درس تفسیراستاد مروارید
91/11/25
بسم الله الرحمن الرحیم
شد ممکن است از آیات کریمه ای از آیات کریم استفاده گردد که به عنوان یک قانون مطلق هر شیئ که عرفاً و عقلاً طیب هست در شریعت حلال می باشد. که البته بعد قابل تخصیص است. بنابراین اصل اباحه کل طیب است (به عنوان یک اصل لفظی و نه عملی) الا اینکه مخصص و مؤیدی وجود داشته باشد.
عرض کردیم بعید نیست بتوانیم این معنا را از آیات استفاده نماییم. البته آیات در این مسئله متفاوت.
مثلاً بعض از آیات از این قبیل است:
کلوا مما فی الارض حلالاً طیبا. آنچه را در زمین است اسفاده نمایید به شرط اینکه حلال و طیب باشد. ( حال است اما نوعی تقیید است).
بنابراین اگر در حلیت موردی شک کردیم نمی توانیم به این نوع از آیات تمسک نماییم. زیرا تمسک به عام در شبهه مصداقیه خواهد بود.
اما بعض از آیات مشتمل بر کلمه حلال نیست.
مثلاً: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ
[1]
.
يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَليمٌ
[2]
.
و بعضی در مقام بیان موضوع حلیت است. يَسْئَلُونَكَ ما ذا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبات...
[3]
و امثال ذلک...
در این آیات که حکم بر روی طیبات بار گردیده اشکالی ندارد که از آنها استظهار گردد که خداوند متعال هر طیبی را (که موضوعش عرفی است)حلال فرموده.
بنابراین این آیات از قبیل عمومات است، و می توان به عنوان یک اصل لفظی برای حلیت طیبات به آنها استدلال نمود.
برای توضیح بیشتر مطلب:
در سوره مائده چنین آمده:
يَسْئَلُونَكَ ما ذا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ وَ ما عَلَّمْتُمْ مِنَ الْجَوارِحِ مُكَلِّبينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّهُ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَ اذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَريعُ الْحِسابِ (4)
الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ وَ طَعامُ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ وَ طَعامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلِكُمْ إِذا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنينَ غَيْرَ مُسافِحينَ وَ لا مُتَّخِذي أَخْدانٍ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِالْإيمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرينَ (5)
اینکه در آیه پنجم چنین آمده ... و طعام الذین اوتوا الکتاب حل لکم و طعامکم حل لکم... مراد از این جمله چیست؟
وجه اینکه بعد از بیان حلیت طیبات باز گفته می شود و طعام اهل کتاب برای شما حلال است و طعام شما هم برای ایشان حلال است، چیست؟
در روایات ما چنین آمده که مراد از این طعام حبوبات ایشان است نه ذبائحشان
[4]
.
اما اینکه بعد از بیان طیبات باز بر روی طعام اهل کتاب تکیه شده این است که ممکن است توهم گردد که چون طعام مربوط به کفار است نحو خباثتی در آن وجود دارد و لذا شارع مقدس برای رفع این توهم فرموده اشکالی در طعام کفار نیست.
حال طعام در لغت به معنای کل مایطعم است. اما بعض از لغویین گفته اند که در کلام عرب به گندم اطلاق طعام میگردد
[5]
. بنابراین خود این نحو تأییدی است برای فهم روایات.
در تفسیر المنار به این نظریه که طعام اختصاص به حبوبات باشد اعتراض گردیده و گفته شده این مخالف با استعمال لفظ طعام در قرآن است.
اما در پاسخ اینست که خود سیاق ابا دارد از اینکه مراد از طعام تعمیم داشته باشد به نسبه با ذبائحی که در نظر شارع به منزله خبیث به شمار می آید.
علی کل حال بعدی ندارد که به این آیات کریمه برای حلیت طیبات استدلال گردد.
البته بعدی ندارد که این طیبات برای بعض از امم سابقه حرام بوده باشد.
فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذينَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ طَيِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَ بِصَدِّهِمْ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ كَثيراً
[6]
.
به دلیل ارتکاب ظلمی که یهود نمودند طیبات را بر ایشان حرام نمودیم
[7]
[8]
.
نظریه دیگری که در مقام مطرح گردیده این است که مراد از طیب، طیبات واقعی است و لذا لازم است که خود شارع طیبات را تبیین نماید. فلذا آیات چون در مقام بیان طیب واقعی است دیگر قابل استدلال نمی باشد
[9]
.
[1] بقره_172
[2] مؤمنون_51
[3] مائده _4
[4] أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ قُتَيْبَةَ الْأَعْشَى قَالَ سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقَالَ لَهُ الْغَنَمُ يُرْسَلُ فِيهَا الْيَهُودِيُّ وَ النَّصْرَانِيُّ فَتَعْرِضُ فِيهَا الْعَارِضَةُ فَيَذْبَحُ أَ نَأْكُلُ ذَبِيحَتَهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تُدْخِلْ ثَمَنَهَا مَالَكَ وَ لَا تَأْكُلْهَا فَإِنَّمَا هُوَ الِاسْمُ وَ لَا يُؤْمَنُ عَلَيْهِ إِلَّا مُسْلِمٌ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ وَ طَعامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع كَانَ أَبِي ع يَقُولُ إِنَّمَا هُوَ الْحُبُوبُ وَ أَشْبَاهُهَا. الكافي ج : 6 ص : 241محمد بن يعقوب: عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن محمد بن سنان، عن أبي الجارود، قال سألت أبا جعفر (عليه السلام) عن قول الله عز و جل: وَ طَعامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ وَ طَعامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ، فقال (عليه السلام): «الحبوب و البقول» البرهان في تفسير القرآن، ج2، ص: 251
[5] قال الخليل: العالي في كلام العرب أَن الطَّعامَ هو البُرُّ خاصة. لسان‌العرب ج : 12 ص : 363 (فی) المصباح المنير أنه «إذا أطلق أهل الحجاز الطعام عنوا به البر خاصة» و ما عن المغرب «أن الطعام اسم لما يؤكل، و قد غلب على البر» بل عن ابن الأثير عن الخليل «ان الغالب في كلام العرب أنه البر خاصة» إلى غير ذلك مما حكي عنهم مما يقتضي اختصاصه بالبر. جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج، ص: 43
[6] نساء _ 160
[7] علي بن إبراهيم، قال: حدثني أبي، عن ابن محبوب، عن عبد الله بن أبي يعفور، قال: سمعت أبا عبد الله (عليه السلام) يقول: «من زرع حنطة في أرض فلم تزك في أرضه ، و خرج زرعه كثير الشعير فبظلم عمله في ملك رقبة الأرض أو بظلم مزارعه و أكرته ، لأن الله تعالى يقول: فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ طَيِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَ بِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ كَثِيراً يعني لحوم الإبل و البقر و الغنم، هكذا أنزلها الله فاقرءوها هكذا ، و ما كان الله ليحل شيئا في كتابه ثم يحرمه من بعد ما أحله، و لا يحرم شيئا ثم يحله بعد ما حرمه...
[8] البرهان في تفسير القرآن، ج2، ص: 198
[9] جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج، ص: 236 [كتاب الأطعمة و الأشربة]
