط و یا اعاده مقدار تخلف می باشد.
مطلب سوم: باید دقت کرد اینکه هر مخالفتی به نحو خاصی تدارک می شود آیا نص خاص داریم یا علی القاعده است.
در فروض خمسه دو احتمال وجود دارد:
1-نه اعاده طواف لازم است و نه اعاده شوط و نه اعاده مقدار تخلف.
دلیل:
قیاس به مخالفت محاذی بودن شانه چپ در سمت حجر و ارکان باینکه که این مقدار از مخالفت اجتناب ناپذیر می باشد خصوصا در ازمنه حاضره.
و فیه:
اولا: قیاس مع الفارق است.
و ثانیا: در مخالفت شانه چپ در آن موارد دلیل داریم ذکرنا باینکه مقدمات خمسه به ما این مقدار از مخالفت را اجازه می دهد اما در مورد این مخالفتهای خمسه دلیلی نداریم خصوصا در ازمنه متقدمه که ازدحامی نبوده است که این مخالفتها لازم آید.
ضمن اینکه بحث اعم از مخالفت یسار می باشد فروضی مانند مسلوب الاختیار بودن را نیز شامل است.
2-با توجه به قاعده المشروط عدم عند عدم شرطه و المرکب منتفی بانتقاء بعض اجزائه این طواف ناقص می باشد بر این اساس است که صاحب جواهر فرموده است: و على كل حال فلو جعله على يمينه أو استقبله بوجهه أو استدبره جهلا أو سهوا أو عمدا لم يصح عندنا[2]
حال در جبران اشکال در این طواف سه احتمال وجود دارد:
1-کل طواف باید اعاده شود قیاسا به فقد شرائط او الاجزاء در باب صلاة مثلا فقد طهارت در صلاة نیاز به اعاده کل دارد و قیاسا به حدث قبل از نصف در طواف.
و فیه: قیاس صحیح نیست زیرا ما در نماز و حدث قبل از نصف در طواف، دلیل خاص داریم.
2-اعاده شوط لازم است.
دلیل: قیاس فروض خسمه به طواف در حجر فکما اینکه در طواف از حجر نیاز به اعاده شوط دارد در فروض خمسه هم باید شوط اعاده شود.
و فیه: سیاتی انشاء الله که در طواف از حجر نص خاص داریم و قیاس صحیح نیست.
3-اعاده مقداری که تخلف شده است کافیست.
دلیل: از ادله کون الطواف علی الیسار اینگونه استفاده می شود که هر قدمی باید علی الیسار باشد و با فقد این شرط در چند قدم، نسبت بطلان به بقیه ی اقدام، نیاز به دلیل دارد لذا همین چند قدمی را که خراب کرده است اعاده می کند بر فرض شک هم اصل عدم اعاده می باشد.(اقول: این مطلب با آنچه قبلا استاد فرمودند از کلمه قطع استفاده می شود که فی الجمله طواف یک هیئت اتصالیه دارد منافات دارد)
مسألة 9 لو طاف على خلاف المتعارف في بعض أجزاء شوطه مثلا- كما لو صار بواسطة المزاحمة وجهه إلى الكعبة أو خلفه إليها أو طاف على خلفه على عكس المتعارف- يجب جبرانه. و لا يجوز الاكتفاء به.
مسألة 10 لو سلب بواسطة الازدحام الاختيار منه في طوافه فطاف و لو على اليسار بلا اختيار وجب جبرانه و إتيانه باختيار، و لا يجوز الاكتفاء بما فعل. [1]
در این دو مساله سیدنا الاستاذ رضوان الله تعالی علیه احکام تخلف بعض از شروط یا اجزاء را بیان فرموده اند.
توضیح ما افاده با ذکر سه مطلب خلاصه می شود.
مطلب اول: در بیان مخالفت بعض از اجزاء یا شروط طواف می باشد مخالفت تارة در استقبال می باشد طائف استقبال از بیت شریف در حال طواف کرده است اما عمدا و اما غیر عمدا و اخری عمدا یا غیر عمدا مخالفت بنحو استدبار بوده است و ثالثة عمدا یا غیر عمدا کعبه معظمه طرف یمین طائف قرار گرفته است و رابعة مضافا به این اقسام مخالفت دیگری هم صورت گرفته است مثلا مقداری از طواف را مستقبلا و بدون اختیار انجام داده است و خامسة طواف فقط بدون قصد و بی اختیار انجام شده است.
مطلب دوم: تخلف اجزاء یا شرائط در حال طواف احکامش مختلف است مثلا در بعضی از اجزاء و شرائط کل طواف باید اعاده شود مثلا حدث قبل از نصف حکمش این است که باید کل طواف اعاده شود یا فقد موالات در اشواط، حکمش اعاده کل طواف می باشد اما در بعضی دیگر از فروض مخالفت، وظیفه اعاده شوط است و لازم نیست کل طواف اعاده شود مثلا کما سیاتی طواف در حجر علی الاقوی از این قبیل می باشد که حکمش اعاده خصوص شوط است و یا در حدث بعد از نصف کذلک اعاده اشواط قبل از حدث لازم نیست.
در بعضی از این فروض مخالفت، حکمش نه اعاده کل طواف است و نه اعاده شوط بلکه حکمش اعاده مقداری است که مخالفت صورت گرفته است مثلا اگر مقداری از طواف را بدون قصد انجام داده است همان چند قدم را اعاده می کند؛ کل فروض خمسه حکمش از این قبیل می باشد.
خلاصه اینکه احکام مخالفت اجزاء یا شرائط علی نسق واحد نیست بلکه به سه شکل اعاده طواف یا اعاده شوط و یا اعاده مقدار تخلف می باشد.
مطلب سوم: باید دقت کرد اینکه هر مخالفتی به نحو خاصی تدارک می شود آیا نص خاص داریم یا علی القاعده است.
در فروض خمسه دو احتمال وجود دارد:
1-نه اعاده طواف لازم است و نه اعاده شوط و نه اعاده مقدار تخلف.
دلیل:
قیاس به مخالفت محاذی بودن شانه چپ در سمت حجر و ارکان باینکه که این مقدار از مخالفت اجتناب ناپذیر می باشد خصوصا در ازمنه حاضره.
و فیه:
اولا: قیاس مع الفارق است.
و ثانیا: در مخالفت شانه چپ در آن موارد دلیل داریم ذکرنا باینکه مقدمات خمسه به ما این مقدار از مخالفت را اجازه می دهد اما در مورد این مخالفتهای خمسه دلیلی نداریم خصوصا در ازمنه متقدمه که ازدحامی نبوده است که این مخالفتها لازم آید.
ضمن اینکه بحث اعم از مخالفت یسار می باشد فروضی مانند مسلوب الاختیار بودن را نیز شامل است.
2-با توجه به قاعده المشروط عدم عند عدم شرطه و المرکب منتفی بانتقاء بعض اجزائه این طواف ناقص می باشد بر این اساس است که صاحب جواهر فرموده است: و على كل حال فلو جعله على يمينه أو استقبله بوجهه أو استدبره جهلا أو سهوا أو عمدا لم يصح عندنا[2]
حال در جبران اشکال در این طواف سه احتمال وجود دارد:
1-کل طواف باید اعاده شود قیاسا به فقد شرائط او الاجزاء در باب صلاة مثلا فقد طهارت در صلاة نیاز به اعاده کل دارد و قیاسا به حدث قبل از نصف در طواف.
و فیه: قیاس صحیح نیست زیرا ما در نماز و حدث قبل از نصف در طواف، دلیل خاص داریم.
2-اعاده شوط لازم است.
دلیل: قیاس فروض خسمه به طواف در حجر فکما اینکه در طواف از حجر نیاز به اعاده شوط دارد در فروض خمسه هم باید شوط اعاده شود.
و فیه: سیاتی انشاء الله که در طواف از حجر نص خاص داریم و قیاس صحیح نیست.
3-اعاده مقداری که تخلف شده است کافیست.
دلیل: از ادله کون الطواف علی الیسار اینگونه استفاده می شود که هر قدمی باید علی الیسار باشد و با فقد این شرط در چند قدم، نسبت بطلان به بقیه ی اقدام، نیاز به دلیل دارد لذا همین چند قدمی را که خراب کرده است اعاده می کند بر فرض شک هم اصل عدم اعاده می باشد.(اقول: این مطلب با آنچه قبلا استاد فرمودند از کلمه قطع استفاده می شود که فی الجمله طواف یک هیئت اتصالیه دارد منافات دارد)
