موضوع: زمان وقوف/وقوف در عرفات/اعمال حج تمتع

در مطلب اول(تاخیر از زوال مطلق است یا در خصوص کسی است که مشغول اعمال مقدمی باشد) دو احتمال است:

احتمال اول: تاخیر برای کسی جایز است که می خواهد اعمال من الغسل و الموعظه و الصلاة را در خارج عرفه انجام دهد.

دلیل: اخذ به قدر متیقن(متیقن از جواز تاخیر برای کسی است که مشغول اعمال باشد)

احتمال دوم: تاخیر به مقدار یک ساعت یا نیم ساعت مطلقا جایز است چه مشغول اعمال باشد یا نه.

دلیل: تمسک به اصل برائت، در وجوب حضور در اول زوال عرفه شک داریم اصل عدم وجوب است.

توضیح مطلب و مختار نیاز به ذکر مقدمه ای دارد.

دلیل بر وجوب من اول الزوال شهرت فتوائیه یا اجماع یا صحیحه جمیل که ح15 از باب 20 از اقسا م حج است که این دو دلیل ناتمام است.

دلیل اول که اجماع یا شهرت فتوائیه است اولا مقطوع العدم است و ثانیا شهرت یا اجماع لیس بحجة.

اما استدلال به صحیحه جمیل ناتمام است از این جهت که قرینه داخلیه و خارجیه اگر دلالت بر جواز تاخیر نداشته باشد دلالت بر وجوب عند الزوال قطعا ندارد.

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُتَمَتِّعُ لَهُ الْمُتْعَةُ إِلَى زَوَالِ الشَّمْسِ مِنْ يَوْمِ عَرَفَةَ- وَ لَهُ الْحَجُّ إِلَى زَوَالِ الشَّمْسِ مِنْ يَوْمِ النَّحْرِ.[1]

به له الحج استدلال شده است که با گذشت زمان عمره تمتع، ابتدای زمان حج شروع می شود و این زمان، عند الزوال می باشد.

این برداشت از این حدیث هم قرینه خارجیه بر بطلانش وجود دارد زیرا من جانب در این حدیث شریف آخر وقت عمره تمتع زوال یوم عرفه قرار داده شده است پس این شخص می تواند تقصیر عمره تمتع را تا زوال انجام دهد و من جانب تا بخواهد از مکه خودش را به عرفه برساند حداقل ده دقیقه و حد اکثر چهار ساعت طول خواهد کشید پس اصلا اول زمان حج نمی تواند عند الزوال باشد در نتیجه و له الحج معنای دیگری دارد.

کما اینکه قرینه داخلی خلاف این استدلال است زیرا از جمله الی یوم النحر فهمیده می شود که مراد حضرت بیان ابتدای اعمال حج تا انتهای اعمال حج بوده است.

با توجه به این دو قرینه ممکن است کسی ادعا کند که این روایت دلیل بر جواز تاخیر از عند الزوال می باشد.

از ما ذکرنا روشن شد که دلیل ما بر جواز تاخیر چیست:

دلیل اولا ما تقدم من الروایات

و ثانیا صحیحه جمیل فی الجمله دلالت بر جواز تاخیر دارد.

مرحله دوم: دلیل وجوب حضور در عرفات بعد الزوال فورا

اگر قائل شدیم که وجوب عند الزوال واجب نیست حال دلیل بر اینکه باید سریعا بعد از اعمال مقدمی در عرفات حاضر شود چیست؟

واضح است که ما در اصل وجوب وقوف در عرفات تا غروب(ولو بلحظة) بحثی نداریم بلکه بحث ما در دلیل بر وجوب حضور در عرفات بعد الزوال فورا می باشد.

دلیل:

اولا: هیچ روایت صریحه ای نداریم که فورا بعد الزوال باید در عرفات حاضر شود.

ثانیا: دلیل بر این وجوب تاسی به حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است به این بیان که تمام روایات مقدمه که می فرمودند که حضرت در نمره غسل کرده و نماز خوانده اند و موعظه کرده اند دلالت داشتند که حضرت بلافاصله به عرفات رفته اند و چون حضرت در این مورد در مقام بیان احکام حج بوده اند تاسی به حضرتش واجب است.

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا يَنْبَغِي الْوُقُوفُ تَحْتَ الْأَرَاكِ فَأَمَّا النُّزُولُ تَحْتَهُ حَتَّى تَزُولَ الشَّمْسُ- وَ يَنْهَضَ إِلَى الْمَوْقِفِ فَلَا بَأْسَ.[2]

فَأَمَّا النُّزُولُ تَحْتَهُ حَتَّى تَزُولَ الشَّمْسُ- وَ يَنْهَضَ إِلَى الْمَوْقِفِ دلالت بر حرکت به سوی عرفات بعد از زوال فورا دارد.

این روایت اگر چه دلالت بر وجوب عند الزوال را نمی گوید زیرا اولا ضعف سندی دارد و ثانیا تا از نمره به عرفه برسد چند دقیقه حداقل طول خواهد کشید اما موید قول به بعد الزوال می باشد.

علت اینکه این روایت را موید قرار دادیم این است که این روایت از سه جهت اشکال دارد.

اولا: اشکال شده است که در بعضی نسخ وسائل حسین بن علی بن صلت آمده است و حسین بن علی صلت توثیق نشده است لکن در تهذیب و بعضی نسخ وسائل کلمه عن ذکر شده است و آمده است حسین عن علی بن صلت لذا این اشکال وارد نیست.

در تهذیب عن حسین عن علی بن صلت است اما در بعضی نسخ بعد از کلمه حسین عن نیامده است لذا بعضی اشکال کرده اند که حسین بن علی بن صلت توثیق نشده است

ثانیا: راوی از علی بن صلت، حسین بن سعید می باشد و حسین بن سعید از اجلاء می باشد لذا از این جهت هم اشکالی بر روایت وارد نیست.

ثالثا: علی بن صلت توثیق نشده است.

اگر این روایت صحیحه بود می توان به اطلاق لفظی تمسک کرد اما اگر دلیل سیره یا تاسی باشد دلیل لبی است و اطلاق ندارد.

دلیل بر جواز تاخیر مطلقا:

دلیل رجوع به اصل می باشد زیرا دلیل بر وجوب بعد الزوال سیره است و اطلاق ندارد لذا شک داریم بدون اشتغال وقوف عند الزوال واجب است یا نه اصل عدمش می باشد.

دلیل بر عدم جواز:

کما عن استادنا المحقق همه روایاتی که دلالت بر تاخیر داشت تاخیر مع الاشتغال را ذکر کرده است بدون اتشغال شک در جواز است و اصل عدم جواز است و باید اخذ به قدر متیقن کرد.

و فیه : ادله عند الزوال اطلاق ندارد تا اخذ به قدرمتیقن شود نه اجماع اطلاق داشت و نه شهرت فتوائیه و اگر به ادله بعد الزوال بخواهید اخذ به قدرمتقین کنید ایضا اطلاقی وجود ندارد.