موضوع: رمي جمره عقبه/ اعمال مني/چهارمي عمل/اعمال حج تمتع

افرادي كه تمكن از رمي جمرات ندارند، دو بحث دارند، بحث اول كه در مسئله 5 انجام مي شود، که بحث نيابت از معذورين در رمي مي باشد، بحث دوم كه در مسئله 6 خواهد آمد، بحث رمي در شب است. در هر دو بحث، سخن از معذورين مي باشد.

در مساله 5 فقط بحث نیابت مطرح شده است که خود این بحث 5 فرع دارد کما اینکه بحث دوم هم فروعی دارد فعلا کلام در بحث نیابت از معذور در رمی جمرات می باشد.

فرع اول: ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله: «يستناب في الرمي من غير المتمكن كالأطفال والمرضى والمغمى عليهم».[1]

آیا نیابت از غیر متمکن در رمی جایز است یا نه؟

لا شبهة که اصل اولیه خصوصا در حج، کفایت فعل نائب است که از این اصل مواردی در فقه خارج شده است مثلا نمازهای واجب در بعضی از فروض و روزه و حج و رمی جمرات در بعضی از فروض از این اصل خارج شده است.

دلیل برای جواز نیابت از معذور در رمی:

اولا: ادعای اجماعی که من غیر واحد ادعا شده است کالجواهر و المستند.

ثانیا: حدود سیزده روایت که در باب 14 و 17 از عقبه آمده است که حدود ده تای از این روایات معتبرة بلکه صحیحه است و حدود سه تای از این روایات من حیث السند قابل تامل است بلکه ضعیف می باشند که این ضعف با توجه به وجود روایات صحیحه، صدمه ای به ماذکرنا نمی زند.

اما روایاتی که از حیث سند قابل تامل است:

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الَّذِي يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَرْمِيَ بِلَيْلٍ مَنْ هُوَ قَالَ الْحَاطِبَةُ وَ الْمَمْلُوكُ الَّذِي لَا يَمْلِكُ مِنْ أَمْرِهِ شَيْئاً وَ الْخَائِفُ وَ الْمَدِينُ وَ الْمَرِيضُ الَّذِي لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَرْمِيَ يُحْمَلُ إِلَى الْجِمَارِ- فَإِنْ قَدَرَ عَلَى أَنْ يَرْمِيَ وَ إِلَّا فَارْمِ عَنْهُ وَ هُوَ حَاضِر».[2]

علت ضعف این است که در طریق مرحوم صدوق به وهیب بن حفص علی تقدیر محمد بن علی همدانی است و علی تقدیر محمد بن علی بن ماجیلویه است اگر چه از این روایت در غیر واحد تعبیر به موثقه بلکه صحیحه شده است لکن هر دو تعبیر ناتمام است.

جهت دیگر ضعف اختلاف نسخ وسائل است در این چاپ وهیب بن حفص آمده است و در چاپهای دیگر وهب بن فحص آمده است.

کما اینکه از ناحیه ابوثمینه نیز این روایت اشکال دارد.

قبلا این مطلب را بحث کرده ایم که وهب درست است یا وهیب.

منها: «وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بَحْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ عَلِيٍّ الْيَعْقُوبِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع عَنِ الْمَرِيضِ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَرْمِيَ الْجِمَارَ فَقَالَ يُرْمَى عَنْهُ».[3]

جهت ضعف از ناحیه عبدالله بن بحر می باشد که توثیق نشده است کما اینکه از ناحیه داود بن علی یعقوبی نیز روایت مشکل دارد زیرا وی هم توثیق نشده است.

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ سَقَطَتْ عَنِ الْمَحْمِلِ فَانْكَسَرَتْ وَ لَمْ تَقْدِرْ عَلَى رَمْيِ الْجِمَارِ- فَقَالَ يُرْمَى عَنْهَا وَ عَنِ الْمَبْطُونِ».[4]

این روایت مرسله است.

اما روایات صحیحه

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ جَمِيعاً عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْكَسِيرُ وَ الْمَبْطُونُ يُرْمَى عَنْهُمَا قَالَ وَ الصِّبْيَانُ يُرْمَى عَنْهُم».[5]

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع عَنِ الْمَرِيضِ تُرْمَى عَنْهُ الْجِمَارُ قَالَ نَعَمْ يُحْمَلُ إِلَى الْجَمْرَةِ وَ يُرْمَى عَنْهُ قُلْتُ لَا يُطِيقُ‌ قَالَ يُتْرَكُ فِي مَنْزِلِهِ وَ يُرْمَى عَنْهُ».[6]

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْكَسِيرُ وَ الْمَبْطُونُ يُرْمَى عَنْهُمَا قَالَ وَ الصِّبْيَانُ يُرْمَى عَنْهُم‌».[7]

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ أُغْمِيَ عَلَيْهِ فَقَالَ يُرْمَى عَنْهُ الْجِمَارُ».[8]

خلاصه اینکه لاینبغی التامل که نیابت در رمی جمرات از غیر متمکن از رمی جایز است و مکفی است.

فرع دوم: آیا حضور خود معذور در فرض جواز نیابت لازم است یا نه؟

در این فرع اختلاف است.

قول اول: اکثر اصحاب می فرمایند مستحب است کما عن سیدنا الاستاذ «ويستحب حمل المريض مع الامكان عند المرمى ويرمي عنده بل هو أحوط».[9] و النراقی فی المستند «هل يجب حمل المعذور ـ مع الإمكان إلى الجمار ، ثمَّ يرمى عنه ، أو يستحبّ؟ ظاهر الأصحاب : الثاني ، وهو كذلك ، لعدم ثبوت الأزيد منه من الأخبار المتضمّنة له».[10]

قول دوم: وجوب حضور معذور کما عن محقق الاردبیلی فی المجمع: «و روايتا إسحاق تدلان على الحمل الى الجمار مع الإمكان، و يؤيّده الإتيان بما استطيع كما يدلّ عليه بعض الاخبار و هو غير مذكور في كلام الأصحاب على ما رأيته، و يمكن الاستحباب، و لا بأس بالعمل بهما».[11]

با توجه به سه قرینه:

    1. جمله تدلان علی الحمل الی الجمار مع الامکان بوی وجوب می دهد.

    2. تمسک به قاعده میسور

    3. جمله و یمکن الاستحباب که در مقابل وجوب می باشد؛

ایشان قائل به وجوب هستند لذا لا باس بعمل بهما به نظر ما رد قول به استحباب است.

علی ای حال چه ایشان قائل به وجوب باشد و چه نباشد قائل به وجوب داریم.

منشا اختلاف در این فرع دو روایت معتبرة و یک روایت غیر معتبرة می باشد که ظاهرا دلالت بر وجوب حمل معذور دارد با توجه به این نکته که مریض خصوصیت ندارد و از باب مثال می باشد و شامل همه معذورین می شود چرا که بقیه معذورین هم در روایات ذکر شده اند.

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الَّذِي يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَرْمِيَ بِلَيْلٍ مَنْ هُوَ قَالَ الْحَاطِبَةُ وَ الْمَمْلُوكُ الَّذِي لَا يَمْلِكُ مِنْ أَمْرِهِ شَيْئاً وَ الْخَائِفُ وَ الْمَدِينُ وَ الْمَرِيضُ الَّذِي لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَرْمِيَ يُحْمَلُ إِلَى الْجِمَارِ- فَإِنْ قَدَرَ عَلَى أَنْ يَرْمِيَ وَ إِلَّا فَارْمِ عَنْهُ وَ هُوَ حَاضِر».[12]

ظاهر این روایت وجوب حمل می باشد مگر اینکه مثل مرحوم نراقی بگوییم جملات خبریه دلالت بر وجوب ندارد.

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى ع عَنِ الْمَرِيضِ تُرْمَى عَنْهُ الْجِمَارُ قَالَ نَعَمْ يُحْمَلُ إِلَى الْجَمْرَةِ وَ يُرْمَى عَنْهُ قُلْتُ لَا يُطِيقُ‌ قَالَ يُتْرَكُ فِي مَنْزِلِهِ وَ يُرْمَى عَنْهُ».[13]

این روایت معتبرة است.

منها: «وَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِيمَ ع عَنِ الْمَرِيضِ تُرْمَى عَنْهُ الْجِمَارُ قَالَ نَعَمْ يُحْمَلُ إِلَى الْجَمْرَةِ وَ يُرْمَى عَنْهُ».[14]

این حدیث هم معتبرة است که بقرینه یرمی عنه، یحمل هم دلالت بر وجوب دارد.

مرحوم اردبیلی ح7 را اشاره نکرده است بخاطر اینکه این روایت ضعف سندی دارد.

ظاهرا حضور معذور در جمرات واجب نیست زیرا روایت 7 هم ضعف سندی دارد و هم مورد اعراض اصحاب واقع شده است و ح2 و 4 از باب 17 اگر چه معتبره هستند ولی احدی از فقهاء تا زمان محقق اردبیلی کسی به این دو روایت عمل نکرده است اما حکم به استحباب به عنوان رجاء آوری بلامانع است.