موضوع: دلیل بر وجوب/وقوف در مشعر/سومین عمل/اعمال حج تمتع

ویرایش دوم

بحث در این بود آیا وجوب وقوف در مشعر از قرآن استفاده میشود یا نه؟

گفتیم سه طریق برای اثبات این مطلب وجود دارد:

1. استفاده از کلمه فرض که در دو روایت در مورد معشر بکار رفته است.

اشکال این طریق در جلسه قبل اشاره شد.

2. ما عن الشیخ باینکه ایشان بعد از اینکه وجوب عرفات را بیان کرده است می فرمایند: شعر را قیاس به وقوف به عرفه نکنید زیرا وقوف در عرفات دلیل قرآنی ندارد اما مشعر دلیل قرآنی دارد که از وجوب ذکر که در آیه آمده است این وجوب استفاده می شود اگر مراد از ذکر صلاتین باشد این نماز باید در مشعر خوانده شود و اگر مراد کون فی المشعر باشد کذلک و ایضا اگر مراد هر نوع ذکری باشد باز هم وجوب وقوف در مشعر از آیه استفاده می شود.

«مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْوُقُوفُ بِالْمَشْعَرِ فَرِيضَةٌ وَ الْوُقُوفُ بِعَرَفَةَ سُنَّةٌ لَا يَعْتَرِضُ مَا ذَكَرْنَاهُ لِأَنَّ الْمُرَادَ بِهَذَا الْخَبَرِ أَنَّ فَرْضَهُ عُرِفَ مِنْ جِهَةِ السُّنَّةِ دُونَ النَّصِّ مِنْ ظَاهِرِ الْقُرْآنِ وَ مَا عُرِفَ فَرْضُهُ مِنْ جِهَةِ السُّنَّةِ جَازَ أَنْ يُطْلَقَ عَلَيْهِ الِاسْمُ بِأَنَّهُ سُنَّةٌ وَ قَدْ بَيَّنَّا ذَلِكَ فِي غَيْرِ مَوْضِعٍ وَ لَيْسَ كَذَلِكَ الْوُقُوفُ بِالْمَشْعَرِ لِأَنَّ فَرْضَهُ يُعْلَمُ بِظَاهِرِ الْقُرْآنِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى- فَإِذٰا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفٰاتٍ فَاذْكُرُوا اللّٰهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ‌ الْحَرٰامِ فَأَوْجَبَ عَلَيْنَا ذِكْرَهُ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَ لَمْ يَكُنْ فِي ظَاهِرِ الْقُرْآنِ أَمْرٌ بِالْوُقُوفِ بِعَرَفَاتٍ فَلِأَجْلِ ذَلِكَ أُضِيفَ إِلَى السُّنَّةِ وَ أَمَّا الَّذِي يَدُلُّ عَلَى أَنَّ الْوُقُوفَ- بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ فَرِيضَةٌ الْآيَةُ وَ الْخَبَرُ الْمُتَقَدِّمُ أَيْضاً وَ هُوَ قَوْلُهُ الْوُقُوفُ بِالْمَشْعَرِ فَرِيضَةٌ...».[1]

3. ما عن الفقهاء و المفسرین؛ سید المرتضی و ابن براج و النراقی و صاحب المفاتیح و مجمع البیان و منهج الصادقین باینکه در آیه امر به ذکر شده است و امر دلالت بر وجوب ذکر دارد چه ذکر نماز مغرب و عشاء باشد یا مراد مطلق ثناء خداوند متعال باشد اگر وجوب ذکر ثابت شد ذکر کما اینکه متوقف بر ذاکر است صدورا، متوقف بر مکان نیز می باشد زیرا ذاکر بدون مکان قابل فرض نیست پس کون فی المشعر مقدمه واجب است و مقدمه واجب،هم واجب است به عبارت دیگر آیه بالمطابقة دلالت بر وجوب ذکر دارد و بالملازمه دلالت بر وجوب کون فی المشعر دارد.

این تقریب اگر چه اشکال دارد اما تقریب خوبی است.

««فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ» و في هذا دلالة على أن الوقوف بالمشعر الحرام فريضة كما ذهبنا إليه لأن ظاهر الأمر على الوجوب فقد أوجب الله الذكر فيه و لا يجوز أن يوجب الذكر فيه إلا و قد أوجب الكون فيه و لأن كل من أوجب الذكر فيه فقد أوجب الوقوف و تقدير الكلام فإذا أفضتم من عرفات فكونوا بالمشعر الحرام و اذكروا الله في».[2]

ظاهرا هر سه تقریب اشکال دارد.

تقریب اول بخاطر ضعف روایات اشکال دارد.

و اشکال تقریب دوم این است که در وقوف در مشعر نفس کون فی الشعر واجب است یعنی آیا آنچه از اعمال حج است مجرد کون فی المشعر می باشد یا باید علاوه بر کون فی المشعر باید ذکر هم بگوید؟

این مطلب مورد اختلاف است.

مرحوم نراقی از سید مرتضی و ابن براج و حلبی و مفاتیح نقل می کند و خودش هم قائل است که ذکر هم واجب است.

«و أن يصرف زمان وقوفه بالذكر و الدعاء، سيّما الدعوات المأثورة. و عن السيّد و الحلبي و القاضي: وجوبه، و في المفاتيح و شرحه: أنّه لا يخلو من قوّة. و هو كذلك، لظاهر قوله تعالى، و ظواهر الأوامر في الأخبار.إلّا أنّه يجزئه اليسير من الذكر و الدعاء».[3]

ابن براج هم در مهذب ذکر را در ردیف کون فی المشعر آورده است. حیث قال: «فالواجب الوقوف بالمشعر و ذکر الله تعالی»

طبرسی و کاشانی در منهج الصادقین هم ذکر را واجب می دانند.

لکن اکثر بل نسب الی المشهور که ذکر در مشعر واجب نیست بلکه مستحب است ذکر بگوید کما فی الحدائق و الینابیع[4] .

«و نقل العلامة في المختلف عن ابن البراج انه عد في أقسام الواجب الذكر لله تعالى و الصلاة على النبي (صلى الله عليه و آله) و على آله في الموقفين ثم قال بعد نقل ذلك عنه: و المشهور الاستحباب. و قد تقدم ما يدل على ذلك في الوقوف بعرفة من الخبرين المنقولين ثمة».[5]

کما اینکه صاحب جواهر هم قائل به عدم وجوب است.

«منها استحباب الدعاء بالمرسوم في المشعر و يستحب الوقوف بعد أن يصلي الفجر و أن يدعو بالدعاء المرسوم أو ما يتضمن الحمد لله تعالى و الثناء عليه و الصلاة على النبي و آله كما سمعته في صحيح معاوية السابق، و في محكي المهذب... ثم ذكر من الواجبات فيه ذكر الله بحانه و الصلاة على النبي صلى الله عليه و آله، و عن السيد و الراوندي احتماله، و ابن زهرة الاحتياط به، و لعل الأول للأمر به في الآية و الثاني للأمر به في صحيح معاوية بن عمار إلا أن الظاهر إرادة الندب منهما، بل يمكن إرادة الذكر قلبا الحاصل بنية الوقوف، فيكون في قوة الأمر بالكون عند المشعر الحرام لله تعالى، بل لو قلنا بوجوب الاستيعاب المستلزم لصلاة الغداة أو الجمع بين المغرب و العشاء كفى ذلك في الذكر بناء على إرادة مطلقه، بل و الصلاة على محمد و آله أيضا».[6]

با توجه به این مطلب اگر ذکر واجب نباشد کون فی المشعر مقدمه مستحب است و طبعا متصف به وجوب نخواهد بود.

علی ای حال ولو از قرآن این امر استفاده نشود وجوب کون فی المشعر را براحتی می توان از روایات استفاده کرد.

اما اینکه هر جا تعبیر به فرض شده است وجوبش از قرآن استفاده می شود و هر جا تعبیر به سنت شده است وجوبش از قرآن نیست، ایضا جای تامل دارد زیرا وقوف در عرفات که در روایت از آن تعبیر به سنت شده است در قرآن آمده است بلکه دلالت قرآن بر وجوب کون فی العرفات اقوی و اظهر است از دلالت قرآن بر وجوب کون فی المشعر.

علی ای حال در آیه مذکور از سوره بقره چهار احتمال است:

    1. فقط وقوف در مشعر را می گوید.

    2. فقط وقوف در عرفات را می گوید.

    3. هر دو وقوف را می گوید.

    4. هیچ یک از دو وقوف را نمی گوید.