درس تفسیراستاد مروارید
91/07/05
بسم الله الرحمن الرحیم
صحبت در ارتباط با آیه چهارم سوره مبارکه طلاق بود
[1]
.
کلمه یئسن در آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه زن به سنی رسیده که مشرف بر یأس از حیض است، لکن هنوز آثار انقطاع حیض بالمرة هنوز محقق نگردیده. ناامیدی هست لکن با ارتیاب. به تعبیر آخر در سن من تحیض هست لکن به دلیل انقطاعی که صورت گرفته گمان برده می شود منقطع گردیده باشد. این عده از زنها عده شان سه ماه است.
بعد می فرماید واللائی لم یحضن، و آن زنهایی که اصلاً حیض نمی بینند. در اینجا دیگر صورت ارتیاب مطرح نیست. بلکه قطع به انقطاع است نه به دلیل کبر سن بلکه به دلیل عارضه ای یا امثال ذلک دیگر حیض منقطع گردیده.
بنابراین واللائی لم یحضن عطف بر واللائی یئسن می باشد، یعنی واللائی لم یحضن کذلک (عده شان سه ماه است) اما دیگر در اینجا ان ارتبتم در تقدیر نمی باشد.
این تفسیر موافق با روایات متعددی است و بسیاری از مفسرین همین احتمال را اختیار نموده اند.
اما در مقابل این احتمال، احتمال دیگری است که از کلام صاحب مجمع البیان روشن می گردد
[2]
. (این قول به کشاف هم نسبت داده شده).
و آن اینکه ان ارتبتم را در و اللائی لم یحضن نیز در تقدیر بگیریم. کسانی هم که لم یحضن هم با ارتیاب باید سه ماه عده نگه دارند. یعنی چه واللائی لم یحضن مع الارتیاب؟ می فرمایند مراد دختر صغیره ای است که در سن من تحیض هست لکن هنوز حیض نگردیده. بنابراین مورد ارتیاب واقع می گردد که شاید این عدم حیض به خاطر عارضه ای است و الا باید حیض می گردید.
البته این مطلب فقهاً تمام نیست زیرا در اینجا استصحاب عدم حیض جاری است. بله اگر دختر به سنی رسیده که سن من تحیض است و لکن هنوز حیض نگردیده ممکن است این حکم در ارتباط با او صحیح باشد.
احتمال سوم در آیه مطلبی است که مرحوم سید مرتضی و بعض دیگر از امامیه قائل گردیده اند و به عامه نیز نسبت داده شده و آن اینکه:
واللائی یئسن و اللائی لم یحضن اشاره است به دو گروه از زنها که باید عده نگه دارند. یعنی مرحوم سید به خلاف مشهور سن یائسگی را قبول ندارند و می فرمایند مراد از واللائی یئسن زنهایی هستند که به سن یائسگی رسیده اند، اما احتمال اینکه هنوز حیض شوند وجود دارد. حتی به ایشان نسبت داده که احتمال هم لازم نیست. یعنی ان ارتبتم به معنای شک در حیض و عدم حیض نیست بلکه مراد از ارتیاب شک در حکم این زنهاست ( زنهایی که مأیوس از حیضند و شما شک دارید که چه حکمی بر آنان بار می گردد عده شان سه ماه است).
برای این احتمال به شأن نزولی از آیه کریمه هم استشهاد گردیده که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله سؤال گردید که شما حکم ذوات الاقراع را تبیین نمودید. اما زنهایی که حیض نمی شوند (حال به خاطر صغر سن یا کبر سن یا به دلیل دیگر) حکم ایشان چه می شود؟ در جواب این سؤال این آیه نازل گردید که زنهایی را که در باره آنها شک دارید که حکمشان چیست باید سه ماه عده نگه دارند
[3]
.
مرحوم محقق اردبیلی در زبده
[4]
وقتی این قول را نقل می نمایند آن را تضعیف می نمایند که در احکام شرع سابقه ندارد اینطور تقییدی که اگر در حکمی شک نمودید حکمش چنین است (تقیید حکم به جهل مکلفین بسیار سخیف است).
و در ثانی این مطلب خلاف روایات مستفیضه بل متواتره است که عده بر یائسه واجب نیست
[5]
.
مرحوم صاحب جواهر می فرمایند ممکن است عذر سید مرتضی در عدم عمل به این اخبار این است که خبر واحد را حجت نمی دانند
[6]
.
استاد: علی ای حال با کمک روایات، نتیجه این شد که تفسیر اولی که برای آیه ذکر گردید نسبت به سایر تفاسیر اظهر می باشد.
[1] وَ اللاَّئي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحيضِ مِنْ نِسائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ وَ اللاَّئي لَمْ يَحِضْنَ وَ أُولاتُ الْأَحْمالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْراً ( طلاق_4)
[2] مجمع البيان في تفسير القرآن، ج10، ص: 46
[3] «أن أبي بن كعب قال: يا رسول الله إن عددا من عدد النساء لم تذكر في الكتاب: الصغار و الكبار و أولات الأحمال، فأنزل الله تعالى الآية» سنن البيهقي ج 7 ص 414 و 420.
[4] زبدة البيان في أحكام القرآن، ص: 594
[5] مثل صحيحة حمّاد بن عثمان قال: سألت أبا عبد اللّه عليه السّلام من الّتي قد يئست من المحيض و الّتي لا تحيض مثلها قال ليس عليهما عدّة و حسنة محمّد بن مسلم قال: سمعت أبا جعفر عليه السّلام يقول: في الّتي قد يئست من المحيض يطلّقها زوجها قال: بانت منه و لا عدّة عليها، و مثلها كثير. زبدة البيان في أحكام القرآن، ص: 594
[6] جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج، ص: 233
