< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد سید کاظم مصطفوی

97/09/18

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تحقیق تکمیلی درباره تصویر جامع بر مسلک اعمی

چند تا تصویر گفته شده بود آراء صاحب نظران هم در این رابطه مورد توجه و یادآوری قرار گرفت.

 

نظر محقق نائینی درباره تصویر جامع بر مسلک اعمی

درباره تصویر قدر جامع بحث می کنند و آن تصویر اول که عبارت بود از قول به ارکان که محقق قمی فرموده بود آن را که بررسی کردیم. مورد دوم که عبارت بود از معظم الاجزاء، محقق نائینی می فرماید: این تصویر هرچند اشکال شده است ولیکن امکان التزام در این باره وجود دارد به این معنا که می توانیم بگوییم که این تصویر معظم الاجزاء شبیه بیع کلی در معیّن است. مثلاً شما می بینید کسی که بیع کلی در معین انجام می دهد گفته می شود که «ابیع صاعاً من صبره» یعنی از این خرمن یک من می فروشم. اینجا بیع کلّی است و قابل انطباق است به صاع های متعدد ولی خود بیع یک عنوان جامع است مشتمل بر صاع های مختلف و متعدد که هر صاع با صاع دیگر در تشخص فرق می کند در صدق فرق نمی کند. و در این فرض می شود یک جامع بیع بین همه این مصادیق و خود بیع به عنوان یک کلی قدر جامع است مبهم که تشخص ندارد و تشخصش به تعیین مصداق است. می فرماید: اجزاء را هم همین طور فرض می کنیم اجزاء یعنی یک مجموعه به عنوان یک مجموعه مبهم و تعین ندارد که این اجزاء پنج تای اول است یا پنج تای وسط است به عنوان معظم الاجزاء و مبهم و قابل تطبیق است به هر معظمی که اتفاق بیافتد شش تای آخری باشد شش تای اولی باشد شش تای وسط باشد معظم است تطبیق می کند. پس یک قدر جامع معظم الاجزاء و قابل تطبیق بر این افراد. از آنجا که اجزاء را مبهم تصور می کنیم اشکالی پیش نمی آید که اجزاء گاهی وارد می شود و گاهی خارج، بلکه از اول مبهم است و نسبت به همه این مصادیق قابل تطبیق.

 

سوال:

پاسخ: آن اشکال اولی بود که یک ماهیت نمی شود دارای اجزاء متردد باشد که گاهی وارد بشود و گاهی خارج. ما گفتیم اجزاء را مبهم در نظر می گیریم به ما مفهومی که معظم الاجزاء مبهم می شود قدر جامع قابل تطبیق بر مصادیقی که معظم الاجزاء باشد. می فرماید: این صورت ممکن است ما تا به اینجا می توانیم اعلام بکنیم که تصویر قدر جامع بر مسلک اعمی به عنوان معظم الاجزاء عقلاً و تحلیلاً ممکن است اما این تصویر در واقع قابل التزام نیست. برای اینکه ما گفتیم علی التحقیق که عبادات وضع شده است برای مرتبه اعلی که این وضع ثابت است ظهورا و اطلاقا و تبادرا و مطابق با حکمت وضع و مطلوبیت شرع است. محقق نائینی می فرماید: ما ثابت کردیم که حکمت وضع، مطلوب شرع و تبادر این است که موضوع له لفظ عبادت مرتبه اعلای آن است. پس از آنکه ما ثابت کردیم که وضع این است لذا التزام به این مطلب که لفظ عبادت وضع شده باشد برای معظم اجزاء قابل التزام نیست چون ثابت کردیم که لفظ عبادت وضع شده است برای مرتبه اعلی و پس از آن بحث می شود که در خارج و غیر از مرتبه اعلی اگر استعمال بشود آن استعمال چه صورتی دارد آیا صورت اجتزاء در مقام امتثال است یا به صورت تنزیل فاقد منزله واجد است که می شود نتیجه اش اعمی؟. بنابراین با توجه به آن حقیقت نمی توانیم ملتزم بشویم که قدر متیقن یا قدر جامع معظم الاجزاء است.

 

سوال:

پاسخ: دیدیم که لفظ عبادت وضع شد برای مرتبه اعلی آنگاه در جهت اثبات صحیحی و اعمی باید حرکت کنیم ببینیم که استعمال در غیر مرتبه اعلی به چه صورت است اگر به صورت مجاز بود می شویم صحیحی و اگر نه فاقد را نازل منزله واجد کرده باشد شرع می شوییم اعمی در مرتبه اعلی حقیقت است و در مرتبه ادنی هم حقیقت است که در شکل نازل منزله است. اما صورت سوم که می فرماید: صدق عرفی، گفته می شود که ما برای تصویر قدر جامع صدق عرفی در نظر می گیریم می گوییم وضع شده است لفظ صلاه برای آن حدی که عرفا صدق کند. که اگر یک صلاه نسبت به یک ارکان و اجزائی که صورت بگیرد فردی نماز می خواند چند جزء آن را به اصطلاح انجام می دهد ناقص هم هست ولی صدق صلاه می کند. مادامی که صدق اسم بکند می شود صلاه. پس می گوییم قدر جامع آن مصداق است. جایی که صدق اسم بکند. صدق اسم قدر جامع است هر کجا و هر صلاتی که صدق اسم بکند صلاه است پس قدر جامع در همه افراد وجود دارد. جایی که صدق نکند نماز یک شکل بسیار مختصری داشته باشد که صدق اسم در کار نباشد صحت سلب دارد و صلاه نیست. پس این قسم سوم از تصویر که محقق نائینی می فرماید عبارت است از صدق اسم و قدر جامع ما شد صدق اسم. می فرماید این تصویر جامع به ظاهر خودش فاسد است. برای اینکه این تصویر مستلزم دور می شود. به این صورت که ما الان مسما را از طریق صدق اسم به دست می آوریم و مسما هم خودش اگر توقف داشته باشد به صدق اسم دور واضحی است. به ظاهر فاسد به نظر می رسد ولیکن علی التحقیق این اشکال وارد نیست. برای اینکه این صدق اسم در حقیقت برمی گردد به آن صورت اولی یعنی قدر جامع می شود معظم الاجزاء. پس معظم الاجزاء مسماست و هر کجا در ضمن معظم الاجزاء صدق محقق شد مصداق عبادت محقق شده است. و برمی گردد به قسم دوم و سرنوشتش همان سرنوشتی است که در قسم دوم گفته شد.[1] کلام ایشان را در این رابطه گفته شد.

 

نظر سید الخوئی در معظم الاجزاء

چهارمین رای رای سیدنا الاستاد درباره تصویر قدر جامع به عنوان معظم الاجزاء بر مسلک اعمی، می فرماید: اشکالی که گرفته شده است نسبت به تصویر فوق یعنی معظم الاجزاء وارد نیست. برای اینکه محقق خراسانی دو تا اشکال داشتند: 1. اگر معظم الاجزاء موضوع له باشد استعمال لفظ در تام الاجزاء می شود مجاز چون موضوع له معظم است و استعمال در غیر موضوع له می شود. اشکال دوم این بود که تردد در ماهیت می شود که در معظم الاجزاء چند جزء در یک صورت در حالت اختیار معظم است و چند جزء در حالت اضطرار معظم است معظم ها به اعتبار حالات فرق می کند و لازمه اش این می شود که اجزاء ماهیت متعدد و متغیر باشد که با عنوان ماهیت تطبیق نمی کند که ماهیت باید دارای ثبات باشد که می گوییم اجزاء ماهیت مقومات است که تغییر و تردید ناپذیر است. مطلبی که اینجا گفته می شود این است که سیدنا الاستاد می فرماید این دو تا اشکال از اساس وارد نیست. که فرمودند ما همین معظم الاجزاء را به نحو لابشرط در نظر می گیریم لابشرط که در نظر گرفتیم یعنی موضوع له معظم الاجزاء لا بشرط است مثل ارکان. می شود اجزائی اضافه بشود و می شود اجزاء تبدل و تغیر پیدا کند لا بشرط است. معظم الاجزاء لا بشرط زمینه برای مجاز باقی نمی گذارد. این درباره اشکال اول، اما اشکال دوم که تبدل ماهیت هست که گفتیم جوابش را که آن تبدل و تغیر ماهیت و آن ثبات ماهیتی در تکوینیات است در امور واقعیه است اما اینجا بحث ما در امور اعتباری است. امور اعتباری تابع اعتبار معتبر است می تواند معتبر با همان اجزاء را به نحو متردد و متبدل اعتبار کند اعتبار است. اعتبار مونه ندارد و صرفا به نظر و رای معتبر بستگی دارد که ما می گوییم فعلا معتبر شارع مقدس است. بنابراین سیدنا در آخر می فرماید: این تصویر جامع هم امکان دارد با همین شرحی که داده شد. اما آن قسم سومی که اینجا گفته شد که صدق اسم قدر جامع باشد همان شرحی که محقق نائینی ارائه دادند و فرمودند همان شرح را ایشان با عبارت دیگر بیان می کنند که در بدو رای فاسد می نماید اما پس از ملاحظه و دقت برمی گردد به صورت دوم که معظم الاجزاء باشد. در نهایت نتیجه را اعلام می کند که نتیجه این است که تصویر جامع نسبت به مسلک صحیحی کار ناممکن است و تصویر جامع بر مسلک اعمی کار ممکنی است.[2]

 

آیا دو قدر جامع امکان دارد؟

یک نکته را توجه کنید که سیدنا الاستاد فرمودند که اگر قدر جامع ارکان باشد درست است و اشکال ندارد و اینجا می فرماید که اگر معظم الاجزاء باشد باز هم درست است و امکان دارد. آیا دو قدر جامع ممکن است یا ممکن نیست؟ پس این را یک نکته ای است که باید توجه کنیم. قطعاً در وضع لفظ لفظی که وضع می شود برای قدر جامع یا به عبارت دیگر در لفظی که مشترک معنوی باشد قدر جامع لازم دارد یک قدر جامع، دو تا قدر جامع اصلا درست نیست. بنابراین سید چرا فرمود دو تا و هر دویش تا اینجا درست است؟ ما در ابتداء امکان را بحث می کنیم و در مرحله وقوع نیاز به دلیل داریم. مرحله امکان و ثبوت بحث کردیم هر دو صورت امکان دارد که مرحله ثبوت است و اما در مرحله وقوع و اثبات نیاز به دلیل داریم لذا ایشان یعنی سیدنا فرمودند که ارکان بما هی ارکان نسبت به صلاه قدر جامع است و ادله و نصوص را هم در این رابطه بیان فرمودند. جمع بین دلیل رکن و مفاد قاعده لا تعاد هم بحث شد. نتیجه آن شد که قدر جامع بودن ارکان مرحله اثباتش هم درست است نصاً و فقهاً ثابت است که قدر جامع برای صلاه همین ارکان است. اما اینجا که می رسد به یک جمله کوتاه مرور می کند می فرمایند: این صورت که معظم الاجزاء باشد امکان دارد در مرحله امکانش بحث می کند اما معظم الاجزاء فقهاً و نصاً مدرکی ندارد دلیل اثبات ندارد. بنابراین دو تصور و دو قدر جامع در مقام ثبوت تعارض و تنافی ندارد. تنافی همیشه در مقام اثبات است در مقام اثبات قدر جامع فقط ارکان است. اما پس از اینکه قدر جامع در یک جمله خلاصه کنم که بر مسلک محقق خراسانی قدر جامع بر مسلک صحیحی وجود دارد که در آخر گفتیم علی التحقیق می شود عمود الدین. و بر مسلک اعمی قدر جامع وجود ندارد و کار ناممکنی است که ماهیت متبدل و متغیر می شود. بر مسلک سیدنا الاستاد بنابر مسلک صحیحی قدر جامع وجود ندارد و بنابر مسلک اعمی قدر جامع وجود دارد و آن عبارت است درباره صلاه از ارکان. این ما حصل بحث ما درباره تصویر قدر جامع بود نکته یا امر بعدی که بحث می شود عبارت است از بیان ثمره نزاع ان شاء الله فردا.


[2] . مصباح الاصول، السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی، ج1، ص48.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo