درس تفسیراستاد مروارید
91/12/23
بسم الله الرحمن الرحیم
صحبت در ارتباط آیه سوم سوره مبارکه مائده بود. بحث حرمت میته را در آیه شریفه مورد بررسی قرار دادیم.
اما حرام دومی که در آیه شریفه مطرح گردیده دم می باشد. حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ...
به حرمت دم در چهار آیه در قرآن کریم اشاره گردیده
[1]
.
در سوره مبارکه انعام در ارتباط با دم قیدی مطرح گردیده که در دیگر آیات وجود ندارد.
قُلْ لا أَجِدُ في ما أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّماً عَلى طاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلاَّ أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَحيمٌ (145)
سوره انعام مکی است.
سیاق آیات سابق از این آیه در ارتباط با کارهایی است که اعراب جاهلی بی جا بر خود حرام می نمودند.
در این آیه شریفه می فرماید ای پیامبر بگو در آنچه بر من وحی گردید من حرامی را نیافتم الا این موارد.
یکی از این محرمات دم مسفوح است. گفته شده مراد از دم مسفوح خون ریخته شده است.
در جاهلیت خوردن خون مرسوم بوده و به عنوان غذا استفاده می گردیده.
این کلمه مسفوح به این جهت نظر دارد که بعضی از خونهایی که با گوشت مخلوط است و قابل تخلیص نیست ( مثلا خونی که در جگر وجود دارد) بلا اشکال است. چرا که خون مسفوح نمی باشد. البته از جهت فقهی اگر همین خونها در جایی مجتمع گردد مورد اختلاف است که آیا حلال است یا خیر.
البته شاید بتوان گفت به دلیل آیاتی که بعد از این آیه ازل گردیده و در آنها خون به صورت مطلق حرام گردیده مشکل است که از این ایه بتوانیم استفاده کنیم که فقط خون مسفوح حرام است. فلذا از این قید نمی توانیم مفهومی استفاده کنیم که فقط خون مسفوح حرام است بلکه فقط می توان گفت خونی که در گوشت وجود دارد و قابل تخلیص نیست استثناء گردیده. بنابراین اگر بر شیئی عنوان دم صدق کند ولو قطره ای باشد محکوم به حرمت است.
البته این احتمال هم وجود دارد که بر اساس تدریجی بودن جعل احکام در ابتدا فقط دم مسفوح حرام بوده اما بعد از آن دم بصورت مطلق حرام گردیده.
علی کل حال نمی توانیم با قید دم مسفوح از عمومات رفع ید نماییم.
مرحوم صاحب شرایع در باب اطعمع و اشربه عنوان محرم را دم مسفوح ذکر نموده اند. در تفسیر آن صاحب جواهر می فرمایند:
نعم ظاهر القيد في العبارة و غيرها بل هو صريح غير واحد حل ما في اللحم منه في الذبيحة، بل في الرياض عن جماعة التصريح بالإجماع عليه، و هو الحجة بعد الأصل و السيرة المستمرة و قاعدة نفي الحرج في الدين، ضرورة تحققه مع فرض حرمته، لعدم خلو اللحم منه و إن غسل مرات، بل الظاهر إلحاق ما يتخلف في القلب و الكبد
[2]
.
نظر فقهاء بر این است که خون آمیخته با گوشت حلال است و گفته شده مسئله اجماعی است.
علی کل حال خونی که در لابلای گوشت و کبد و ...وجود دارد و بر خوردن آن خوردن خون صدق نمی کند، حلال است.
او لحم الخنزیر...
روایتی وجود دارد که در آن این نکته مطرح گردیده که آنچه خداوند دستور فرموده بر اساس حکم و مصالح می باشد. در ادامه روایت مفاسد میته و خون و خنزیر و ...مطرح گردیده. طالبین برای دیدن روایت به باب اطعمه و اشربه وسائل مراجعه نمایند
[3]
.
[1] بقره 173_ مائده 3_ انعام 145_ نحل 115
[2] جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج، ص: 377
[3] مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَخْبِرْنِي جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ لِمَ حَرَّمَ اللَّهُ الْخَمْرَ وَ الْمَيْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِيرِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ يُحَرِّمْ ذَلِكَ عَلَى عِبَادِهِ وَ أَحَلَّ لَهُمْ مَا سِوَاهُ مِنْ رَغْبَةٍ مِنْهُ فِيمَا (حَرَّمَ عَلَيْهِمْ) وَ لَا زُهْدٍ فِيمَا (أَحَلَّ لَهُمْ) وَ لَكِنَّهُ خَلَقَ الْخَلْقَ (فَعَلِمَ) مَا تَقُومُ بِهِ أَبْدَانُهُمْ وَ مَا يُصْلِحُهُمْ فَأَحَلَّهُ لَهُمْ وَ أَبَاحَهُ تَفَضُّلًا مِنْهُ عَلَيْهِمْ بِهِ لِمَصْلَحَتِهِمْ وَ عَلِمَ مَا يَضُرُّهُمْ فَنَهَاهُمْ عَنْهُ وَ حَرَّمَهُ عَلَيْهِمْ ثُمَّ أَبَاحَهُ لِلْمُضْطَرِّ وَ أَحَلَّهُ لَهُ فِي الْوَقْتِ الَّذِي لَا يَقُومُ بَدَنُهُ إِلَّا بِهِ فَأَمَرَهُ أَنْ يَنَالَ مِنْهُ بِقَدْرِ الْبُلْغَةِ لَا غَيْرِ ذَلِكَ ثُمَّ قَالَ أَمَّا الْمَيْتَةُ فَإِنَّهُ لَا يُدْمِنُهَا أَحَدٌ إِلَّا ضَعُفَ بَدَنُهُ وَ نَحَلَ جِسْمُهُ وَ وَهَنَتْ قُوَّتُهُ وَ انْقَطَعَ نَسْلُهُ وَ لَا يَمُوتُ آكِلُ الْمَيْتَةِ إِلَّا فَجْأَةً وَ أَمَّا الدَّمُ فَإِنَّهُ يُورِثُ أَكْلُهُ الْمَاءَ الْأَصْفَرَ (وَ يُبْخِرُ الْفَمَ وَ يُنْتِنُ الرِّيحَ وَ يُسِي‌ءُ الْخُلُقَ) وَ يُورِثُ الْكَلَبَ وَ الْقَسْوَةَ فِي الْقَلْبِ وَ قِلَّةَ الرَّأْفَةِ وَ الرَّحْمَةِ حَتَّى لَا يُؤْمَنُ أَنْ يَقْتُلَ وَلَدَهُ وَ وَالِدَيْهِ وَ لَا يُؤْمَنُ عَلَى حَمِيمِهِ وَ لَا يُؤْمَنُ عَلَى مَنْ يَصْحَبُهُ وَ أَمَّا لَحْمُ الْخِنْزِيرِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَسَخَ قَوْماً فِي صُوَرٍ شَتَّى مِثْلِ الْخِنْزِيرِ وَ الْقِرْدِ وَ الدُّبِّ (وَ مَا كَانَ مِنَ الْمُسُوخِ) ثُمَّ نَهَى عَنْ أَكْلِهِ لِلْمَثُلَةِ لِكَيْلَا يَنْتَفِعَ النَّاسُ (بِهِ وَ لَا يَسْتَخِفُّوا بِعُقُوبَتِهِ)... وسائل‌الشيعة ج : 24 ص : 99
