< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد سید کاظم مصطفوی

95/08/12

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تفسیر آیات 160 و 161 سوره انعام درباره ولایت امیرالمومنین و اهل بیت

بحث های روزهای چهارشنبه ما که بحث تفسیر آیات ولایی است از ابتداء توفیق یافتیم تا رسیدیم به این آیه 160 و 161 از سوره انعام. خدای متعال می فرماید: «مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ دِينًا قِيَمًا مِّلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ»

 

ترجمه

آیه اول ترجمه اش این است که خدای متعال می فرماید کسی که به حسنه ای توجه کند و حسنه ای انجام بدهد ده برابر آن را خدا عطاء می کند این از باب لطف خداست وکسی که به سیئه ای مرتکب بشود یک بار جزاء می بیند و مردم مورد ظلم قرار نمی گیرند. حسنه پاداش دارد و سیئه کیفر و مجازات دارد. این ترجمه ظاهری آیه بود.

 

مراجعه به تفاسیر در معنی حسنه و سیئه

اما به تفاسیر مراجعه کنیم منظور از حسنه چیست و منظور از سیئه کدام است؟ کتاب تفسیر ما که در این رابطه که مورد مطالعه و استناد قرار می گیرد کتاب تفسیر عیاشی است روایت عن جابر الجعفی عن الامام، در روایت اسم امام ذکر نشده است یکی از ائمه معصومین. امام فرموده است «الحسنه التی عنی الله ولایتنا اهل البیت» آن حسنه ای که خدا در این آیه فرموده است منظور از آن حسنه ولایت ما اهل بیت است. «و السیئه عداوتنا اهل البیت»[1] و سیئه ای که در این آیه آمده است دشمنی ما اهل بیت است. بنابراین حسنه ولایت اهل بیت و سیئه عدوات اهل بیت. اگر آدم با نه چشم بصیرتی که در بحث های تحقیقی یا جدید امروز رایج است اگر آدم با یک توجهی و یک مقدار تمرکزی نگاه بکند حسنه و سیئه بالاتر از این دو مورد دیگر نیست. می توانیم بگوییم که منظور از حسنه و سیئه ای که در بالاترین حد قرار دارد بالاترین حسنه ولایت اهل بیت است. بدترین و غلیظ ترین سیئه عداوت اهل بیت است این را می توانیم بگوییم که در تفسیر آمده و به حد اعلایش تطبیق بدهیم هیچ مشکلی ندارد براساس ظاهر حدیث. و می توانیم از حدیث این جوری بفهمیم که حسنه ای که در قرآن آمده است که ولایت اهل بیت هست در حقیقت ولایت اهل بیت حسنه ای است که در تمام امور زندگی آدم نشر و پخش حسنات دارد. هر حسناتی داریم از ولایت برخواسته است. تمام اعمال ما حتی اعمالی که قبول می شود از چه طریقی قبول می شود؟ کسی که ولایت داشته باشد. «إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ»[2] متقین کسانی است که واجبات و محرمات را با التزام به ولایت امیرالمومنین انجام بدهد. بنابراین حسنه یعنی حسنه فراگیر از زندگی شخصی بگیرید تا زندگی اجتماعی فرهنگی و خدماتی و تا زندگی پس از مرگ، حسنه فقط ولایت است. و سیئه هم فقط عداوت اهل بیت که هر قدر کسی زحمت بکشد بدون ولایت به جایی نمی رسد حدیثی از امام سجاد سلام الله علیه شنیده اید که اگر کسی در حطیم بین مقام ابراهیم و باب کعبه که جای استجابت دعاست می فرماید کسی در حطیم باشد روزش روزه و شبش قیام به صلاه و نماز اما از ولایت ما بهره ای نبرده باشد آن عبادتش اصلا ارزشی ندارد. عبادت شرط اساسی دارد شرط اساسی آن معرفت است. عبادت بی معرفت عمل جاهلانه می شود که تاثیر و اثری ندارد. معرفت هم یعنی ولایت و ولایت یعنی معرفت. و مسئله حسنه و سیئه را که اجمالا از این تفسیر عیاشی دیدیم، به تفسیر فرات کوفی هم مراجعه کنیم در این حدیث روایت از اقا امام صادق نقل شده است «سألته عن قوله من جاء بالحسنه قال الحسنه ولایتنا و حبّنا» حسنه ولایت ماست و دوستی ماست. «و لم یقبل لهم عملاً و لا صرفا و لا عدلا فهو بغضنا اهل البیت هل یجزون الا ما کانوا یعملون».[3] روایت دیگر از عبدالله بن الحسن که از امامزاده هاست آمده است «من جاء بالحسنه حبنا اهل البیت و السیئه بغضنا اهل البیت». مطلب را از لحاظ تفسیر فهمیدیم.

 

دین قیّم

آیه دومی که پشت سر این آیه است با هم در ارتباطند در این آیه حسنه آمده بود در آیه بعدی صراط مستقیم و دین قیم ملت ابراهیم. معنا و تفسیر این آیه دوم چه باشد؟ شیخ عیاشی از امام باقر علیه السلام روایتی نقل می کند امام فرموده است: «ما من احد من هذه الامه یدین بدین ابراهیم غیرنا و شیعتنا» از این امت کسی که به دین و ملت ابراهیم خلیل باشد نیست مگر ما و شیعیان ما. این شیعیان امیرالمومنین است که «قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ علی بن ابی طالب دِينًا قِيَمًا مِّلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِين». اینهایی که اهل ولایت اند موحدند. از مرحوم آقا علی قاضی سوال شده بود که شما که می گویید همه چیز یعنی ولایت، عبودیت ولایت، طریق ولایت، سعادت ولایت، توحیدکجاست؟ در جواب فرمودند ولایت یعنی توحید. «دِينًا قِيَمًا مِّلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِين» ولایت یعنی توحید یعنی چه؟ یعنی به علی شناختم من به خدا قسم خدا را. توحید درست فقط از طریق ولایت میسر است. بنابراین ولایت حسنه است و این حسنه حسناتی را نشر می دهد. و از این حسنه که استفاده می کنیم کارها حسنات اضافه می شود عبادت ماست صلوات گفتن های ما حسنات است. خدمت می کنیم برای یک مومن برای شادی قلب امام زمان علیه السلام حسنه است. زیارت می روید حسنه است با معرفت زیارت می کنید حسنه است. از جمله به طور خاص زیارت سید الشهداء یک حسنه عظمایی است که روایت را از کتاب کامل الزیارات جعفر بن محمد بن موسی قولویه است. که زیارت سید الشهداء چه حسنه ای است که دنیای آدم را بهشت گونه می کند آدم را سبک می کند. بعضی از مومنین یک خواب های مکاشفانه گونه ای می بیند. در جمع شما شاید دیده باشید که در عالم خواب هم می بیند در عالم خواب هم پرواز می کند یعنی دیگر راه نمی رود پرواز می کند بالی ندارد، این پروازها ولایت تان درست است. کسی که ولایتش درست بشود پروازگر است دیگر سبک است بسته نیست آزاد است. دارای ولایت است یعنی دارای قدرت پرواز و دارای قدرت آزادی از قیدها. یک چیز که برای آدم آزادی می دهد فقط ولایت امام عصر است. چیز دیگر برای آدم آزادی نمی دهد. بشر موجود گرفتاری است عجیب.

 

دو مقوم انسانیت از دیدگاه امام سجاد علیه السلام

یک دانشمندی می گوید که انسان را تعریف می کردید می گفتید « الانسان حیوان ناطق» این تعریف درست نیست خب اول حیوان می شود بعد هم ناطق می شود، این چیزی نیست که جسمش را در یک مقدار در عمل از حیوان جدا کردید ناطق شد فصل. جواب این است که او گفته است برای کسانی که ولایت ندارند حیوان ناطق است. اما آن دانشمند خارجی می گوید انسان در عمل یک تعریف دیگری دارد و ما از نظر روایات می گوییم در بیان امام سجاد که انسان تعریف دیگری دارد. سه تا تعریف شد. آن اول مال ارسطو بود که «حیوان ناطق»، این دوم مال فلاسفه جدید اروپایی است می گوید انسان بگویید موجود مقیّد. ترجمه فارسی اش یک زنده جان گرفتار. در هر مرحله زندگی گرفتاری دارد. تا مجرّدید گرفتار تجرّدید، معیل که شدید زبان حال شما می گوید ای گرفتار پای بند عیال دیگر آسودگی مبند خیال. خب برویم بچه ها بزرگ بشود تلاش تا بچه ها بزرگ شد و ازدواج می کنند. ازدواج بچه ها درست بشود بعد هم مدیریت می خواهد. و سن هم رفت بالا کهولت یک گرفتاری دیگر. در حقیقت انسان دور زندگی اش از دامی به دامی است. آن دانشمندی که به اصطلاح تحقیق میدانی دارد تعریف کرده انسان را که موجود مقیّد، از قید آزاد نیست. ولی ما براساس روایات نکته بسیار جدیدی است، ما پیروان غربای دوران زندگی هستیم. اگر این حرفی را که الان می گویم اگر پشتوانه قدرت داشت از یک سو و از سوی دیگر دنیا هم آمادگی برای شنیدن داشت حرفی است برای گفتن. از دید امام سجاد انسان معرفی شده است در خطبه صحیفه سجادیه، انسان معرفت داشته باشد و تربیت، دو مقوّم انسانیت انسان معرفت و تربیت است. اگر معرفت و تربیت نداشت امام می فرماید «أُوْلَئِكَ كَالأَنْعَامِ» این تعریف و این واقعیت است. دنیا باید این را تابلو بکند و درس بگیرد. این حرف با این نکته ظریف انسان یعنی این، واقعا اگر انسان معرفت ندارد حیوان است، واقعا اگر انسان تربیت ندارد «بَلْ هُمْ أَضَلُّ»[4] است. ولایت حسنه است حسنه هر کجا نشر حسنات دارد از جمله یک زیارت که زیارت سید الشهداء است. روایت از کتاب کامل الزیاره از امام صادق علیه السلام «قال ان لله ملائکه موکّلین بقبر الحسین علیه السلام فاذا همّ بزیارته الرجل اعطاهم الله ذنوبه» گناهانش پیش چشمش مجسم می شود می بیند. «فاذا خطأ محوها» یک قدم که به سوی زیارت بگذارد گناه پاک می شود. قدم دیگری که بگذارد «ضاعفوا له» ملائکه چند برابر می کند برای آن زائر «ضاعفوا له حسناته» حسنات می بارد. «فما تزال حسناته تضاعف حتی توجب له الجنه» این حسنات که حسنه است ولایت، حسنه آدم را می گیرد در دنیا و کارهایش حسنات روی حسنات تا کجا؟ می گوید زیارت که انجام بشود حسناتش مضاعف می شود تا بهشت برود وانگهی ملائکه اطرافش را می گیرد مثل خدمه «و قدّسوه» زائر سید الشهداء را تجلیل می کنند و نداء می کنند ملائکه های آسمان را و صدا می زند می گوید «قدّسوا زوار حبیب حبیب الله»[5] تقدیس کنید زوّار حبیب حبیب خدا را. امام حسین حبیب پیامبر است، پیامبر حبیب الله است. «قدّسوا» تقدیس کنید. بعد هم می فرماید کسی که برای زیارت غسلی انجام بدهد پیامبر برای شان اعلام می کند که بشارت بدهید به اینهایی که این گونه فرزندم را زیارت می کنند اینها همراهان من در بهشت اند، در بهشت همسایه من اند. وانگهی امیرالمومنین یک ندائی می کند می فرماید: من ضامنم که حوائج اینها را در دنیا برآورده کنم و گرفتاری ها را از اینها در دنیا و آخرت رفع کنم. روایت دیگر از حضرت صادق علیه السلام «من أتی قبر الحسین ماشیا کتب الله له بکل خطوه الف حسنه و محا عنه الف سیئه و رفع له الف درجه» کسی که پیاده برود زیارت امام حسین در هر قدمی که برمی دارد هزار حسنه ثبت و هزار سیئه محو و هزار درجه برایش عنایت می شود. ممکن است آدمی که فهمش فهم قراردادی و معاملاتی است بگوید چرا اینقدر به چه دلیل؟ خبر ندارد. «لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُون»[6] از خدا کسی حق بازجویی ندارد به کرم می دهد کسی که ازش طلب ندارد. «لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُون» مردم باید سوال پس بدهند. به کسی حق سوال نیست که چرا به این داد و به آن نداد چون کرم است و طلب که ندارد «وَهُمْ يُسْأَلُون» به اینهایی که داده شده است چه کردید؟ روز قیامت می گوید که اولین سوالی که می شود از ولایت است. اتفاقا این روایت در منابع سنی هم آمده. روز قیامت که می شود از چهار چیز سوال می کنند اولین سوال از ولایت است. در روایت دیگر آمده کسی به زیارت آقا سید الشهداء مشرف بشود بعد از زیارت این خطاب برایش می رسد در عالم معنا «انت من حزب الله و حزب رسوله و حزب اهل بیت رسوله و الله لا تری النار بعینک ابدا و لا تراک و لا تطمعک ابدا»[7] زیارت که کردی چشم ات به آتش جهنم نمی خورد. و آتش جهنم ابدا تو را طعمه خود قرار نمی دهد. من از یک فردی که اطمینان کامل داشتم که از عرفاء و اجلّه بود شنیدم هندوستان مراسم آتش سوزی دارند نسبت به میت و مرده هایشان که همان هندوی اصلی است طوائف زیاد است هندوی اصلی که هستند اموات شان را آتش می زنند به هر دلیل که آنجا از بین ببرد و مورد سوال نگیرد. یک هندویی را آتش زدند آتش که گرفت تا آنقدر آتش پرحجم که همه بدن میت باید خاکستر شود. این میت را که آتش زدند دیدند که دو قسمت از بدنش آتش نمی گیرد هر چه زحمت کشیدند که کف دستش و قسمتی از سینه اش آتش نمی گیرد. دو بار سه بار تکرار و تجربه و فشار آتش نگرفت آخرش سوال و تحقیق کردند که این چه بوده؟ گفت این در مراسم عزاداری امام حسین شرکت می کرد با سینه زن ها به تقلید از سینه ها سینه می زد. این دستی که به نام امام حسین به سینه زده باشد این دست و این سینه را آتش جهنم طعمه قرار نمی دهد. لذا گفته می شود که یک فقیه اگر در مراسم سینه زنی سید الشهداء شرکت می کند که در نجف فقهاء در مراسم سینه زنی هم شرکت می کردند این است که مراسم سید الشهداء و سینه زنی این آثار را دارد. خدایا ما را اهل ولایت قرار بده.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo