موضوع: وادی محسر/حدود مشعر/وقوف در مشعر/سومین عمل/اعمال حج تمتع

ویرای دوم

یکی از ملاحظات این است که آیا وادی محسر جزء منی است یا نه؟ حدی از حدود منی است یا اینکه مکان مستقلی است؟

از دو روایت استفاده می شود که این وادی جزء منی نمی باشد.

حديث اول: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ ابْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا كَثُرَ النَّاسُ بِمِنًى- وَ ضَاقَتْ عَلَيْهِمْ كَيْفَ يَصْنَعُونَ فَقَالَ يَرْتَفِعُونَ إِلَى وَادِي مُحَسِّرٍ- قُلْتُ فَإِذَا كَثُرُوا بِجَمْعٍ وَ ضَاقَتْ عَلَيْهِمْ كَيْفَ يَصْنَعُونَ فَقَالَ يَرْتَفِعُونَ‌ إِلَى‌ الْمَأْزِمَيْنِ‌- قُلْتُ فَإِذَا كَانُوا بِالْمَوْقِفِ- وَ كَثُرُوا وَ ضَاقَ عَلَيْهِمْ كَيْفَ يَصْنَعُونَ فَقَالَ يَرْتَفِعُونَ إِلَى الْجَبَلِ وَ قِفْ فِي مَيْسَرَةِ الْجَبَلِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص وَقَفَ بِعَرَفَاتٍ- فَجَعَلَ النَّاسُ يَبْتَدِرُونَ أَخْفَافَ نَاقَتِهِ يَقِفُونَ إِلَى جَانِبِهَا فَنَحَّاهَا رَسُولُ اللَّهِ ص- فَفَعَلُوا مِثْلَ ذَلِكَ فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَيْسَ مَوْضِعُ أَخْفَافِ نَاقَتِي بِالْمَوْقِفِ- وَ لَكِنَّ هَذَا كُلَّهُ مَوْقِفٌ وَ أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى الْمَوْقِفِ- وَ قَالَ هَذَا كُلُّهُ مَوْقِفٌ فَتَفَرَّقَ النَّاسُ وَ فَعَلَ مِثْلَ ذَلِكَ بِالْمُزْدَلِفَةِ الْحَدِيثَ».[1]

در این روایت ارتفاع در وادی محسر در طول وقوف در منی قرار گرفته است زیرا فرموده است اگر مکان ضیق بودن در محسر وقوف کنند از اینکه وقوف در محسر در طول قرار گرفته است فهمیده می شود که وادی جزء منا نیست.

کما اینکه این سوال در مشعر هم شده است و امام فرموده است که در ماذمین وقوف کنند در اینجا یقینا وقوف در ماذمین در طول وقوف در مشعر است این هم قرینه بر این است وادی محسر جزء منی نیست کما اینکه ماذمین جزء مشعر نیست.

حديث دوم: و یوید ذلک: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الْأَسَدِيِّ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ فِي حَدِيثِ الْإِفَاضَةِ مِنَ الْمَشْعَرِ قَالَ فَإِذَا مَرَرْتَ بِوَادِي مُحَسِّرٍ وَ هُوَ وَادٍ عَظِيمٌ بَيْنَ‌ جَمْعٍ‌ وَ مِنًى‌ وَ هُوَ إِلَى مِنًى أَقْرَبُ فَاسْعَ فِيهِ حَتَّى تُجَاوِزَهُ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص حَرَّكَ نَاقَتَهُ وَ يَقُولُ اللَّهُمَّ سَلِّمْ عَهْدِي وَ اقْبَلْ تَوْبَتِي وَ أَجِبْ دَعْوَتِي وَ اخْلُفْنِي فِيمَنْ تَرَكْتُ بَعْدِي‌».[2]

از این جهت که وادی محسر در مقابل منی قرار گرفته است معلوم می شود که جزء منی نیست بلکه اما حد للمنی و یا فاصل بین منی و جمع می باشد کما اینکه ظهور جمله و هو الی منی اقرب اظهر در این است که این وادی جزء منی نیست زیرا اقرب ظهور در تغایر و تعدد دارد.

اما گفتیم موید است زیرا در سند این روایت ابراهیم اسدی است و این شخص توثیق نشده است بلکه بعضی گفته اند مجهول است.

ملاحظه دوم: آیا در مشعر عند الضروة فقط اکتفاء به ماذمین می شود یا کما اینکه اکتفاء به ماذمین کفایت می کند ارتفاع به جبل دیگری هم که در مشعر وجود دارد کافی است؟

عبارت فقهاء دو گونه است اکثر فقهاء فقط ارتفاع به ماذمین را عند الزحام ذکر کرده اند و ارتفاع به جبل دیگر کافی نیست.

اما بعضی دیگر جبل را هم ذکر کرده اند.

جواهر كلام محقق را اينگونه نقل مي كند: «يجوز مع الزحام الارتفاع الى الجبل».[3]

صاحب وسائل نیز در عنوان باب 9 از ابواب مشعر فرموده است: «بَابُ جَوَازِ الِارْتِفَاعِ فِي الضَّرُورَةِ إِلَى الْمَأْزِمَيْنِ أَوِ الْجَبَلِ».

ظاهرا و الله العالم فقط عند الضروة مازمین استثناء شده است.

و اینکه مرحوم محقق و صاحب وسائل می فرمایند جبل هم استثناء شده است از سه را قابل استدلال است:

1. حديث: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ ابْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ مِثْلَهُ وَ زَادَ قُلْتُ فَإِنْ كَانُوا بِالْمَوْقِفِ كَثُرُوا وَ ضَاقَ عَلَيْهِمْ كَيْفَ يَصْنَعُونَ قَالَ يَرْتَفِعُونَ‌ إِلَى‌ الْجَبَل‌».[4]

و فیه: مراد از جبل در این روایت، جبل در عرفات است

مويد این مطلب: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ ابْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا كَثُرَ النَّاسُ بِمِنًى- وَ ضَاقَتْ عَلَيْهِمْ كَيْفَ يَصْنَعُونَ فَقَالَ يَرْتَفِعُونَ إِلَى وَادِي مُحَسِّرٍ- قُلْتُ فَإِذَا كَثُرُوا بِجَمْعٍ وَ ضَاقَتْ عَلَيْهِمْ كَيْفَ يَصْنَعُونَ فَقَالَ يَرْتَفِعُونَ‌ إِلَى‌ الْمَأْزِمَيْنِ‌- قُلْتُ فَإِذَا كَانُوا بِالْمَوْقِفِ- وَ كَثُرُوا وَ ضَاقَ عَلَيْهِمْ كَيْفَ يَصْنَعُونَ فَقَالَ يَرْتَفِعُونَ إِلَى الْجَبَلِ وَ قِفْ فِي مَيْسَرَةِ الْجَبَلِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص وَقَفَ بِعَرَفَاتٍ- فَجَعَلَ النَّاسُ يَبْتَدِرُونَ أَخْفَافَ نَاقَتِهِ يَقِفُونَ إِلَى جَانِبِهَا فَنَحَّاهَا رَسُولُ اللَّهِ ص- فَفَعَلُوا مِثْلَ ذَلِكَ فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَيْسَ مَوْضِعُ أَخْفَافِ نَاقَتِي بِالْمَوْقِفِ- وَ لَكِنَّ هَذَا كُلَّهُ مَوْقِفٌ وَ أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى الْمَوْقِفِ- وَ قَالَ هَذَا كُلُّهُ مَوْقِفٌ فَتَفَرَّقَ النَّاسُ وَ فَعَلَ مِثْلَ ذَلِكَ بِالْمُزْدَلِفَةِ الْحَدِيثَ».[5]

در این حدیث سه مطلب بیان شده است

الف: مساله ضیق در منی

ب: مساله ضیق در مشعر

ج: مساله ضیق در عرفات

لذا صاحب جواهر هم کلام محقق را توجیه می کند و می فرمایند که مراد از جبل، مازمین می باشد اما این توجیه در کلام صاحب وسائل راه ندارد زیرا ایشان مازمین را در مقابل جبل قرار داده است.

خواهد آمد.

«يجوز مع الزحام الارتفاع الى الجبل اي المأزمين كما عن الفقيه و الجامع و المنتهى و التذكرة بل لا أجد فيه خلافا، بل في المدارك هو مقطوع به في كلام الأصحاب، بل عن الغنية الإجماع عليه، و في‌موثق سماعة «قلت لأبي عبد الله عليه السلام إذا كثر الناس بجمع كيف يصنعون؟ قال: يرتفعون إلى المأزمين»».[6]

دو طریق دیگر برای اثبات این مدعی وجود دارد که در جلسه آینده خواهد آمد.