< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد سید کاظم مصطفوی

97/11/28

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مسئله پانزدهم تداخل اغسال و نیت اغسال متعدد

مسئله پانزدهم درباره تداخل اغسال بحث کردیم و رسیدیم به نیت اغسال متعدد که اگر چند تا غسل باشد نیت آنها به چه صورت انجام می شود که روی این نیت جمیع یا نیت جمعی یک تاملی داشتیم گویا که الان باید بحث کنیم. «اذا اجتمع علیه اغسال متعدده فاما ان یکون جمیعها واجبا او یکون جمیعها مستحبا او یکون بعضها واجبا و بعضها مستحبا ثم اما ان ینوی الجمیع او البعض» تا اینجا که همه اغسال بود یا همه مستحب بود یا مختلف بود بحث کردیم و کامل شد. رسیدیم به جایی که نیت به چه صورت می شود که کار بسیار پر پیچ خمی است. «ثم اما ان ینوی الجمیع او البعض» پس از آنکه گفتیم تداخل اسباب نصاً و قاعدتاً امکان دارد و مخصوصاً در اغسال واجبه مورد تسالم است و در اغسال مستحبه قول مشهور است و طبق قاعده هم هست که شرح داده شد. الان می رسیم در مقام عمل به یک غسل اقدام می کنیم نیت چه جوری باید صورت بگیرد آیا نیت جمع باشد؟ «ثم اما ان ینوی الجمیع» در این صورتی که تداخل اغسال بود و غسل واحد کافی بود یا در نیت جمیع را نیت می کند یا بعض را، اگر «فان نوی الجمیع بغسل واحد صح فی الجمیع» اگر نیت کند جمیع را و یک غسل انجام بدهد «صح فی الجمیع و حصل امتثال الجمیع و کذا اذا نوی رفع الحدث او الاستراحه» همین طور اگر بعضی از غسل ها رافع حدث باشد و بعضی از غسل ها مبیح باشد این مکلف نیت کند رفع حدث را یا استباحه را درست است «اذا کان جمیعها او بعضها لرفع الحدث او الاستباحه و کذا لو نوی القربه و حینئذ فان کان فیها غسل الجنابه» مسئله جدیدی است توجه کنید درباره اغسال که گفته شد تداخل ممکن است به توسط صحیحه زراره به نقل از شیخ کلینی و همین طور قاعده که گفته شد که ممکن است تداخل صورت بگیرد درباره اغسال که سیدنا الاستاد فرمودند اما درباره نیت که برسیم نیت را یک معنا بکنیم آنگاه ببینیم که نیت جمع و انجام یک عمل کار فوق العاده مشکلی است.

نیت تعیین و تمییز و وجه و قربت

یکی از موارد صعب مستصعب اینجاست. نیت چیه؟ منظور از نیت این است که عمل را به طور معین برای امتثال امر انجام بدهیم که امتثال می شود قربت و تعیین عمل هم لازم است. اگر تعیین نباشد قصد اصلا محقق نمی شود قصد بدون تعیین یا می گوییم قصد غافلانه یا از روی جهل و قصد محقق نشده این معنای نیت است. تمییز با تعیین فرق دارد قصد تمییز و قصد وجه خارج از محدوده است تمییز این است که یک عمل را متمایز از دیگری قصد کنید. وجه این است که یک عمل را با حکمی که رویش آمده قصد کنید اما تعیین قطعی است. پس در نیت تعیین یک امر قطعی و جزء مقومات نیت است. نیت بدون تعیین معنا ندارد یعنی بدون مقصود می شود قصد و قصد بدون مقصود محال است. الان در مسئله تداخل اصل را هم در نظر بگیریم اصل هم عدم تداخل در اغسال و اعمال و هم اصل عدم تداخل در نیت، هر نیت با نیت دیگر وجداناً فرق دارد نیاز به این ندارد که ما متمسک به اصل بشویم هر نیت با نیت دیگر متضاد است چیزی که با چیز دیگر در تضاد باشد نیاز به کمک گرفتن از اصل عدم تداخل نداریم یک نیت با نیت دیگر متضادین هستند. معنای نیت و متضاد بودن نیت ها که واقعیتی است. در نتیجه این توضیح این مطلب روشن می شود که هر نیت یک منوی خاص برای خودش دارد منوی خاص در محدوده و نطاق و حوزه خود همان نیت خاصه قرار می گیرد در انحصار نیت هست که وقتی که نیت تحقق یابد هر گاه نیت تحقق پیدا کند نسبت به یک منوی آن منوی در انحصار آن نیت است. مثلاً شما نیت می کنید نماز ظهر را این نیت محقق شد آن منوی در انحصار همین نیت است نیت دیگر در آن نمی تواند نفوذ کند و قابل نفوذ نیست. چون منوی در حقیقت برگرفته از نیتی که درباره او آمده است.

سوال:

پاسخ: آن موقع که نیت محقق هست در حال تحقق آن نیت همان نیت است و همان منوی، تبدل معنایش این است که آن نیت می رود نیت دیگر سر جایش می آید. درباره تعدد اغسال که گفته شد غسل واحد کافی است متن می گوید و فقهای دیگر هم فرموده اند که اگر نیت جمیع بکنیم و غسل واحد کافی است مگر ممکن است نیت جمیع و غسل واحد؟ مثال ساده شما نیت کنید که نماز ظهر و عصر را بخوانید در یک عمل می شود؟ نیت می کنید که نماز ظهر و عصر را می خوانید و آن در عمل یک نماز می خوانید ممکن است؟ خلاف واقع است و خلف است امکان ندارد.

چهار صورت نیت

در این رابطه طبق واقع و متنی که آمده است نیت به چهار صورت ممکن است: 1. نیت جمیع علی التفصیل، یک غسل می خواهیم انجام بدهیم نیت می کنیم غسل جمعه معیناً و غسل جنابت و غسل زیارت و غسل مس میت به تفصیل چهار تا غسل را نیت می کنیم در عمل مبادرت می کند به غسل واحد. ص. اجمال هست، که همه این غسل را که به عهده ماست به طور اجمال قصد کنیم اولاً از نظر تحلیلی قصد با اجمال قابل جمع نیست قصد تعین می طلبد اجمال لا علی التعیین است شیء لا علی التعیین وجود ندارد همان طوری که در اصول سیدنا الاستاد فرمود که شیء مردد وجود ندارد. شیء مجمل هم وجود واقعی ندارد. شما برای شیء مجمل وجود واقعی می توانید پیدا کنید؟ شیء مجمل وجود واقعی ندارد. ما نیت می کنیم ما یک چیزی را که اجمالاً قصد کنیم آن اجمال که منوی ما هست آن اجمال حقیقت خارجی ندارد آنکه حقیقت خارجی دارد تفصیل و وجود خارجی آن غسل هاست یک چیز مجملی مشترک بین همه اینها در نظر بگیریم ذهن ما بر فرض انتزاع کند وجود خارجی ندارد قصد شده است چیزی که ما بإزاء واقع ندارد. پس این صورت دوم است که صورت اول نیت تفصیلی بود و صورت دوم نیت جمیع که اجمالی بود. اما صورت سوم این شد که قصد کنیم یک غسل را و نیت همان غسل را بکنیم و آن کفایت کند از جمیع، این یک وجهی دارد ولی وجه خلاف قاعده است. خب نیت یک غسل که درست است و نیت هم درست می شود و با واقع هم تطبیق می کند «ما قصد یقع» می شود و درست هم هست. اما این قصد غسل واحد و انجام غسل واحد چطور از همه غسل هایی که به عهده اش است کفایت کند در حالی که آن غسل ها نیت نشده است مغفول عنه است از آنها کفایت کند. خود این غسل و خود این نیت درست است اما بحث در این است که کفایت می کند از همه این اغسال یا کفایت نمی کند؟ اینجاست که دست به دامن نص می زنیم می گوییم این صورت از مسئله که طبق قاعده است هم خود نیت محقق شده است هم منوی معین است شبهه ای در کار نیست ولی کفایت از بقیه اغسال می گوییم خلاف قاعده است اما به برکت نص صحیحی که صحیحه زراره است که «اذا اجتمعت علیک حقوق الله اجزءک غسل واحد» تعبداً شرع برای ما یک غسل واحدی را از چند تا غسل کافی اعلام کرد ما به این نص اکتفا می کنیم. تا به اینجا مطلب این شد که نیت جمع نه علی التفصیل و نه علی الاجمال قابل التزام است بلکه نیت یک غسل واحد که در متن هم آمده است که اگر نیت واحدی هم داشته باشد آن یک نیت کفایت می کند. اینجا در این مورد توانستیم وجهی به دست بیاوریم که همان نص صحیحه زراره بود. و اما صورت چهارم که می فرماید: «و کذا لو نوی القربه» یعنی صحیح است که اگر مکلف فقط آن یک غسل را قربه الی الله قصد کند به عبارت متعارف قربت مطلقه اگر قصد قربت مطلقه داشته باشد هم درست است. یعنی آن غسل که قطعا درست شده است و بقیه اغسال هم که از عهده اش ساقط می شود به برکت آن نص هست و الان نیت اختلال پیدا نکرده و نیت درست است و سقوط هم منصوص است. نتیجتاً در این شرحی که داده شد آنچه که می شود ملتزم شد این است که در مرحله نیت باید قربت مطلقه را در نظر گرفت که این غسل را انجام می دهم و غسلش هم درست است بلا اشکال و نیت هم درست است و کفایت از اغسال دیگر به وسیله نص خاص و خلاف قاعده است. تا به اینجا مطلب معلوم شد.

سوال: قربت مطلقه با قصد اجمالی فرقش چیه؟

پاسخ: قصد اجمالی مربوط می شود به متعلق قصد، متعلق قصد را یک عنوان مجمل در نظر ذهن انتزاع می کند که آن وجود خارجی ندارد و اما قربت مطلقه مربوط است به نیت فرد، برای امتثال امر خدا و امر که هست قطعا، امتثال امر این قربت مطلقه است بدون هیچ تعیینی قربت مطلقه درست است. تا اینجا مطلب درست شد بعد می فرماید: «و حینئذ فان کان فیها غسل الجنابه لا حاجه الی الوضو بعده او قبله و الا وجب الوضو»[1] که در جمع این اغسال اگر غسل جنابت باشد که فرق می کند فرش این است که نصاً و تسالماً در جمع اغسال اگر غسل جنابت باشد این نکته تکمیلی برای بحث نیت هم هست در بحث نیت ها که گفتیم و کامل شد که نیت جمع علی التفصیل و علی الاجمال مشکل داشت نیت غسل خاص و یا اینکه قصد قربت مطلقه درست بود اضافه کنید که در جمع اغسال اگر غسل جنابت باشد اجماعاً بلکه تسالماً و نصاً غسل جنابت نیت جنابت بشود و غسل جنابت انجام بگیرد از بقیه اغسال کفایت می کند که یک وجه اش آن اولویت است که دیروز یادآور شدیم و بعد هم نقدی داشتیم و بعضی از عزیزان بر آن نقد نقدی داشتند که باید در هامش بنویسند. بنابراین اگر در بین این اغسال غسل جنابت باشد ما مشکل نداریم اگر غسل جنابت نبود ما یک غسل را قصد کنیم هم کافی است طبق نص یا اینکه قصد قربت کنیم. اما خصوصیت دیگر، خصوصیت اول این بود که غسل جنابت در مرحله نیت کفایت می کند تسالما و نصاً و اما خصوصیت دوم این است که غسل جنابت از وضو کفایت می کند این را ما در بحث قبلی ظاهراً اشاره ای داشتیم اینجا هم آورده است که ما باید هر موقع که بربخوریم مدرکش را باید ذکر کنیم. محمد بن الحسن باسناده عن الحسین بن سعید که اسناد شیخ به حسین بن سعید اهوازی صحیح است عن یعقوب بن یقطین که از اجلاء و ثقات است و اصحاب امام کاظم علیه السلام است عن ابی الحسن علیه السلام «قال سالته عن غسل الجنابه فیه وضوء ام لا» تا اینجا می گوید غسل را انجام می دهد ابتداء می کند از شستن دست و سر و طرفین ایمن و ایسر «ثم قد قضی الغسل و لا وضوء علیه»[2] حدیث سندس معتبر و درباره غسل جنابت تصریح شده است که وضو ندارد و شیخان قدس الله انفسهما الزاکیتین شیخ مفید[3] و شیخ طوسی[4] می فرماید: غسل جنابت کافی از وضو هست و در بقیه اغسال باید وضو ساخت فقط غسل جنابت کافی از وضو است. پس از آنکه این حدیث صحیح را دیدیم و شیخان را هم دیدیم که فتوایش بر این شد که غسلی که کفایت از وضو می کند فقط غسل جنابت است بنابراین احتیاط این می شود که در بقیه اغسال وضو هم علی الاحوط باید گرفت. اما سیدنا الاستاد می فرماید: اغسال واجبه کلّها کفایت می کند از وضو بلکه اغسال مستحبه ای که استحباب شرعی اش ثابت شده باشد. اما دلیلی که بر این مطلب ایشان ارائه می کند حدیث محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام عن ابی جعفر علیه السلام «قال الغسل یجزی عن الوضو» دلیلش را هم می فرماید «و ای وضوء اطهر من الغسل»[5] غسل و وضو طهارت است کدام طهارتی بالاتر از غسل است؟ وجه اش هم بیان می کند خود نص و صریح و منصوص بنابراین «ای وضوء اطهر من الغسل» اگر غسل مستحب شرعی باشد می تواند از وضو کفایت کند. این مطلبی را که گفتیم مبنایی شد منتها ما مورد سوال قرار گرفته بودیم که چرا اینجا با این نص احوط اعلام کنیم چرای ما قول شیخان بود چیزی که شیخان برداشت بکند شیخ مفیدشیخ طوسی که تصریح کند که فقط غسل جنابت از وضو کفایت می کند نه اغسال دیگر، دیگر جا برای احتیاط است چون فهم فقهاء اعتبار دارد منتها آن فهمی که وصل است اعتبار آنها آن ازنفس اصحاب و نفس خود امام بهره ای دارد. آنکه شیخ مفید برداشت بکند و شیخ طوسی لذا ما مخالفتی نکردیم گفتیم احوط این است که نسبت به اغسال دیگر فورا اشکال نکنید که تشریع نشود احوط را می توانیم با رجاء ضمیمه کنیم یک وضویی با اغسال واجبه دیگر رجاء می توانیم بگوییم که قطع به برائت حاصل بشود و الله هو العالم.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo