موضوع: شک در عدد اشواط/شک در اثناء/طواف/افعال عمره

بحث در فرض سوم(یک طرف از شک نقصان و یک طرف زیادی باشد) بود مشهور قائل به بطلان شده اند.

دلیل بر بطلان

دوران بین محذورین کما عن الحدائق و الریاض و الجواهر و الشهید فی المسالک و الروضة، بهترین عبارت کلام مجمع می باشد.

و دليل البطلان في الكلّ انّه بين المحذورين، أمّا الزيادة لو بنى على الأقلّ و كمل، أو النقصان لو بنى على الأكثر و لا يمكن الاحتياط هنا كما في الصلاة لمشروعية صلاة ركعة أو ركعتين، بخلاف الشوط و الشوطين.[1]

و فیه: با جریان اصل عدم زیادی دیگر بین المحذورین نخواهد بود، دلیل ما ذکرنا است نه کلام صاحب مدارک که فرموده است معلوم نیست اضافه شدن نصف شوط مبطل باشد زیرا عمدا یک قدم هم اگر اضافه شود مبطل است.

تمسک به نصوص خاصه

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ طَافَ بِالْبَيْتِ طَوَافَ الْفَرِيضَةِ- فَلَمْ يَدْرِ سِتَّةً طَافَ أَمْ سَبْعَةً أَمْ ثَمَانِيَةً- قَالَ يُعِيدُ طَوَافَهُ حَتَّى يَحْفَظَ الْحَدِيثَ.[2] ‌

حکم به بطلان را می توان از حتی یحفظ و کلمه یعید استفاده کرد.

و فیه: اولا این روایت بعضی از فروض سوم را می گوید و ثانیا در سند اسماعیل بن مرار واقع شده است که توثیق نشده است.

کما اینکه مرحوم آقای خوئی به اطلاق احادیث شک بین شش و هفت که ح1 و 2 و 9 و 10 است، تمسک کرده است با این بیان که روایات شک بین شش و هفت که می گویند طواف باطل است اطلاق دارد هم شامل اثناء می شود و هم شامل شک بعد از فراغ.

و فیه: کل این روایات صور بسیطه را می گوید تمام این روایات حکم شک در نقیصه را می گوید و مرکز بحث ما در فرض سوم، صور مرکبه می باشد یعنی هم احتمال نقیصه وجود دارد و هم احتمال زیادی و تعدی از صور بسیطه به صور مرکبه نیاز به دلیل دارد.

شک در طواف مبطل است الا ما خرج لذا ما خرج نیاز به دلیل دارد نه بطلان

کلام ابن حمزه در وسیله

و الشك فيه من غير تحصيل عدد[3] ‌

صاحب مجمع هم می فرمایند:

و يدلّ على البطلان بالشك في الفريضة و البناء في النافلة مطلقا رواية أبي بصير قال: سألت أبا عبد اللَّه عليه السّلام عن رجل شك في طواف الفريضة؟ قال: يعيد كلّما شك، قلت: جعلت فداك شك في طواف نافلة؟ قال: يبنى على الأقلّ.[4]

دلیل بر این قاعده کلی:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ طَافَ بِالْبَيْتِ طَوَافَ الْفَرِيضَةِ- فَلَمْ يَدْرِ أَ سَبْعَةً طَافَ أَمْ ثَمَانِيَةً- فَقَالَ أَمَّا السَّبْعَةَ فَقَدِ اسْتَيْقَنَ- وَ إِنَّمَا وَقَعَ وَهْمُهُ عَلَى الثَّامِنِ فَلْيُصَلِّ رَكْعَتَيْنِ.[5] ‌

کیفیت استدلال: انما دلالت دارد که اگر یقین به هفت نداشته باشد طواف باطل است.

بعضی اشکال کرده اند که این روایت می گوید که شک بعد از سبع صحیح است اما دلالت بر بطلان در قبل از سبع ندارد جواب این توهم واضح است زیرا انما دلالت بر بطلان دارد.

بعضی هم گفته اند اگر قبل از رسیدن به حجر الاسود باشد چند قدم دیگر برود تا به حجر برسد تا شوط هفتم یقینی شود و هو کما تری زیرا رفتن این چند قدم هم نیاز به دلیل دارد اگر شک در این حالت مبطل باشد این چند قدم چه فایده ای دارد.

منها: صحیحه صفوان

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ ثَلَاثَةٍ دَخَلُوا فِي الطَّوَافِ- فَقَالَ وَاحِدٌ مِنْهُمْ احْفَظُوا- الطَّوَافَ فَلَمَّا ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ فَرَغُوا- قَالَ وَاحِدٌ مِنْهُمْ مَعِي سِتَّةُ أَشْوَاطٍ- قَالَ إِنْ شَكُّوا كُلُّهُمْ فَلْيَسْتَأْنِفُوا- وَ إِنْ لَمْ يَشُكُّوا وَ عَلِمَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مَا فِي يَدَيْهِ فَلْيَبْنُوا.[6]

منها: وَ عَنْهُ عَنْ إِسْمَاعِيلَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْمُرْهِبِيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الثَّانِي ع قَالَ: قُلْتُ رَجُلٌ شَكَّ فِي طَوَافِهِ- فَلَمْ يَدْرِ سِتَّةً طَافَ أَمْ سَبْعَةً- قَالَ إِنْ كَانَ فِي فَرِيضَةٍ أَعَادَ كُلَّمَا شَكَّ فِيهِ- وَ إِنْ كَانَ نَافِلَةً بَنَى عَلَى مَا هُوَ أَقَلُّ. [7]

گفتیم موید است بخاطر اینکه در سند احمد بن عمر واقع شده است

منها: وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ طَافَ بِالْبَيْتِ طَوَافَ الْفَرِيضَةِ- فَلَمْ يَدْرِ سِتَّةً طَافَ أَمْ سَبْعَةً أَمْ ثَمَانِيَةً- قَالَ يُعِيدُ طَوَافَهُ حَتَّى يَحْفَظَ الْحَدِيثَ. [8]

مویدة لمکان اسماعیل بن مرار

منها: وَ عَنْ مُ حَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ شَكَّ فِي طَوَافِ الْفَرِيضَةِ- قَالَ يُعِيدُ كُلَّمَا شَكَّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ- شَكَّ فِي طَوَافِ نَافِلَةٍ قَالَ يَبْنِي عَلَى الْأَقَلِّ. [9]

مویدة لمکان علی بن ابی حمزه البطائنی

مختار استاد: دلیل بر بطلان در فرض سوم همین قاعده کلی است که شک در طواف مبطل است الا ما خرج بالدلیل.