درس خارج فقه آیت الله مرتضوی
کتاب الحج
94/03/03
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:
افعال عمره/ طواف/قسم ثانی از واجبات یا شرائط طواف/شرط پنجم/ طواف
بین مقام و بیت شریف
در رابطه با مستجار احتمال اینکه مستجار بین رکن شرقی و شامی باشد مقطوع العدم است زیرا؛
اولا: احدی از فقهای شیعه قائل به این قول نشده اند.
وثانیا: همه علمای شیعه می گویند: مستجار بین رکن غربی و یمانی است.
وثالثا: روایات واضح الدلاله است که مستجار در قسمت پشت کعبه(بین رکن غربی و یمانی) است.
دلیل این مدعا:
اولا: صحیحه معاویه بن عمار و عبدالله بن سنان که موید به حدیث 9 از باب 26 است[1] و توهم اینکه مراد از حذاء باب که در روایت آمده است، باب شرقی باشد غلط است بلکه مراد از حذاء باب، بنابر بر قول کاشف اللثام خود باب است نه مقابل باب کما اینکه مرحوم اردبیلی می گوید صححیه عبدالله بن سنان نیزهمین را می گوید یعنی مراد همان درب دوم خانه خداست که بین رکن غربی ویمانی است.
از ماذکرنا یظهر که کلام کشف اللثام اطلاق دارد(یعنی کلام ایشان هم درب فعلی را شامل می شود و هم درب قدیمی پس ایشان هم درب فعلی را نگفته است) و ایشان هم باب شرقی را نمی گوید پس جمیع علماء و روایات مفادش این است که مستجار در باب غربی خانه خداست.
و شاهد برای ما ذکرنا این کلمات از علماء است.
محقق نراقی میفرمایند:
و منها: أن يلتزم المستجار-و يسمّى بالملتزم و المتعوّذ أيضا، و هو بحذاء الباب من وراء الكعبة دون الركن اليماني بقليل- في الشوط السابع، فيبسط يديه و خدّه على حائطه و يلصق بطنه به، لصحيحة ابن عمّار و موثّقته... [2]
ریاض هم همین کلام را می گوید.
و )أن ( يلتزم المستجار، وهو بحذاء الباب من وراء الكعبة ) دون الركن اليماني بقليل، قيل : وقد يطلق على الباب، كما في الصحيح : « إذا فرغت من طوافك وبلغت مؤخر الكعبة وهو بحذاء المستجار دون الركن اليماني فابسط يديك » الخبر[3]
بقی فی المقام شیء:
آیا این سه عنوان بر نقطه واحد منطبق است یا بر نقاط مختلف اطلاق می شود؟
در این زمینه اختلاف است(دو قول است متعوذ و ملتزم یکی است و مستجار فرق می کند دوم: هر کدام اسم مکان خاصی است).
مرحوم فیض بسیار خوب بحث را مطرح کرده اند و همه را بر یک نقطه منطبق کرده اند.
فرض اول: تمام اشواط به این نحو بوده که این طواف او باطل است.
این طواف علی مسلک اکثر باطل است ولی طبق مبنای غیر اکثر طواف باطل نیست.
اگر روایت محمد مسلم را پذیرفتیم این طواف باطل است زیرا المشروط عدم عند عدم شرطه و اگر صحیحه حلبی را پذیرفتیم این طواف صحیح است زیرا طاف حدی ندارد و پشت مقام هم جایز است.
فرض دوم: تخلف در بعضی اشواط بوده است.
در این فرض دو بحث داریم.
بحث اول: آیا باطل است یا نه؟ که در فرض قبلی اشاره شد که علی القول بالشرطیت باطل است لوجهین واگر شرط نباشد صحیح است.
بحث دوم: علی مسلک اکثر که طواف باطل است، چه مقدار باطل است؟
در این بحث سه احتمال است.
احتمال اول: همان مقدار که خلف المقام طواف کرده باطل است. مثلا فقط همان سه متر باطل است کما عن سیدنا الاستاذ رضوان الله تعالی علیه.
دلیل: بخاطر این که المشروط عدم عند عدم شرطه، و لروایت محمد بن مسلم.
احتمال دوم: کل شوط باطل است.
دلیل: قیاس مورد بحث به تخلف از مطاف در حِجر.
فیه: در تخلف از حجر روایت داشتیم که کل شوط باطل است اما در این بحث دلیل نداریم و قیاس باطل است آنچه مسلم است این است که شرط فقط در همان مقدار تخلف رعایت نشده است و بیشتر از این مقدار دلیل بر بطلان نداریم.
احتمال سوم: کل طواف باطل است.
فیه: دلیلی بر بطلان کل طواف نداریم اگر هم بطلانی در کار باشد حداکثر شوط باطل است اما بطلان طواف دلیل ندارد.
نظر استاد: نظر حضرت امام رحمه الله خوب است و احتیاط خوب است.
کسانی که قائل به حدی برای طواف نیستند طبعا قائل به صحت هستند اما کسانی که می فرمایند طواف باید بین مقام و کعبه معظمه انجام شود در این صورت دو قول وجود دارد:
قول اول: حضرت امام می فرمایند این طواف باطل است.
قول دوم: عدم بطلان طواف که شهید می فرمایند.
این که این طواف حکمش چیست نیاز به بیان مقدمه و بررسی کلام شهید دارد که انشاء الله فردا خواهد آمد.
در رابطه با مستجار احتمال اینکه مستجار بین رکن شرقی و شامی باشد مقطوع العدم است زیرا؛
اولا: احدی از فقهای شیعه قائل به این قول نشده اند.
وثانیا: همه علمای شیعه می گویند: مستجار بین رکن غربی و یمانی است.
وثالثا: روایات واضح الدلاله است که مستجار در قسمت پشت کعبه(بین رکن غربی و یمانی) است.
دلیل این مدعا:
اولا: صحیحه معاویه بن عمار و عبدالله بن سنان که موید به حدیث 9 از باب 26 است[1] و توهم اینکه مراد از حذاء باب که در روایت آمده است، باب شرقی باشد غلط است بلکه مراد از حذاء باب، بنابر بر قول کاشف اللثام خود باب است نه مقابل باب کما اینکه مرحوم اردبیلی می گوید صححیه عبدالله بن سنان نیزهمین را می گوید یعنی مراد همان درب دوم خانه خداست که بین رکن غربی ویمانی است.
از ماذکرنا یظهر که کلام کشف اللثام اطلاق دارد(یعنی کلام ایشان هم درب فعلی را شامل می شود و هم درب قدیمی پس ایشان هم درب فعلی را نگفته است) و ایشان هم باب شرقی را نمی گوید پس جمیع علماء و روایات مفادش این است که مستجار در باب غربی خانه خداست.
و شاهد برای ما ذکرنا این کلمات از علماء است.
محقق نراقی میفرمایند:
و منها: أن يلتزم المستجار-و يسمّى بالملتزم و المتعوّذ أيضا، و هو بحذاء الباب من وراء الكعبة دون الركن اليماني بقليل- في الشوط السابع، فيبسط يديه و خدّه على حائطه و يلصق بطنه به، لصحيحة ابن عمّار و موثّقته... [2]
ریاض هم همین کلام را می گوید.
و )أن ( يلتزم المستجار، وهو بحذاء الباب من وراء الكعبة ) دون الركن اليماني بقليل، قيل : وقد يطلق على الباب، كما في الصحيح : « إذا فرغت من طوافك وبلغت مؤخر الكعبة وهو بحذاء المستجار دون الركن اليماني فابسط يديك » الخبر[3]
بقی فی المقام شیء:
آیا این سه عنوان بر نقطه واحد منطبق است یا بر نقاط مختلف اطلاق می شود؟
در این زمینه اختلاف است(دو قول است متعوذ و ملتزم یکی است و مستجار فرق می کند دوم: هر کدام اسم مکان خاصی است).
مرحوم فیض بسیار خوب بحث را مطرح کرده اند و همه را بر یک نقطه منطبق کرده اند.
و الحجر الموضوع هناك يسمى بالملتزم و المستجار و المتعوذ لأن الناس يلتزمونه و يجأرون و يتعوذون بالتزامه من النار....[4]
خلاصه اینکه این سه عنوان قطعا بین رکن شامی و یمانی است حال یا همه منطبق بر یک مکان هستند یا نه.مسألة 12 لا يجوز جعل مقام إبراهيم داخلا في طوافه، فلو أدخله بطل، و لو أدخله في بعضه أعاد ذلك البعض، و الأحوط إعادة الطواف بعد إتمام دوره بإخراجه.[5]
در مساله 12 امام رحمه الله می فرمایند: اگر کسی خلف المقام طواف کرد(دو متر بعد از مقام ابراهیم طواف کرد) دو فرض دارد.فرض اول: تمام اشواط به این نحو بوده که این طواف او باطل است.
این طواف علی مسلک اکثر باطل است ولی طبق مبنای غیر اکثر طواف باطل نیست.
اگر روایت محمد مسلم را پذیرفتیم این طواف باطل است زیرا المشروط عدم عند عدم شرطه و اگر صحیحه حلبی را پذیرفتیم این طواف صحیح است زیرا طاف حدی ندارد و پشت مقام هم جایز است.
فرض دوم: تخلف در بعضی اشواط بوده است.
در این فرض دو بحث داریم.
بحث اول: آیا باطل است یا نه؟ که در فرض قبلی اشاره شد که علی القول بالشرطیت باطل است لوجهین واگر شرط نباشد صحیح است.
بحث دوم: علی مسلک اکثر که طواف باطل است، چه مقدار باطل است؟
در این بحث سه احتمال است.
احتمال اول: همان مقدار که خلف المقام طواف کرده باطل است. مثلا فقط همان سه متر باطل است کما عن سیدنا الاستاذ رضوان الله تعالی علیه.
دلیل: بخاطر این که المشروط عدم عند عدم شرطه، و لروایت محمد بن مسلم.
احتمال دوم: کل شوط باطل است.
دلیل: قیاس مورد بحث به تخلف از مطاف در حِجر.
فیه: در تخلف از حجر روایت داشتیم که کل شوط باطل است اما در این بحث دلیل نداریم و قیاس باطل است آنچه مسلم است این است که شرط فقط در همان مقدار تخلف رعایت نشده است و بیشتر از این مقدار دلیل بر بطلان نداریم.
احتمال سوم: کل طواف باطل است.
فیه: دلیلی بر بطلان کل طواف نداریم اگر هم بطلانی در کار باشد حداکثر شوط باطل است اما بطلان طواف دلیل ندارد.
نظر استاد: نظر حضرت امام رحمه الله خوب است و احتیاط خوب است.
مسألة 13 يضيق محل الطواف خلف حجر إسماعيل بمقداره، و قالوا بقي هناك ستة أذرع و نصف تقريبا، فيجب أن لا يتجاوز هذا الحد و لو تخلف أعاد هذا الجزء في الحدّ.[6]
اگر حد طواف 8 ذراع بعد از حِجر بوده است یعنی مبنای ما این باشد که 26 ذراع را باید از دیوار خانه کعبه مشرفه حساب کرد نه از دیوار حجر حضرت اسماعیل؛ حال اگر کسی طوافش را در محدوده حجر حضرت اسماعیل خارج از این حد انجام داد حکم طوافش چیست؟کسانی که قائل به حدی برای طواف نیستند طبعا قائل به صحت هستند اما کسانی که می فرمایند طواف باید بین مقام و کعبه معظمه انجام شود در این صورت دو قول وجود دارد:
قول اول: حضرت امام می فرمایند این طواف باطل است.
قول دوم: عدم بطلان طواف که شهید می فرمایند.
این که این طواف حکمش چیست نیاز به بیان مقدمه و بررسی کلام شهید دارد که انشاء الله فردا خواهد آمد.
