< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد سید کاظم مصطفوی

97/09/21

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تفسیر آیه صد و هشتم سوره هود درباره ولایت امیرالمومنین و اهل بیت

آیه ای که امروز ان شاء الله بحث کنیم سوره یوسف قسمت آخر سوره آیه صد و هشتم خدای متعال می فرماید: ﴿قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللّهِ وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾ خدای متعال خطاب به پیامبر اعظم فرموده است: بگو که این راه من است دعوت می کنم به سوی خدا با بصیرت من و کسی که من را متابعت کرده است. راهی که خدای متعال برای هدایت مردم قرار داده است به پیامبر فرمود که بگو این راه من است و مردم را دعوت می کنم به سوی خدا با بصیرت من و کسی که من را متابعت کرده. خود پیامبر که «انَاْ» آمده جای بحث نیست «وَمَنِ اتَّبَعَنِي» کی باشد؟ این را باید به تفسیر مراجعه کنیم تا بفهمیم که «وَمَنِ اتَّبَعَنِي» منظور کیست؟.

مراجعه به تفاسیر

کتاب تفسیر قمی روایت از امام باقر علیه السلام «فی قوله هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ یعنی نفسه و من تبعه» این نفس پیامبر است و کسی که پیامبر را متابعت کرده. «و من تبعه یعنی علی بن ابیطالب و آل محمد علیهم الصلاه و السلام»[1] در ادامه باز هم علی بن ابراهیم نقل می کند از علی بن اسباط که موثق است و معتبر «قال قلت لابی جعفر الثانی علیه السلام یا سیدی ان الناس ینکرون علیک حداثه سنک» مولای من آقای من مردم بر شما عیب می گیرند و کمی سن شما را که شما امام شده اید با این سن کم «قال و ما ینکرون علیّ من ذلک فو الله لقد قال الله لنبیه قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِي فما اتبعه غیر علی علیه السلام و کان ابن تسع سنین و انا ابن تسع سنین» آنکه امامت را بر من اشکال می کند به قرآن مراجعه کند. این روایتی بود از تفسیر قمی. و تفسیر عیاشی در تفسیر همین آیه نقل می کند عن اسماعیل الجعفی «قال قال ابوجعفر علیه السلام قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللّهِ قال فقال علی بن ابیطالب خاصه و الا فلا اصابنی شفاعه محمد علیه و آله السلام» همان روایت علی بن اسباط را اینجا نقل می کند از ابی الحسن الثانی «قال قلت جعلت فداک انهم یقولون فی الحداثه قال لیس شیء یقولون ان الله تعالی یقول قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي فو الله ما کان تبعه الا علی و هو ابن تسع سنین و انا ابن تسع سنین»[2] روایت دیگر در همین کتاب تفسیر عیاشی باز هم از امام باقر و راوی سنان بن مستمیر است. در تفسیر قول خدای متعال «هذه سبیلی قال علی و زاد قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی و الاوصیاء من بعدهم»[3] این تفاسیری بود درباره «هذه سبیلی و من اتبعنی». برای تاکید مطلب تفسیر سوم تفسیر فرات کوفی. ببینید در آیاتی که ما تفسیر را می خواهیم پیگیری بکنیم اگر یک تفسیر معتبری باشد که مورد اعتماد و کتاب از اعتبار بالایی باشد اعتبار دارد اما اگر از دو تا کتاب معتبری باشد سطح اعتبار بالاتر می رود اگر از سه تا کتاب معتبری آمده باشد تفسیر، اعتبار خیلی بالا می رود. الان برای بالا رفتن سطح این اعتبار کتاب تفسیر فرات کوفی که از اعلام غیبت صغری است عن ابی جعفر علیه السلام که سند مسلسل و مسند است تا می رسد اسالمه بن میمون عن نجم عن ابی جعفر علیه السلام «قال سالته عن قول الله علیه السلام قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي الآیه قال علی بن ابی طالب علیه السلام»[4] این یک روایت، روایت دوم هم از امام باقر درباره همین آیه «قال من اتبعنی علی بن ابیطالب» و روایت سوم از امام باقر علیه السلام با سوگند یاد می کند و با شدت لحن بیان می کند که شفاعت جدم نرسد «ان لم یکن نزلت هذه الآیه فی امیرالمومنین» یعنی این آیه قطعا درباره امیرالمومنین نازل شده است شفاعت جدم نرسد اگر کسی گویا بگوید که این آیه درباره امیرالمومنین نیست. و اما حدیث شماره سه در همین کتاب تفسیر فرات کوفی از زید بن علی که طبیعتاً زید بن علی بن الحسین شهید زید است که شهید زید امام زیدیه و مخصوصا یمنی هاست و مورد احترام امام صادق و راوی معتبر می گوید «قال قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی قول الله تعالی قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي الآیه و من اتبعنی من اهل بیتی لا یزال الرجل بعد الرجل یدعو الی ما ادعو الیه» این دیگر «من اتبعنی» را تا وجود مقدس امام عصر تعمیم داده و بیان کرده است. یعنی همین الان امام عصر «یدعو الی ما دعی رسول الله». این سه تا تفسیر بود مضافا بر این شیخ کلینی در کتاب کافی حدیث مسند و معتبر درباره « قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي الآیه قال الامام الباقر علیه السلام ذاک رسول الله و امیرالمومنین و الاوصیاء من بعدهم علیهم السلام».[5] سه تا تفسیر کتاب کافی با آن لحنی که دیدیم از امام آمده بود. در نتیجه ما نسبت به این آیه که درباره امیرالمومنین آمده است کوچک ترین شک و شبهه ای نداریم نتیجه این می شود که آیاتی که درباره ولایت آمده است در نهایت استحکام است و هدایت حقیقی و سبیل الله آن است که یک مومن و مسلمان پیرو امیرالمومنین علی بن ابی طالب باشد. یک چیز دیگر هم اضافه کنید کتاب شواهد التنزیل حاکم حسکانی از ابناء عامه در تفسیر همین آیه روایت اول ابوالقاسم عبدالرحمن تا می رسد سند را تا آخر عن ابیجعفر علیه السلام «قال سالته عن قول الله تعالی قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي قال و من اتبعنی علی بن ابی طالب»[6] این روایت اول بود. روایت دوم همین شواهد التنزیل «عن ابی جعفر قال من اتبعنی علی بن ابی طالب». و روایت سوم از زید بن علی نقل می کند «ُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِي من اهل بیتی لا یزال الرجل بعد الرجل یدعو الی ما ادعو الیه». یک چیز دیگری در این کتاب شواهد التنزیل اضافه آمده است روایت چهارم «أَدْعُو إِلَى اللّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ قال هی و الله ولایتنا اهل البیت لا ینکروه احد الا ضالّ و لا ینتقص علی الا ضال» کسی منکر ولایت اهل بیت نیست مگر اینکه گمراه است و کسی نقصی درباره علی علیه السلام نمی گوید مگر اینکه گمراه است. سه تا تفسیر مضافا بر کتاب کافی و تفسیر چهارم هم از ابناء عامه بود داشته باشیم. تفسیری که آیه ای باشد از تفاسیر معتبر تعدد تفاسیر بشود و از ابناء عامه هم بیاید و در اصول کافی که روایاتی هست درباره آیاتی که مربوط به ولایت هست قسمتی این تفسیر و این آیه که دیگر دلالتش از حد ظهور بالاتر قطعی می شود. یعنی سبیل الی الله پیامبر و علی بن ابیطالب است کسی که سبیل الی الله می طلبد فقط طریقتی است که به علی بن ابی طالب منتهی بشود و ائمه معصومین سلام الله علیهم اجمعین.

سوره رعد آیه 7

آیه دوم سوره رعد آیه شماره هفتم خدای متعال می فرماید: «وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلآ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ» پیامبر اعظم به ادات حصر گفته است «إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ» فقط منحصراً شخص شما یعنی تو منذر هستی «وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ» و برای هر گروهی و قومی هادی وجود دارد که هدایت کند. «إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ» که معلوم است پیامبر منذر است و نذیر است و بشیر است و از القاب پیامبر است. «وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ» می بینیم اولا از لحاظ بافت آیه پشت سر منذر که هاد آمده است یعنی مرتبط با هم انذار است و هدایت. گاهی انذار تنها باشد کامل نیست هدایت تنها هم بگوییم عقبه محکمی ندارد یک چیزی است ممکن است بگوید استحبابی است و مباح است. اما انذار اگر آمد هدایت موکد می شود قطعی می شود و الزامی. پس منذر و هاد مکمل هم هستند منذر ابتداء انذار انجام می دهد و بعد هدایت پشت سرش با آن عقبه محکمی که انذار دارد هدایت می کند. یک خطری است مثل این است که کسی مسیری را می رود در این مسیر می گوید خطراتی وجود دارد این خطرات خطر جانی و مالی دزد سر گردنه و سارقین و قاتل انسان ها داعشی هاست سر راه ادم را گرفته این منذر است این کافی نیست یک کسی بیاید هدایت کند که این راهی که می روید خطراتی دارد ولی راهی که خطر نداشته باشد از این راه بروید دیگر این راه که می روید خطر ندارد و راحت است و کامل. حقیقت هم همین است ان راهی که اصلا خطر ندارد آن صراط مستقیم است و راه علی بن ابی طالب است که اصلا خطری ندارد و بیمه اگر در دنیا یک تامین و یک بیمه واقعی و قطعی در نظر بگیریم فقط راه امیرالمومنین است. هر راه دیگر احتمالات خطر وجود دارد و آنچه که اصلا خطری دیگری وجود ندارد و صد درصد امن و امان است راه هدایتی است که هادی اش امیرالمومنین باشد. به تفسیر مراجعه کنیم ببینیم که این «وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ» اول کتاب تفسیر قمی روایت عن حماد عن ابی بصیر عن ابی عبدالله علیه السلام «قال المنذر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و الهادی امیرالمومنین علی علیه السلام و بعده الائمه علیهم السلام و هو قوله وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ ای فی کل زمان امام هاد مبین و هو رد علی من ینکر ان فی کل عصر و زمان اماماً»کوردلانی که می گویند امام در عصر ما حضور ندارد این آیه می فرماید: «ردّ علی من ینکر ان فی کل عصر و زمان اماماً» خود امام عصر در همین عصر ما حضور دارد. ظهور ندارد حضور دارد. یعنی امام حاضر است ولی ظاهر نیست. ظاهر هم برای عموم نیست کسی که اهمیت دارد که مشرف می شود. «کما قال امیرالمومنین علیه السلام لا تخلو الارض من امام قائم بحجه الله اما ظاهر مشهور و اما خائف مقهور لئن لا یبطل حجج الله و بیناته و الهدی فی کتاب الله عزوجل وجوه فمنه الائمه» هدایت و هدی وجوهی دارد که از آن وجوه ائمه است «و هو قوله عز اسمه وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ ای امام مبین»[7] تا به اینجا از تفسیر قمی بود خواندیم. تفسیر عیاشی را هم نگاه کنیم که مطلب از استحکام بیشتر برخوردار بشود. کتاب تفسیر عیاشی عن مسعده بن صدقه که روایتش مقبول است «عن جعفر بن محمد عن ابیه عن جده قال قال امیرالمومنین علیه السلام فینا نزلت هذه الآیه إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم انا المنذر و انت الهادی یا علی فمنا الهادی و النجاه و السعاده الی یوم القیامه»[8] روایت دوم از عبدالرحیم قصیر «قال کنت یوما من الایام عند ابی جعفر علیه السلام فقال یا عبدالرحمن قلت لبیک قال قول إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ اذ قال رسول الله انا المنذر و علی الهادی و من الهاد الیوم قال فسکت طویلا ثم رفعت راسی فقلت جعلت هی فیکم توارثونها رجل فرجل حتی انتهت الیک فانت جعلت فداک الهاد قال صدقت یا عبدالرحیم ان القرآن حی لا یموت و الآیه حی لا یموت فلو کانت الآیه اذا نزلت فی الاقوام ماتوا فمات القرآن ولکن هی جاریه فی الباقین کما جرت فی الماضین و قال عبدالرحیم قال ابوعبدالله ان القرآن حی لم یمت و انه یجری کما یجری اللیل و النهار و کما تجری الشمس و القمر و یجری علی آخرنا کما یجری علی اولنا» مضمون این شد که قرآن و عترت که با هم اند تا ابد با هم اند جریان دارد قرآن بین مردم هدایت است ائمه هدایت است الی الابد از بین نمی رود. روایت بعدی از راوی حنان بن سدیر از امام باقر علیه السلام درباره همین آیه «إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ قال رسول الله انا المنذر و علی الهادی و کل امام هاد للقرن الذی هو فیه» هر امام هادی هست در همان قرنی که آن امام حیات شریفش را دارد. روایت بعدی هم از برید بن معاویه که اینها همه اجلاء و ثقاتند از امام باقر «فی قول الله تعالی إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ فقال قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم انا المنذر و فی کل زمان امام منا یهدیهم الی ما جاء به نبی الله و الهداه من بعده» هادیان بعد از پیامبر «علی ثم الاوصیاء من بعده واحد بعد واحد اما والله ما ذهبت منا و لا زالت فینا الی الساعه» یعنی الی یوم القیامه «رسول الله المنذر و بعلی یهتدی المهتدون». تا روز قیامت هر کسی که اهل هدایت است به امیرالمومنین هدایت می شود. که در تفسیر فرات هم همان آیه است و در تفسیر حسکانی هم نرسیدیم بحث تفسیر این شد که این آیات طبق تفاسیر در حدی است که اگر کسی اهل تحقیق باشد و با قرآن مانوس باشد آیات ولایی در حدی است با آن تفاسیر مستحکم که کوچک ترین شبهه ای باقی نمی ماند که راه درست و نجات دنیا و آخرت ولایت امیرالمومنین سلام الله تعالی علیه است که در متن آمده بود «نجاه و سعاده» خدایا ما را از اهل ولایت امیرالمومنین قرار بده.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo