موضوع: دلیل بر وجوب/وقوف در مشعر/سومین عمل/اعمال حج تمتع

ویرایش دوم

«القول في الوقوف بالمشعر الحرام يجب الوقوف بالمشعر من طلوع الفجر من يوم العيد إلى طلوع الشمس، و هو عبادة يجب فيه النية بشرائطها، و الأحوط وجوب الوقوف فيه بالنية الخالصة ليلة العيد بعد الإفاضة من عرفات إلى طلوع الفجر، ثم ينوي الوقوف بين الطلوعين، و يستحب الإفاضة من المشعر قبل طلوع‌ الشمس بنحو لا يتجاوز عن وادي محسّر، و لو جاوزه عصى و لا كفارة عليه، و الأحوط الإفاضة بنحو لا يصل قبل طلوع الشمس إلى وادي محسّر و الركن هو الوقوف بين طلوع الفجر إلى طلوع الشمس بمقدار صدق مسمى الوقوف و لو دقيقة أو دقيقتين، فلو ترك الوقوف بين الطلوعين مطلقا بطل حجه بتفصيل يأتي».[1]

سومین عمل حج ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله: يجب الوقوف بالمشعر

در وقوف در مشعر مباحثی وجود دارد که تدریجا به آنها اشاره می شود.

منها: اصل وجوب وقوف در مشعر

دلیل:

1. اتفاق المسلمین کما ادعاه مرحوم اردبیلی در مجمع بقوله: «و الظاهر انه لا خلاف بين المسلمين في ذلك.و الظاهر انه لاخلاف بین المسلمین فی ذلک»[2] و المغنی[3]

2. طوائف من الروایات

طائفه اولی: اخبار بیانیه کما فی باب 2 از اقسام حج

منها: «وَ فِي ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الْحَاجَّ إِذَا أَخَذَ فِي جَهَازِهِ لَمْ يَرْفَعْ شَيْئاً- وَ لَمْ يَضَعْهُ إِلَّا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ- وَ مَحَا عَنْهُ عَشْرَ سَيِّئَاتٍ وَ رَفَعَ لَهُ عَشْرَ دَرَجَاتٍ- وَ إِذَا رَكِبَ بَعِيرَهُ لَمْ يَرْفَعْ خُفّاً وَ لَمْ يَضَعْهُ- إِلَّا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِثْلَ ذَلِكَ- فَإِذَا طَافَ بِالْبَيْتِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ- وَ إِذَا سَعَى بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ- وَ إِذَا وَقَفَ بِعَرَفَاتٍ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ- وَ إِذَا وَقَفَ بِالْمَشْعَرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ- وَ إِذَا رَمَى الْجِمَارَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ- قَالَ فَعَدَّ رَسُولُ اللَّهِ ص كَذَا وَ كَذَا مَوْقِفاً- كُلُّهَا تُخْرِجُهُ مِنْ ذُنُوبِهِ ثُمَّ قَالَ- وَ أَنَّى لَكَ أَنْ تَبْلُغَ مَا بَلَغَ الْحَاجُّ».[4]

تقریب استدلال: جمله وَ إِذَا خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ که در وقوف در مشعر آمده است به دنبال چند عمل دیگر هم آمده است که بقرائن ما تقدم که اغلب بلکه همه آنها از اعمال واجب می باشند به حکم وحدت سیاق این جمله هم دلالت بر وجوب وقوف در مشعر دارد.

منها: جمله «وَ الْوُقُوفُ بِالْمَشْعَرِ فَرِيضَةٌ» در حديث: «وَ فِي الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فِي حَدِيثِ شَرَائِعِ الدِّينِ قَالَ: وَ لَا يَجُوزُ الْحَجُّ إِلَّا مُتَمَتِّعاً وَ لَا يَجُوزُ الْقِرَانُ وَ الْإِفْرَادُ- إِلَّا لِمَنْ كَانَ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ- وَ لَا يَجُوزُ الْإِحْرَامُ قَبْلَ بُلُوغِ الْمِيقَاتِ- وَ لَا يَجُوزُ تَأْخِيرُهُ عَنِ الْمِيقَاتِ‌ إِلَّا لِمَرَضٍ أَوْ تَقِيَّةٍ- وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلّٰهِ- وَ تَمَامُهُمَا اجْتِنَابُ الرَّفَثِ وَ الْفُسُوقِ- وَ الْجِدَالِ فِي الْحَجِّ وَ لَا يُجْزِي فِي النُّسُكِ الْخَصِيُّ- لِأَنَّهُ نَاقِصٌ وَ يَجُوزُ الْمَوْجُوءُ إِذَا لَمْ يُوجَدْ غَيْرُهُ- وَ فَرَائِضُ الْحَجِّ الْإِحْرَامُ وَ التَّلْبِيَاتُ الْأَرْبَعُ- وَ هِيَ لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ- لَبَّيْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ- إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَكَ وَ الْمُلْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ- وَ الطَّوَافُ بِالْبَيْتِ لِلْعُمْرَةِ فَرِيضَةٌ- وَ رَكْعَتَانِ عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ فَرِيضَةٌ- وَ السَّعْيُ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ فَرِيضَةٌ- وَ طَوَافُ النِّسَاءِ فَرِيضَةٌ وَ رَكْعَتَاهُ عِنْدَ الْمَقَامِ فَرِيضَةٌ- وَ لَا سَعْيَ بَعْدَهُ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- وَ الْوُقُوفُ بِالْمَشْعَرِ فَرِيضَةٌ وَ الْهَدْيُ لِلْمُتَمَتِّعِ فَرِيضَةٌ- فَأَمَّا الْوُقُوفُ بِعَرَفَةَ فَهُوَ سُنَّةٌ وَاجِبَةٌ وَ الْحَلْقُ سُنَّةٌ- وَ رَمْيُ الْجِمَارِ سُنَّةٌ إِلَى أَنْ قَالَ- وَ تَحْلِيلُ الْمُتْعَتَيْنِ وَاجِبٌ- كَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ وَ سَنَّهُمَا رَسُولُ اللَّهِ ص- مُتْعَةِ الْحَجِّ وَ مُتْعَةِ النِّسَاءِ».[5]

دلالت این حدیث بر وجوب واضح است اما این روایت موید است زیرا این حدیث شریف در خصال مرحوم صدوق به طریقه الی سلیمان بن مهران اعمش نقل کرده شده است- و این طریق که هم درخصاص است و هم در وسائل آمده است- در این طریق عدة من المجاهیل وجود دارد بلکه تقدم الکلام که سلیمان بن مهران ولو از اجلاء است در او هم تامل است.

طائفه دوم: روایاتی که بوضوح دلالت بر وجوب وقوف در مشعر در شب دهم دارد مانند روایات باب 23 مشعر

مفاد بعضی از این روایات این است که: «مَنْ أَدْرَكَ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ فَقَدْ أَدْرَكَ الْحَجَّ» و بعضی دیگر مفادش این است که: «إِذَا فَاتَتْكَ الْمُزْدَلِفَةُ فَقَدْ فَاتَكَ الْحَجُّ»

کما اینکه در این رابطه روایات زیادی داریم که در فروع آینده هم به آنها اشاره می شود از جمله آنها این طائفه است که اگر کسی مشعر را فراموش کرده و به منی برود اگر برگردد و مشعر را درک کند حجش صحیح است و الا حجش باطل است.

منها: «وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ وَ عِمْرَانَ ابْنَيْ عَلِيٍّ الْحَلَبِيَّيْنِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا فَاتَتْكَ الْمُزْدَلِفَةُ فَقَدْ فَاتَكَ الْحَجُّ».[6]

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ أَدْرَكَ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ يَوْمَ النَّحْرِ- مِنْ قَبْلِ زَوَالِ الشَّمْسِ فَقَدْ أَدْرَكَ الْحَجَّ».[7]

طوائف دیگری هم در این زمینه وجود دارد.

در دلالت این دو دلیل بر وجوب اختلافی نیست انما الکلام در دلیل سوم است.

3. آیا وجوب وقوف در مشعر به نص قرآن ثابت است یا نه؟

مرحوم جزائری از بعضی از فقهاء نقل می کند که دلیل بر وجوب وقوف در مشعر قرآن می باشد کما اینکه مرحوم آقای خوئی به آیه قرآن استدلال کرده است و ایضا بعضی از معاصرین نیز به قرآن استدلال کرده اند. «لا خلاف بين المسلمين كافة في أن الوقوف بالمشعر من واجبات الحج و يدلُّ عليه الكتاب العزيز «فَإِذٰا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفٰاتٍ فَاذْكُرُوا اللّٰهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرٰامِ» و لذا أُطلق عليه الفريضة في النصوص باعتبار ذكره في القرآن».[8]

آیه ای که به آن استدلال شده است آیه 198 و آیه 199 سوره بقره می باشد.

«لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَ اذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَ إِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ*[9] ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ».[10]

کیفیت استدلال:

برای استدلال به آیات قرآن بر وجوب چند تقریب بیان شده است.

تقریب اول: تقریبی که از بیان مرحوم آقای خوئی استفاده می شود.بین فقهاء اصطلاحی وجود دارد که این اصطلاح برگرفته از ابواب متفرقه فقه است منها در باب صلاة است و منها در باب عرفه است و منها در باب مشعر است که هر حکمی از احکام الهی که تعبیر به فرض یا فریضة یا واجب شده است، این وجوب از قرآن استفاده شده است و هر جا که کلمه سنت آمده است اگر چه واجب است اما وجوبش بواسطه قرآن نیست بلکه بواسطه معصومین علیهم السلام ثابت شده است.

از این قانون در مورد بحث استفاده شده است زیرا در دو روایت از مشعر تعبیر به فریضه شده است.

اول: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْوُقُوفُ بِالْمَشْعَرِ فَرِيضَةٌ الْحَدِيثَ».[11]

دوم: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع الْوُقُوفُ بِعَرَفَةَ سُنَّةٌ وَ بِالْمَشْعَرِ فَرِيضَةٌ- وَ مَا سِوَى ذَلِكَ مِنَ الْمَنَاسِكِ سُنَّةٌ».[12]

طبعا اگر قرار باشد وجوب وقوف از قرآن استفاه شود همان دو آیه ای است که ذکر کردیم.

و فیه: اگر دلیل بر این مدعی این دو روایت باشد استفاده وجوب وقوف در مشعر من القرآن در غایت اشکال است زیرا؛

این دو روایت ضعف سندی دارند حدیث 2 مرسله شیخ است و ح3 مرسله مرحوم صدوق در فقیه می باشد اگر چه از مرسله های اعلایی است.

تقریب دوم: کما عن النراقی و المجمع، وجوب از خود آیه استفاده می شود و احتیاج به آن دو روایت مرسله ندارد.

آیه به دو شکل ممکن است بر وجوب دلالت داشته باشد که در جلسه آینده اشاره می شود.