موضوع: رمي جمره عقبه/ اعمال مني/چهارمي عمل/اعمال حج تمتع

طائفه نهم: حاطبه(هیزم کش)

    1. عدم الخلافی که مرحوم نراقی در مستند ادعا کرده است: «وأمّا المعذور ـ كالخائف ، والراعي ، والعبد الذي لا يملك من أمره شيئا ، والمدين ، والحاطبة ـ فيجوز لهم الرمي ليلا بلا خلاف ظاهر فيه ، كما صرّح بعضهم أيضا، بل بالاتّفاق كبعض آخر».

این عدم خلاف یا به همه می خورد یا به خصوص حاطب.

    2. کونه معذورا

    3. روایت ابوبصیر «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الَّذِي يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَرْمِيَ بِلَيْلٍ مَنْ هُوَ قَالَ الْحَاطِبَةُ وَ الْمَمْلُوكُ الَّذِي لَا يَمْلِكُ مِنْ أَمْرِهِ شَيْئاً وَ الْخَائِفُ وَ الْمَدِينُ وَ الْمَرِيضُ الَّذِي لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَرْمِيَ يُحْمَلُ إِلَى الْجِمَارِ- فَإِنْ قَدَرَ عَلَى أَنْ يَرْمِيَ وَ إِلَّا فَارْمِ عَنْهُ وَ هُوَ حَاضِر».

این استثناء در غایت اشکال است زیرا اولا مواردی که ایشان ذکر کرده است در آنها اختلاف وجود دارد و بر فرض وجود عدم خلاف، مدعی ثابت نمی شود زیرا عدم خلاف ادون از اجماع است اگر با اجماع مطلب ثابت نشود(چون در این فرع اجماع مدرکی است) بطریق اولی با عدم خلاف ثابت نمی شود.

اما کونه معذورا اشکالش این است که اگر این فرد در این سه روز در طول سال شغلش را کنار بگذارد نه حرجی لازم می آید و نه مشکل دیگری لازم می آید لذا بر حاطب صدق معذور نمی کند.(اقول: ظاهرا مراد از حاطب کسی نیست که شغلش در شهرش هیزم کشی است بلکه مراد کسی است که در خصوص این ایام هیزم کشی می کند)

اما روایت ابوبصیر اشکالش این است که اگر چه حاطب در این حدیث آمده است اما طریق مرحوم صدوق به وهیب بن وهب او حفص در غایت اشکال است لمکان همدانی و ماجلیلویه.

مورد دهم: مطلق معذور

لذا بعضی مانند محقق و سیدنا الاستاذ و مستند، معذور را موضوع جواز رمی در شب قرار داده اند.

صحت این استثناء بکلیته متوقف بر این است که که گفته شود ملاک موارد تسعه او اکثر، عذر می باشد علت اینکه خانمها و خائف...استثناء شده است به این خاطر است که نوعا این افراد عذر دارند لذا می فهمیم که این عناوین خصوصیت ندارند بلکه ملاک کلی معذور بودن می باشد و ذکر این عناوین از باب مثال می باشد.

مرحوم آقای خوانساری در جامع المدارک در این استثناء مناقشه کرده است و فرموده اند بعضی از این عناوین مذکور معلوم نیست معذور باشند کما اینکه بعضی خانمها نمی توانند بعضی از مردها هم نمی توانند در ازدحام قرار بگیرند از اینکه معذور بودن در همه این عناوین کلیت ندارد می گوییم که خود این عناوین خصوصیت دارند.

ظاهرا و الله العالم این مناقشه مانع از کلیت جامع ندارد زیرا حداقل فرق خانمها و مردها این است که نوعا خانمها نمی توانند در ازدحام مقاومت کنند اما مردها بر عکس هستند و نوعا می توانند در ازدحام خود را حفظ کنند خصوصا که شارع حکم را با توجه به نوع وضع می کند.

اگر این استثناء ثابت شود عدد استثناء از دهتا هم خواهد گذشت مثلا شیوخ هم جزء موارد استثناء می باشند کما عن بعض شیوخنا منهم استادنا المحقق (الخوئی)

ملاحظه اول دلیل جواز رمی در شب بود.

ملاحظه دوم بیان موارد استثناء بود.

ملاحظه سوم: جواز رمی در شب اختصاص یوم النحر دارد یا اینکه این استثناء در روز یازدهم و دوازدهم هم جاریست؟

دو احتمال (و علی احتمال دو نظریه)وجود دارد:

    1. این حکم اختصاص به شب عید دارد.

    2. این حکم شامل شب یازدهم و دوازدهم هم می شود.

ظاهر کلام سیدنا الاستاذ احتمال اول می باشد در مساله شش ایشان کلمه یوم العید را آروده است اگر چه احتمال داده می شود که یوم العید مثال برای ایام تشریق می باشد- لکن این احتمال خلاف ظاهر کلام ایشان می باشد- ولی احتمال هم داده می شود که یوم العید خصوصیت داشته است لذا فقط یوم العید ذکر شده است.

اگر مفهوم وصف را حجت بدانیم این اختصاص در کلام سیدنا الاستاذ ثابت است کما اینکه اکثر روایات هم دلالت بر اختصاص دارند.

اکثر بلکه کل روایات باب 17 مزدلفه کلمه ای وجود دارد که دلالت بر اختصاص می کند.

منها: صحیحه اعرج «وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سَعِيدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ مَعَنَا نِسَاءٌ فَأُفِيضُ بِهِنَّ بِلَيْلٍ فَقَالَ نَعَمْ تُرِيدُ أَنْ تَصْنَعَ كَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ ص قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَفِضْ بِهِنَّ بِلَيْلٍ وَ لَا تُفِضْ بِهِنَّ حَتَّى تَقِفَ بِهِنَّ بِجَمْعٍ- ثُمَّ أَفِضْ بِهِنَّ حَتَّى تَأْتِيَ‌ الْجَمْرَةَ الْعُظْمَى فَيَرْمِينَ‌ الْجَمْرَةَ- فَإِنْ لَمْ يَكُنْ عَلَيْهِنَّ ذَبْحٌ فَلْيَأْخُذْنَ مِنْ شُعُورِهِنَّ وَ يُقَصِّرْنَ مِنْ أَظْفَارِهِنَّ وَ يَمْضِينَ إِلَى مَكَّةَ فِي وُجُوهِهِنَّ وَ يَطُفْنَ بِالْبَيْتِ وَ يَسْعَيْنَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- ثُمَّ يَرْجِعْنَ إِلَى الْبَيْتِ وَ يَطُفْنَ أُسْبُوعاً ثُمَّ يَرْجِعْنَ إِلَى مِنًى وَ قَدْ فَرَغْنَ مِنْ حَجِّهِنَّ وَ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَرْسَلَ مَعَهُنَّ أُسَامَةَ».[1]

در این صحیحه کلمه افاضه آمده است و واضح است که افاضه قبل از روز عید صورت می گیرد نه شب یازدهم یا دوازدهم.

کلمه افاضه و مشتقاتش در این روایات یرشدنا که مراد حضرت، شب عید بوده است.

احتمال دوم یظهر من الاکثر زیرا فرموده اند رمی در شب جایز است و مختص به شب عید نکرده اند کما انکه جملة من الروایات دلالت بر تعمیم دارد.

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ يُفِيضَ الرَّجُلُ بِلَيْلٍ إِذَا كَانَ خَائِفا».[2]

کلمه لیل اطلاق دارد و شامل هر سه شب می شود.

منها: صحیحه جمیل «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: فِي الْخَائِفِ لَا بَأْسَ بِأَنْ يَرْمِيَ الْجِمَارَ بِاللَّيْلِ وَ يُضَحِّيَ بِاللَّيْلِ وَ يُفِيضَ بِاللَّيْلِ».[3]

کلمه جمار دلالت بر روز یازدهم و دوازدهم دارد زیرا در روز دهم فقط یک جمره رمی می شود.

منها: «وَ عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ‌ أَبِي الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَخَّصَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِلنِّسَاءِ وَ الصِّبْيَانِ أَنْ يُفِيضُوا بِلَيْلٍ‌- وَ أَنْ يَرْمُوا الْجِمَارَ بِلَيْلٍ وَ أَنْ يُصَلُّوا الْغَدَاةَ فِي مَنَازِلِهِمْ فَإِنْ خِفْنَ الْحَيْضَ مَضَيْنَ إِلَى مَكَّةَ وَ وَكَّلْنَ مَنْ يُضَحِّي عَنْهُنَّ».[4]

البته این روایت موید است.

منها: «وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ أَخِيهِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ أَنَّهُ كَرِهَ رَمْيَ الْجِمَارِ بِاللَّيْلِ وَ رَخَّصَ لِلْعَبْدِ وَ الرَّاعِي فِي رَمْيِ الْجِمَارِ لَيْلًا».[5]

خلاصه اینکه این دو طائفه مثبتین هستند لذا وجهی برای تقیید طائفه دوم بوسیله طائفه اول نیست.

خلاصه اینکه این استثناء اختصاص به رمی در شب عید ندارد بلکه شامل شب دهم و شب یازدهم و دوازدهم هم می شود.