< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد مصطفوی

91/09/25

بسم الله الرحمن الرحیم

 حكم غساله حمام
 صاحب عروه چنين غساله اي را پاك مي داند
 سيد طباطبائي يزدي مي فرمايد: «الاقوي طهاره غساله الحمام و ان ظن نجاستها لكن الاحوط الاجتناب عنها» مي فرمايد : غساله حمام آبي كه پس از شستشو از حمام بيرون مي آيد كه به اين آب غساله گفته مي شود ، ‌اقوي اين است كه اين غساله پاك است هرچند نجاستش براي فرد مظنون باشد ، ‌در آخر هم احتياط مستحبي اجتناب هست. اولا منظور از غساله حمام چيست ، آنگاه اقوال و بعد از ادله .
 بحث در غساله حمامهاي عمومي است
 غساله حمام آبي است كه پس از شستشو و تطهير بدن در حمام جاري مي شود و از مجاري حمام بيرون مي رود و موضوع بحث ما فقها ن آآنس آن غساله هاي حمام هاي عمومي است.
 اقوال در مسئله
 اما اقوال : حكم طهارت بين فقهاي عصر مورد اجماع است؛ در كتاب عروه كه ده پانزده از فقهاي اخير فقهاي قم از شيخ حائري تا امام خميني ، فقهاي نجف از صاحب عروه تا سيد الاستاد اختلاف نظر وجود ندارد و همه فتوا داده اند بر طهارت. اما در بين فقهاي طبقه اول و دوم اختلاف نظرهايي به چشم مي خورد تا بدانجا كه گفته مي شود كه حكم به طهارت مشهور است و مورد اجماع نيست. سيد الحكيم [1] مسئله را بحث مي كند و در ضمن مي فرمايد : صدوقين و فقيه حلي و شيخ طائفه حكم به نجاست اعلام كرده اند وعده اي از فقها هم نام مي رند كه غساله حمام طاهر است.
 نظر شيخ طوسي در نهايه
 شيخ طوسي [2] در كتاب نهايه كه كتاب فتواي مطابق با نصوص هست مي فرمايد: «و غساله الحمام لا يجوز استعمالها علي حال» ، غساله حمام استعمالش جائز نيست به هيچ وجه كه از ظاهر اين بيان همان حكم به نجاست است. اما ادله :
 ادله نجاست آب حمام
 درباره ادله فقيه حلي در سرائر پس از كه مي فرمايد استعمال غساله حمام جائز نيست ، مستند مي كند به رواياتي كه از اهل بيت رسيده و نسبت به بيان حكم كمال وضوح دارد كه اين روايات عبارتند از
 روايت امام كاظم (ع)
 حديث اول: محمد بن الحسن باسناده عن محمد بن علي بن محبوب عن عده من اصحابنا عن محمد بن عبد الحميد عن حمزه بن احمد عن ابي الحسن الاول در مجموع سند حسن است هر چند در توثيقات خاص حمزه مشكل داريم . امام موسي بن جعفر فرمود «لَا تَغْتَسِلْ مِنَ الْبِئْرِ الَّتِي تَجْتَمِعُ‌ فِيهَا مَاءُ الْحَمَّامِ‌ فَإِنَّهُ يَسِيلُ فِيهَا مَا يَغْتَسِلُ بِهِ الْجُنُبُ وَ وَلَدُ الزِّنَا وَ النَّاصِبُ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ هُوَ شَرُّهُمْ» [3] كه لا تغتسل نهي از غسل و اشاره به نجاست است.
 روايت امام صادق (ع)
 اما حديث دوم عبارت است از ‌روايتي از عبد الله بن ابي يعفور كه از نظر سند صحيح هست و اما دلالت : اين حديث هم درباره غساله حمام آمده كه امام صادق عليه السلام مي فرمايد «وَ إِيَّاكَ‌ أَنْ‌ تَغْتَسِلَ‌ مِنْ‌ غُسَالَةِ الْحَمَّام» هرگز از غساله حمام استفاده نكني كه سند درست است و دلالت در حد ظهور كامل نزديك به تصريح
 وجود تعليل در هر دو روايت
  بعد از كه حكم را بيان مي فرمايد تعليلي در هر دو روايت آمده كه «فَفِيهَا تَجْتَمِعُ غُسَالَةُ الْيَهُودِيِّ وَ النَّصْرَانِيِّ وَ الْمَجُوسِيِّ- وَ النَّاصِبِ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ هُوَ شَرُّهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ يَخْلُقْ خَلْقاً أَنْجَسَ مِنَ الْكَلْبِ وَ إِنَّ النَّاصِبَ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ لَأَنْجَسُ مِنْهُ» [4] . لذا فقيه حلي مي فرمايد كه حكم مستند است به نصوصي كه حكم را با كمال وضوح اعلام مي دارد.
 ادله طهارت غساله حمام
 اما قول بر طهارت و ادله آن : آنچه در تتبع حقير در دسترس قرار گرفت، كامل ترين بحث را در اين رابطه سيد الاستاد دارد . ايشان مي فرمايد : صحيح قول به طهارت است و قول به نجاست دليلي ندارد .
 تعليل موجود در هر دو روايت و بهره برداري از آن تعليل
  اما روايات كه آمده است روايت عبد الله بن ابي يعفور و روايت حمزه بن احمد بر فرضي كه از سند غمض عين بكنيم ، مي گوييم كه دلالت آن دو روايت بر مطلوب كامل نيست براي آنكه آن دو روايت تعليل شده است؛ در روايت اولي تعليل شده بود كه يسيل فيها ما يغتسل فيه الجنب و ولد الزنا ما فقها بدن جنب را نجس نمي دانيم و فقها ولد الزنا ما نجس نمي دانيم پس اين تعليل با نجاست ماء حمام تطبيق نمي كند و در روايت دوم كه آمده است يهودي و نصراني و مجوسي در بحث از طهارت كتابي ديديد كه نجاست كتابي محل كلام است بلكه صحيح اين است كه اهل كتاب طاهرند ، بنابراين تعليلي كه شده است ، تعليل براي اين است كه ما اين غساله را نبايد به عنوان يك نجس شرعي تلقي كنيم بلكه به عنوان يك شئ قذر و آلوده . ما از تعليل استفاده مي كنيم كه منظور از اين نجاست ، قذارت است و آلوده است و با ظاهر بيان هم تطبيق مي كند كه هر آدمي در آن، غسل مي كند و آلوده مي شود ، از اين آب آلوده اجتناب كنيد، قذرات چيزي است و نجاست چيز ديگري است. از روايات فقط چيزي كه استفاده مي شود قذرات است . اگر نجاست بود ، بيان ذيل لازم نبود كه هر گونه آدم غسل مي كند كه غساله حمام معلوم است، پس تعليل ارشاد و هدايت مي كند به اينكه مقصود از نجاست در غساله حمام ، قذرات است نه نجاست و دلالت اين دليل كامل نيست .
 روايات دال بر طهارت غساله حمام
 از سوي ديگر رواياتي داريم دال بر اينكه غساله حمام نجس نيست و اين دو روايت متعارض است ؛‌
 روايت اول
 صحيحه محمد بن مسلم عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الْحَمَّامُ‌ يَغْتَسِلُ‌ فِيهِ‌ الْجُنُبُ‌ وَ غَيْرُهُ أَغْتَسِلُ مِنْ مَائِهِ قَالَ نَعَمْ لَا بَأْسَ أَنْ يَغْتَسِلَ مِنْهُ الْجُنُبُ وَ لَقَدِ اغْتَسَلْتُ فِيهِ ثُمَّ جِئْتُ فَغَسَلْتُ رِجْلَيَّ وَ مَا غَسَلْتُهُمَا إِلَّا مِمَّا لَزِقَ بِهِمَا مِنَ التُّرَابِ» [5] . مي فرمايد اشكالي ندارد كه جنب غسل مي كند، من هم غسل كردم و بعد بيرون آمدم پاهايم را تطهير كردم و شستن پاهايم به جهت نجاست نبود به جهت اين بود كه خاك و گل چسبيده بود .
 روايت دوم
 صحيحه محمد بن مسلم است ، سند صحيح است عنه علي بن ابراهيم عن ابن ابي عمير عن فضاله بن ايوب عن جميل بن دراج عن محمد بن مسلم محَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع جَائِياً مِنَ‌ الْحَمَّامِ‌ وَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ دَارِهِ قَذَرٌ فَقَالَ لَوْ لَا مَا بَيْنِي وَ بَيْنَ دَارِي مَا غَسَلْتُ رِجْلِي وَ لَا نَحَيْتُمَاءَ الْحَمَّامِ» [6] .مي گويد امام باقر را ديدم كه از حمام آمد بين حمام و بين خانه مبارك ايشان ، مكان آلوده اي بود و از آنجا عبور كرد و پاهاي مبارك شستشو كرد و فرمود اگر اين قذرات بين راه نبود، حمام كه رفتم و بيرون آمدم ، پايم نجس نشده بود و نياز به شستشو نداشت. اين دو روايت دلالت دارند بر اينكه غساله حمام پاك است مخصوصا روايت دوم كه پا به كف حمام تماس مي گيرد و كف حمام هم غساله دارد ، دلالت روايت بر طهارت كامل، آن دو روايت ديگر هم دلالتش را ديديم . بعد از اين نگاه روايي سيد الاستاد [7] مي فرمايد اگر قبول كنيم كه روايات دلالت بر نجاست داشته باشند، مي گوييم در عصري بوده است كه يهود و نصارا داخل حمام مي شدند واز حمام هاي عمومي استفاده مي كردند و در عصر ما در كشورهاي اسلامي يهود و نصارا در آن حد نيست كه احتمال عقلائي وجود ندارد هر چند احتمال عقلي وجود دارد ولي احتمال عقلي در فقهي راهي نيست. پس اين حمامات محكوم به طهارت است و جايي براي اشكال نيست.
 اشكال و جوابي كه مرحوم آقاي خويي طرح مي نمايند
 اشكالي را مطرح مي كنند كه اگر در اين حمام هاي عمومي نجاست از بدن ها ازاله مي شود و ازاله نجاست از بدن و آب قليل هم هست و آلوده مي شود ، هرچند غساله هاي ديگر هم به آن اضافه شود كه مطهر نيست ، مي فرمايد جوابش اين است كه اينها حوضچه هايي است كه اينها وصل هستند به خزينه و خزينه چند برابر كر است و اينها مطهر است ، هرجايي كه مي رسند هم ازاله نجس مي كنند و هم تطهير . بنابراين اعلام مي فرمايد حكم طهارت است بلا اشكال .
 تحقيق مطلب روايات موافق و مخالف محتاج بررسي است
 اما تحقيق اين است كه روايات ، ‌دلالتشان نيازي به بحث و بررسي دارد : اما دسته اول رواياتي كه نسبت به نجاست مورد استناد قرار گرفته سند درست است و دلالت ظاهر
 تعليل با توضيح فرق دارد
 اما اشكالي كه شده بود كه تعليل داشت ، تحقيق اين است كه تعليل چيزي است و توضيح چيز ديگر ؛ هم از لحاظ صياغت و ساختار بيان و هم از لحاظ محتوا . تعليل آن است كه مي گوييم الخمر حرام لانه مسكر كه لام تعليل آمده كه آن علت در معلول نفوذ و ربط و تاثيرگذار است اما توضيح اين است كه مطالبي در بعد از بيان مطلوب بياورد براي توضيح و تاكيد و تفسير مثلا بگويد «اكرم العلماء العلماء مدادهم افضل من دماء الشهداء لهم درجه عاليه عند الله و لهم فضيله عظمي» كه اين تعليل نيست كه نه ساختار بيان تعليل است و نه ارتباط تعليلي است بلكه توضيح است ، بنابراين در روايات كه آمده است توضيح داده كه آن غساله حمام آبي است كه هر جور آدمي پاك و نجس و آلوده آنجا غسل مي كند ، توضيح است و تعليل نيست ، بنابراين همان طوري كه استفاده كرده اند فقها مثل فقيه حلي كه روايات با كمال وضوح حكم به نجاست را اعلام مي كنند از آن روايات استفاده مي شود اما رواياتي كه سيد الاستاد مي فرمايد هم نسبت به روايت اولي نقد و نظر وجود دارد كه مربوط به حوض است و مربوط به كر و هم نسبت به دومي نقد و نظر وجود دارد كه ادامه بحث درس آينده .


[1] . مستمسك العروه الوثقي ،‌ ج 1 ، ص 443.
[2] . النهايه ، ص 5.
[3] . وسائل الشيعه ، ج 1 ،‌باب 11 از ابواب ماء مضاف ، حديث 1.
[4] . وسائل الشيعه ، ج 1 ، باب 11 از ابواب ماء مضاف ، حديث 5.
[5] . وسائل الشيعه ، ج 1 ، باب 9 از ابواب ماء مضاف ، حديث 3.
[6] . وسائل الشيعه ، ج 1 ، باب 7 از ابواب ماء مطلق ، حديث 3.
[7] . تنقيح العروه الوثقي ، ج 3 ، ص 150.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo